Logo Eibarko Udala

Eibarko euskara hiztegia

Z LETRA

zaputs
1. izond. (ETNO). Peludo, abultado, de mucho bulto pero de poca carne.   Buelo haundixa baiña okela gitxi daukana: konejua, bildotsa... eta holako animalixak.
2. izond. (ETNO). Pequeño,-a, pequeñajo. Hori katuori zaputsa geratu da.
zaputz iz. (TE). Cuello de algunos animales, pescuezo.   Animalixa batzuen sama ingurua, atzekaldia gehixenbat. Esate baterako, txakur, katu edo konejuena (ETNO). / "El cuello, con referencia a ciertos animales" (TE, 648). Zaputzetik oratuta eruan neban katuori, pekatu eiñ eban lekura. / Cogido del cuello le llevé al gato adonde había pecado. / Jaixo-barrixak diranian, katakumiak zaputzetik oratzen jittuk amiak, alde batetik bestera eruateko.
1. zapuztu
1. zapuzte ( zapuztutze) . du ad. (TE). Vapulear, zarandear, golpear [a alguien por el pescuezo].   "sacudirle las espaldas" (TE, 648). Oratu eta zapuztu neban berebiziko onduen. / Le cogí y le sacudí como nunca. / Berebiziko onduen zapuztutzia merezi dau. / Merece sacudirle como nunca en su vida.
2. zapuzte . du ad. (ETNO). Rechazar, repudiar, abandonar.   Txorixak euren kumak lagatzia, gorrotatzia. Gabillariak etxaburuko hatxetan egin juan habixia oiñ urte bi, baiña zapuztu egin jittuan txorikumak Harrezkero ez juat berriz hamen inguruan ikusi. Ik. gorrotau, gatxetsi.
2. zapuztu
2. iz. (TE). Vapuleo, zarandeo, sacudida. Zapuztu eder baten billa dabill ume hori. / Ese niño anda en busca de un vapuleo.
zapuztu bat emon. esap. (TE). Sacudir, vapulear, pegar.   "Sacudirle el polvo a uno" (TE, 648). Zapuztu on bat emoixozu drogoso horri, gehixago ez deixan tranparik ein. / Sacúdele el polvo a ese tahúr, para que no haga más trampas.
zar
1. [tzar] . izond. (TE). Grande, enorme.   Haundixa, itzala. Ha bai maillu zarra! / ¡Aquél sí que era mazo grande! Ik. gabigun, gabi-maillu, gabi.  Atzizki moduan be erabiltzen da: maillutzarra.
2. [tzar] . izond. (TE). Maldito,-a, dichoso,-a, condenado,-a, del demonio.   Despektibua da, interjekziñuetan erabiltzen da. Ik. zikin zarra.
zara [zare] (zare). iz. (TE). Cesto, cesta, canasta, espuerta.   Otzara haundixa (ETNO). / "Cesto de mimbre" (TE, 648). Oñatiko gaztaiña heziagaz eindako zaria. / Zariak jaukak antsa!; horrek errekadistiorrek nun edo zerekin erabili ete jok hau zariau holako antza eukitzeko?! / Zara guztia beteta eruan ezinda ibili barik, hobe izango dok zara erdikin ostera bi egittia. / Hau modukuak sagarrak batzeko, eta errekauetarako... Otzaria. Oin, barriz, perretxikotarako, urdiñak-eta! Eta albozaria falta da hamen, eta asto-sillak! Asto-zaria gurian bai, eta asto-sillak. / Urte barri barri, txarri belarri, daukanak ez daukanari zaria bete madari. Ik. otzara, saski, otarra, astozara, zesto.
zaragi [zahagi] (zadari). iz. (TE). Odre, pellejo. Etxe hartan, nola gizon asko ziran beti mahaira, zaragixa eukitzen eben sukaldeko harmaillan. / En aquella casa, como eran muchos a la mesa, solían tener un pellejo (de vino) en la cocina. / Duako ardau egunetan, lau zadari partitzen ziran Plaza Barrixan, alkate jauna aurrian zala. / Los días que había vino gratis, se repartían cuatro pellejos en la Plaza Nueva, en presencia del señor alcalde. / Errotatxok ez eban lagun biharrik zaragixak hustutzeko. (Zirik 70). Ik. zahato.
zaragi-mustur. (zadari-mustur). iz. (TE). Cuello de la odre. Andrian ezkutuan, zadari-musturretik hartzen eban titixa. / A escondidas de la mujer, tomaba teta del cuello de la odre.
zaragin (zaregin). iz. (ETNO). Cestero.   Zumitza lantzen dabena, eta gehixen bat zarak eta otarrak egitten dittuana. Urritxak, ostantzian, zerbizio gitxi euki jok. Zesto batzuk eitten zittuen zaregiñak, baiña ez juen nahi izaten urritxa, txarra dok zumitza eitteko-eta. Gaztaiñia nahi izaten juen harek be! Ha, porejenplo, langeixa esaten jakuan, gaztaiña makatza, ipurdittik etaratakua. Lehelengo adarra moztu, berderik sartu laban, ta berotu. Ta gero, matxeta batekin zartau, ta bringau erdittik; ta gero beste zati bat, bringa-bringa ein, ta gero aaziakin landu; tirak etaratzen dittuk! Puntan ekin eta ondoraiño. Zumitza esaten jakona!. Ik. zestero, otzaragin.
zarata
1. iz. (NA). Ruido. Barrenetxen kanteran dinamita kargak sartu zittuen [...]. Luzeruan itxain eben baiña ez zan zaratarik. (Zirik 78). / Zaldunorrek sentidu eban gaiñeko estalkixa kentzen zetsala bateronbaten esku sorgiña bittarte, milla zarata ziran artian ixa egunsentiraiño. (Ibilt 467).
2. iz. (NA). Rumor, novedad, habladuría, cotilleo. Zurrumurrua da ba, zaratia ero ez dakizu?... Zeoze baiño gehixao, ojo! zurrumurrua dauanian e..., "cuando suena el río, agua lleva", eta horixe da hori zurrumurruori..
3. iz. (NA). Expectativa, previsión. Egualdixakiñ, aurten zarata txarra dakau udarako..
zarata txar. iz. (OEH). Malos rumores. Eta nola lanaren zarata txarrak ziran Plaentxian, "pelotia" eitte alde, bere lagun bati esan zetsan eruateko ha aingiria fabrikako nausixari. (Zirik 101).
zaratia atara. du esap. (OEH). Hacer ruido. Erantzi zittuan oiñetakuok eskillaretan zaratarik ez ataratzeko. (Zirik 25).
zarataldi iz. (NA). Bronca, riña, reprimenda. "Zuk ekarri barrido bee...! ekarri barrido be txutxerixak, honek bape aprezioik ez eitteko!, ondo eitten detsue!" eta eztakit zer..., Marijek -umian amak- eiñ estan zarataldi bat!....
zarba
1. iz. (ETNO). Ramaje de la fronda, rama de árbol con todas las ramitas. Artia erabiltzen zan lehen, bedarrik ez zan egoten eta ganauei orrixak emoteko. Gero haren zarbak, sutako egurra. / Zarbakada bana hartuta han juan ziran. / Zarbarako espeziala da zumia, adarra zarbatsua daukalako. Ez zara akordatzen harek zelan esan etsan semiari?: -"ekarrik zarba edar-edar bat, ontxe berotu bihar haut eta!"..., zumia! / Eskobia egitteko zarbak: itxuskixa. Horrek be adarra zarbatsua dauka. Ik. zirri-parrak, txamarrak.  Landarena mastria da eta zugatzena zarbia.
2. iz. (ETNO). Acelga. (Beta vulgaris). Ik. azalga.
zarbo (zarbu, zargo, zargu). iz. (TE). Gobio.   Gobidoen familiako arraiña. / "Pez de nuestros regatos, que habitualmente se ampara debajo de las piedras de la corriente. Es más apreciado que la bermejuela, por tener menos lastre ventral. Su nombre científico debe ser: Gobitis barbatula. Para pescarlas se aplica la red al lecho y se remueven las piedras para espantar la pesca" (TE, 649). Zargotara goiaz Aixola-errekara. / Zargu mokordo batzuek eta ezkaillu apur batzuek hartzeko. (Zirik 36).  (Ibilt 144).
zarbo-ezkaillu. (zarbo-ezkaillo, zarbozkaillu, zargu-ezkaillu). iz. (TE). Gobios y bermejuelas, gobios y piscardos.   Zarbuak eta ezkailluak, gehixenetan, batera harrapatzen eta jaten ziran (ETNO). / "Revuelto de las dos especies, tal como vienen a las redes, por habitar las mismas aguas" (TE, 649). Zargu-ezkaillu jana dogu gaur Kantoikuan. / Biharretik urten, Ezkerranera juan, eta afarimeriendia: perretxiko flaterkadia eta zarbozkailluak saltsa berdian. Hori zuan ona!. / Behin zargu-ezkailluak eruaten hasi ezkero. (Zirik 36). / Don Jose zargu-ezkaillu zalia dok. (Zirik 35). / Zargu-ezkaillutan hain peskari ona haizen ezkero.(Zirik 35). Ik. ezkaillu.  (Ibilt, 151).
zardai iz. (ETNO). Pértiga, vara, palo largo.   Gaztaiñak botatzeko makilla luzia. Ik. haga.
zarpada iz. (TE). Arañazo, zarpazo. Arpegira jaurti zestan zarpadia. / Me dio un arañazo en la cara.
zarpaillo [zarpail] . izond. (TE). Andrajoso,-a, harapiento,-a. Gizon zarpaillua agertu da. / Ha aparecido hecho un andrajoso. Ik. zarrastrajo.
zarpak iz. (NA). Zarpa.   Katuena eta txakurrena.
zarra-zarra onomat. (OEH). Onomat de beber, fluir, correr líquidos. Hormara zarra-zarra txixaeiñan. (Zirik 80).
zarrada [zirrara] (zarrara, arrara, arrada). iz. (TE). Estremecimiento, impresión, emoción, conmoción. Soiñu horrek zarradia eitten desta bihotzian. / Esa música me estremece el corazón. / Arraria ein jata haren zaurixa ikusitta. / He sentido un estremecimiento, viendo su herida. / Hik zer pentsatzen heban ba? Kuadru onak holakotxiak izatetxuk (izaten dittuk) . Ordua zuan hiri be zarradia eraitzeko. (Zirik 17).
zarraparra iz. (AN). Lío, jaleo, tumulto, alboroto, barullo. Hau dok zarraparria!. Ik. astrapala, sasixan zarraparria.
zarrapastada iz. (OEH). Atropello, precipitación. Hara hor nun agertu jakuen izugarrizko lehoi haundi bat. Hárek ziran zarrapastadak eta hárek ziran larrittasunak. (Zirik 86).
zarrastada iz. (OEH). Chorro. Zarrastada hotsera... (Zirik 74). Ik. parrastada.
zarrastrajo izond. (JSM). Andrajoso,-a, harapiento,-a. Zarrastrajo galanta einda etorri da Ameriketatik. Ik. zarpaillo.
zarratu
1. izond. (ETNO). Cerrado,-a, tupido,-a.   Inguru itxixa. Txakur ona! Balientia! Baso zarratuan be, barruraiño sartzen dok hau!. / Guztiz txara zarratu bat. (Ibilt 455). Anton. mihats.
2. adlag. (ETNO). Junto, pegado, sin mucho hueco.   Landarak bata bestiagandik urrian ipintzia, tarte txikixakin. Porruak zarratu-zarratu sartzia ez da ona.
zarrindu zarrintze . da ad. (AS). Envejecer, chochear, ajarse.
zart onomat. Romper(se), quebrar(se).   Zerbaitt hausi edo zartau. Ik. tarrat, tart, dart.
zart egin. du ad. (TE). Quebrarse, romperse.   Hausi, apurtu (ETNO). Darabixan haixiakin, leihoko kristalak zart ein dau. / Con el viento que hace, se ha quebrado el cristal de la ventana. / Harek plater ederrak zart egin zetsan esku-eskuetan. Ik. dart egin, tart egin.
zart eginda egon. esap. (IL). Estar chiflado/como una cabra/zumbado, faltar un tornillo, desvariar.   Burutik jota egon. Hori burutik zart eginda dago, ez dago ondo burutik.