S Letra

suba [suge] (sube, suge). iz. (TE). Culebra, serpiente. Gure aldietako subiak, gehixenetan gaitzik bakuak. / Las culebras en nuestra tierra, las más veces son inofensivas.

suba-bedar. [suge-belar] (sube-bedar). iz. (TE). Ajo de oso, planta supuestamente venenosa. (Allium ursinum). Sorginkerixa baterako, sube-bedarran billa ebillen basuan. / Para una brujería, andaba buscando en el monte una hierba venenosa. Ik. zapo-kipula, suba-lora, esne-lora.

suba-bibora. iz. (ETNO). Víbora. (Viperidae, Vipera seoanei principalmente). Ik. subagorri.

suba-lora. (sube-lora). iz. (TE). Planta supuestamente venenosa. Suba-loria ederra baiña bestelako mingatxa. Ik. zapa-lora, esne-lora, suba-bedar.

suba-perretxiko. iz. (ETNO). Seta venenosa. (Coprinus sp., Drosofila sp., Geophila sp., Hypholoma sp., Panaelus sp, eta beste batzuk). Ik. zapo-perretxiko. Izen orokor hau jateko balio ez daben, eta ustez kaltegarrixak diran perretxikuekin erabiltzen da; koloriagaittik, esnedunak diralako, edo bestela, kaltegarrixak dirala uste diranekin. Neurri baten (jende askondako) zapo-perretxiko-n sinonimotzat be hartu leike.

suba-txistu. [suge-txistu] (sube-txistu, suge-txistu). (AN). Hiel de aspid. Euren ogixa, sabekian garraztuko jakue, suge-txistuakin nahaste. (PM, 44.).

sube-arto. (subarto). iz. (ETNO). Aro, jaro. (Arum italicum). Ik. zapo-kipula, suba-bedar, suba-lora, esne-lora.

subabaltz iz. (ETNO). Culebra. (Elaphe longissima). Subak bat baiño gehixago. Azken urtiotan suba baltzak dira gehixen ikusten diranak.

subagorri (subegorri, sugegorri). iz. (ETNO). Ba ezik suba-gorrixa / buru kantoikua, / motza, txistularixa / ta jarki gaiztokua, / suba ostiango ugarixa / kalterik bakua. / Baña hala be famelixa / madarikatua! Ik. suba-bibora.

subalindara [sugandila] (subalindera, subilandara, sugilindara, subilindara, sugalindara, subelindara, subelandara, subalandara). iz. (TE). Lagartija. (Podarcis muralis, Psamodromus hispanicus). Subalindaria be, Salomonek aittatzen dittuan friztixa txiki jakintsuen artekua, erregien jauregixetan euzkixa hartzen dabelako. / También la lagartija se incluye entre las pequeñas criaturas sabias que cita Salomón, porque toma el sol en los palacios de los reyes. / Subalindaria edozein lekutan topatzen zan, baiña egoten ziran... hau zerau... lagarto! Berde-berdia e! Horrek pixkat peligrosuauak ziran... Ta gero subiak, ziraunak ta honek hamentxe, hau parajiau... ni hor bizi nitzan ta hor ortuak dare ta hor izaten zan parajia ziraunena.

subegi iz. (ETNO). Zonas de la carbonera de las que brota el fuego. Txondorra egitten danian, egurra egosi egin bihar da, eta ez erre. Horretarako txondorra ondo tapatzen da idurixakin eta zohixekin. Lantzian behin zuluak zabaltzen dira, subegixak, eta lehenbailehen itxi bihar dira, egurra ez deixan garrak hartu. Ik. txondor, illintti, ikaztoi, iduri, betegarri.

suberatu

1. suberatze . du ad. (TE). Recocer (acero). "Berotu ondoren oso astiro hoztuz egitten dan tratamendua, materixalari galdu dittuan propiedadiak itxultzeko" (ETNO). / "Armería. Recocer el acero, quitarle el temple" (TE, 664). Suberatzera noia gubil-zabal hau, tiratu biharra dauka-eta. / Voy a recocer este cincel, porque está necesitado de ser estirado. / Hau galtzairuau, biharra egingo badau, gogorregixa dagok eta eruaik Txomonera laban suberatu deixen. / Erremintta honek suberatuta dauaz.

2. suberatze . du ad. (ETNO). Recocer oro en el trefilado. Urredunak trefilauan egitten zeban eragiketia, urria berotuz, urre-harixa egitteko bihar eban biguntasuna emoteko. Grabauko berbia da. Trefilauan, urria pasadatik pasadara suberatu egitten zan alkoholdun lanparilla batekin, urre-harixa egitteko, urriak bere biguntasun puntua bihar eban-eta. Ik. trefilau, trefiladora.

suberatua hartu. esap. (EEE). Sonrojarse, ruborizarse, avergonzarse. Guzurra atara detsanian, suberatu ederra hartu dau.

subil (supil, sunbil). iz. (TE). Tronco para leña, astilla grande de leña. "Astillones sacados mediante cuñas en los cabezales y raigones de los árboles cortados para madera" (TE, 664). Negu guztirako lain subil batu dot etxe ondora. / He reunido junto a la casa suficiente leña para todo el invierno. Ik. tronbil.

suertau suertatze [suertatu] . da ad. (TE). Suceder, ocurrir, tocar, caer en suerte, coincidir. "Tocar en suerte" (TE, 665). Eta suertau zan, hain zuzen be, bihar genduan laguna agertzia. / Y ocurrió justamente que apareció el amigo que necesitábamos. / Zuri, Jaungoikoari eskerrak, seme ona suertau jatzu. / A ti, gracias a Dios, te ha tocado un buen hijo. / Zu han suertatzia izan bazan, hilgo ziñuezen. / Si te hubiera tocado estar allí, te hubiesen matado. Ik. gertau, egokittu, tokau.

suerte (suberte). iz. (TE). Suerte. Suertia izan eban, zorigaiztoko lagun sorgiñ harek lagatziakin. / Tuvo suerte con que le dejara aquella malhadada bruja. / Suerte on bat izan ei eben eta taillar haundixago baten jabe ein ei ziran. (Zirik 106). Su-er-te hiru silabatan ahoskatzen da.

suertetsu izond. (JME). Suertudo,-a. Suerte haundikua. Zu beti izan za suertetsua Ik. potroso, suertoso.

suertoso izond. (UD). Afortunado, suertudo. Ik. potroso, suertetsu, txiriposo.

sufridu sufritze [sufritu] . du ad. (TE). Sufrir, padecer. Egun on eta txarren kontua ataratzera ezkero, mundu hau sufritzeko eiña dala agertzen da. / Haciendo cuenta de los buenos y los malos días, resulta que este mundo está hecho para sufrir. Ik. sakatu, eruan, aguantau.

sufrimen iz. (TE). Sufrimiento. Beriengandik urriñ izatia da haren sufrimena. / Su sufrimiento es el estar alejado de los suyos. Ik. sufrimendu.

sufrimendu iz. (TE). Sufrimiento, padecimiento, dolor, pasión. Alabia hil jakonetik, sufrimendu haundixa harentzat bizi izatia. / Desde que se le murió la hija, la vida para él es un sufrimiento. Ik. sufrimen.

1. sugar

1. iz. (TE). Llama, llamarada. Teillatuan gaiñetik ziran sugarrak. / Por encima del tejado se levantaban las llamas. Normalian pluralian.

2. iz. (OEH). Ardor, fervor, calor, vehemencia. Griña, berotasun haundixa. Juan jakon hasierako berotasuna sugarretan bihurtzen. (Ibilt 463).

sugarretan. adlag. (OEH). Ardiendo. Sosegau eziñik sugarretan bizi zan. (Ibilt 484).

2. sugar

2. [sukar] . iz. (ETNO). Fiebre, calentura. Ik. kalentura, elgar, beruan.

sugarri iz. / izond. (AN). Vivificante, estimulante. Pizgarri. Mahatsagandiko erarixa gure jolas ta pozkizun danen sugarri bizixa. (Ibilt 153).

sugei [sugai] . iz. (TE). Combustible, material para fuego. Sua egitteko materixala: adarrak, madalak, abarrak, supillak... Oingo neguan, luze doia eta, sugeixa falta izango dogu. / Este invierno, que va para largo, nos va a faltar el combustible.

sugiltz iz. (ETNO). Llave del arma de fuego, gatillo. Txispia. Ik. txispa.

suharri iz. (TE). Pedernal, sílex, piedra del fogón. Posporuen aurretik, suharrixagaz piztutzen zan pipia. / Antes de los fósforos, la pipa se encendía con un pedernal.

suhatzak iz. (ETNO). Tenacillas para piezas calientes, tenacillas para el fuego. Kurriken moduko burdiñazko tresnia, pieza bero, illinti, txingar, etab. oratzeko erabiltzen dana. Gurizabalak tenplau bihar badira, suhatzak erabiltzia onena. Ik. tenazak, kurrikak, txirikin, burdinkato, orrikak.

suhin [suhi] . iz. (TE). Yerno. Suhiñak jaso zetsan etxia guztiro hondatu baiño lehen. / El yerno levantó la casa antes de que se arruinara del todo.

Suiñaga b. iz. (TE). Suiñaga (caserío). Eibarkua, Agiña ballekua. Suinaga, Agiña ballian dalakuan naiz.

sukalde iz. (TE). Cocina. Etxekoandriak aintzen dau sukaldian. / El ama de casa manda en la cocina. / "Eup", egiñaz sukalderaiño sartu zan. Etxekoandria bere alaba gaztienakin afarixa maniatzen ziharduan leku ber-bertaraiño. (Zirik 118). Ik. ezkatz. TEk diñuanez, hau berbiau da Eibarren erabiltzen dana: "En Eibar domina esta (...) forma" (TE, 344), eta ez, Agiñagan entzuten dan arren, ezkatza bere sinonimua.

sukalde popularrak. iz. (ETNO). Cocinas populares. 1914-1918 bittartian Eibarko industriak sekulako krisialdixak euki izan zittuan. Herrittar gehixenak gosiak zeguazen, eta udaletxiak sukalde popularrak ipini zittuan Untzagan bertan, eibartar guztiak merke-merke jan zeixen. "Cocinas populares!" hori agertu zan "katorzian", gerria etorri zanian. Erdi edo hiru laren behintzat, geldittu ziran lanik barik Eibarren. Fronteria itxi ebanian Frantziak ez zoian grabaurik, damaskinaurik Frantziarutz eta armarik bez. Danak kalian edo gehixenak behintzat. Eta gose galantak pasau ziran. Eta sozialistak hiru eguazen orduan Ayuntamentuan, eta hórrek pentsau eben horixe sukalde popularrori ipintzia. Eta han, hutsa diruagaittik, bai bazkarixa eta bai afarixa lapikukadaka saltzen zan, merke-merke danendako. Ez zan bakarrik ha biharra ez eukenendako; eske eze herri guztiandako zan. Hori bi aldiz pasau da: bat hortxe egunotan, eta gero " mil novecientos veintian", huelgia egon zanian, bardiña ein zan; orduan be "cocina popular" ipini zan, eta lanik ez eukanak horixe rantxuori jaten eban hutsa diruagaz. Jateko onak, e!. Ik. krisis.

Sumendixa [Sumendiaga] . b. iz. (TE). Sumendixa (caserío en las ofitas de arrate). Goikua eta Behekua dagoz. Sumendixa, Garmendixa eta halakuak, antxiñako jentillen opa-eskintzeko tokixak ete dira? / Sumendixa, Garmendixa y otros, ¿serán los sagrados altos de los gentiles?

Eibarko euskara hiztegia