Eibarko euskara hiztegia
    
    
    
        
    
    
    
      
        
        
        
            L LETRA
        
        
        
            
            
                
            
                lautasun
            
            
            
                
                    
 
 
    
        
    1.
        
        
        
        iz. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Llanura,
                
                
                
                llanada,
                
                
                
                planicie.
                
                
            
            
             
              
            
            
                Hango inguru guztia, lautasun haundi bat da. / Todo aquel término es una gran llanura. 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                
                
                            
                 
 
 
                
            
                
                    
 
 
    
        
    2.
        
        
        
        iz. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Llaneza,
                
                
                
                sencillez.
                
                
            
            
             
              
            
            
                Gizonantzat onena, lautasuna. / Lo mejor para el hombre es la llaneza. 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                
                
                            
                 
 
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                lautu
            
            
            
                
            
                
            
                
                    
 
 
    
        
    1.
        
        
            lautze
            
            ( laututze)
            .
        
        du
        
ad. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Allanar,
                
                
                
                aplanar.
                
                
            
            
             
              
            
            
                Bizkaixan, mendi osuak lautu dittue burdiña geixa atariaz. / En Vizcaya han allanado montañas extrayendo el mineral de hierro. / 
            
                
                Mendi gaiña laututzia eben asmua. / Tenían el proyecto de allanar la cima del monte. / 
            
                
                Ipini aurretik hur bat emon biharko detsazu; eta zepilluakin lautu eta berdindu pixkat. / 
            
                
                Hau pieziau zepilluan lautu dozue ala?. / 
            
                
                Eibarren etxerik pe ezton gelditu zutiñik. Barrenkalia be lautu jone! (Zirik 21).
 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                        Ik. 
                            
                            bardindu, 
                            
                            apaldu.
                            
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                
                
                            
                 
 
 
                
            
                
                    
 
 
    
        
    2.
        
        
            lautze
            
            ( laututze)
            .
        
        du
        
ad. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Igualar(se),
                
                
                
                poner(se) a la par,
                
                
                
                allanar.
                
                
            
            
             
              
            
            
                Sozialisten bardintasuna ez da mundu guztia lautzia, baiña bai gizon guztieri aukera bardiña gertatzia. / La igualdad de los socialistas no consiste en allanar a todo el mundo, sino en proporcionar iguales posibilidades a todos. 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                        Ik. 
                            
                            bardindu, 
                            
                            apaldu.
                            
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                
                
                            
                 
 
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                lautzaille
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
    [lautzaile]
    
    .
    
        
    
iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            La muerte.
            
            
        
        
    
    
     
    Esangura figuradua dauka.
        
     
                               
    
    
        
        Iñor parkatzen ez daben lautzaillia heldu da harengana be. / El igualador que no perdona a nadie ha llegado también donde aquél. 
    
        
     
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                Hazur-huts.
                
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                lauzi
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
    [lauziri]
    
    .
    
        
    
iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Moneda sin valor,
            
            
        
            
            ochavo.
            
            
        
        
    
    
     
    "Moneda que no existía y que debía ser de ínfimo valor. (¿Cuatro suses?)" (TE, 517).
        
     
                               
    
    
        
        Lauzik be ez dauka harek, harrokerixia franko erabilli arren. / No tiene un cuarto, por más que exhiba vanidades. 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                lauziko
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
    [lauziriko]
    
    .
    
        
    
iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Ochavo,
            
            
        
            
            cuarto,
            
            
        
            
            moneda sin valor,
            
            
        
            
            menudencia.
            
            
        
        
    
    
     
    "Parece que se refiere a alguna moneda de cuatro suses" (TE, 517).
        
     
                               
    
    
        
        Lauzin legatza, baiña lauzikua gatxa. / La merluza a cuarto, pero el cuarto dificultoso. 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                lazko
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    postp. 
    (
OEH).
    
        
        
            
            Como,
            
            
        
            
            parecido (a),
            
            
        
            
            igual (que).
            
            
        
        
    
                               
    
    
        
        Andria lazko zepurik ez dagok. (Zirik 76).
 
    
        
     
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                lako.
                
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            lazkotxe.
        
    
    postp. 
    (
OEH).
    
        
        
            
            Intensivo de "lazko".
            
        
    
    
    
    
        Santuen lazkotxe bihotza jeukanan. (Zirik 27).
 / 
    
        Eibarren bazan erregaldarian lazkotxe burua eukan bat. (Zirik 116).
 
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                laztabin
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    iz. 
    (
ETNO).
    
        
        
            
            Barrena,
            
            
        
            
            taladro.
            
            
        
        
    
    
     
    Galtzairuzko barria, buru batian latrua modukua dabena; harrixa, lurra, eta abar zulatzeko erabiltzen da.
        
     
                               
    
    
        
     
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                ginbelet, 
                
                latro, 
                
                taratulu.
                
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
                
                
            
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                laztan
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
 
    
        
    1.
        
        
        
        iz. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Beso.
                
                
            
            
             
              
            
            
                Haren laztan bategaittik, urtebeteko bizixa emongo eban pozik. / Por un beso suyo, hubiera dado contento un año de su vida. 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                        Ik. 
                            
                            mosu, 
                            
                            mun.
                            
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                 Mosu baiño arruntagua da Eibarren laztan.
                
                            
                 
 
 
                
            
                
                    
 
 
    
        
    2.
        
        
        
        izond. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Amado,-a,
                
                
                
                querido,-a.
                
                
            
            
             
              
            
            
                A!, nere seme laztana! / ¡Ah!, ¡mi hijo amado! 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                
                
                            
                 
 
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            laztan egin.
        
    
du
    
ad. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Besar.
            
        
    
    
    
    
        Berbetan zala ondiok, hor nun saskar mordua zetorzen, eta Judas izena ebana, hamabixetatiko bat, aurren zala, heldu zan Jesusengana laztan eitteko (Luk. 22. 47). / Hablaba todavía cuando he ahí que venía una turba de sicarios, y el llamado Judas, uno de los doce, se adelantó a Jesús para besarle. 
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                mun egin, 
                
                laztandu, 
                
                laztan emon.
                
            
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            laztan emon.
        
    
dio
    
ad. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Besar.
            
        
    
    
    
    
        Igesiko baten laztan emon zetsan; harrezkero franko erabilli dittue laztanok. / En uno de los juegos le dio un beso; después de aquello se los dieron en abundancia. 
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                mun egin, 
                
                laztandu.
                
            
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                laztandu
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    laztantze
    
    ( laztandutze)
    .
    
    du    
    
ad. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Besar.
            
            
        
        
    
                               
    
    
        
        Eta laztandu zetsazen oiñak. / Y le besó los pies. / 
    
        
        Ez eban besterik gura, hainbeste urtian ikusi ez eban semia besakartu eta laztandutzia baiño. / No quería otra cosa sino abrazar y besar al hijo que no había visto en tantos años. / 
    
        
        Ahal izan eban semia laztantzia hill aurretik. / Pudo antes de morir besar a su hijo. / 
    
        
        Parka eskatuaz laztantzen zittuan urtu biharrian. (Ibilt 489).
 
    
        
     
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                mun egin, 
                
                laztan emon, 
                
                laztan egin.
                
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                laztanka
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
    [laztanka]
    
    
(laztanketan).
    
        
    
adlag. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Besándose.
            
            
        
        
    
                               
    
    
        
        Laztanketan egon ziran danen aurrian. / Estuvieron besándose ante todos. / 
    
        
        Hi, Jerolimo, hurrenguan andriakin laztanka habillenian, bentana ondotik erretirau heike. (Zirik 79).
 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                laztasun
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Aspereza,
            
            
        
            
            rugosidad,
            
            
        
            
            fastidio.
            
            
        
        
    
                               
    
    
        
        Laztasun haundixa astelehenetan lanian jartzia. / Gran aspereza el ponerse a trabajar los lunes. 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                laztu
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
 
    
        
    1.
        
        
            lazte
            
            ( laztutze)
            .
        
        du
        
ad. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Volver(se) áspero/rudo/rugoso.
                
                
            
            
            
             
            Latz edo latzago bihurtu; larrittu.
                
             
             
              
            
            
                Errotarrixa laztu gurarik zan errotarixa. / El molinero estaba queriendo asperar la piedra de molino. / 
            
                
                Kaleko losak laztia komeni da, iñor ez dein labandu eurixa danian. / Conviene picar el empedrado de la calle, para que nadie resbale cuando llueve. 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                        Ik. 
                            
                            larrittu.
                            
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                
                
                            
                 
 
 
                
            
                
                    
 
 
    
        
    2.
        
        
            lazte
            
            ( laztutze)
            .
        
        dio
        
ad. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Hacer (algo) áspero,-a/duro,-a (a alguien).
                
                
            
            
            
             
            Latz egin.
                
             
             
              
            
            
                Nahitta da soldauari bizimodua laztutzia, gerrian gorabeheretarako gogortu dein . / Es de propósito hacer áspera la vida del soldado a fin de que se endurezca para las vicisitudes de la guerra. 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                
                
                            
                 
 
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                lebrillaje
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    iz. 
    (
NA).
    
        
        
            
            Suciedad.
            
            
        
        
    
    
     
    Zikinkerixia, baiña likidoren bat tartian dala.
        
     
                               
    
    
        
        Horrek ume txikixorrek ibili dau lebrillajia!. 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                legar
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
 
    
        
    1.
        
        
        
        iz. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Grava,
                
                
                
                arena,
                
                
                
                guija.
                
                
            
            
             
              
            
            
                Errekiak legarra batzen daben tokixa, Legarre. / Donde el río forma aluvión, se llama Legarre. 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                
                
                            
                 
 
 
                
            
                
                    
 
 
    
        
    2.
        
        
        
        iz. 
        (
JSM).
            
                
                
                
                Galio.
                
                
            
            (Gallium mollugo).
             
              
            
            
                
                
                 
                    
                        
                        Ik. 
                            
                            ligar.
                            
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                
                
                            
                 
 
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                legarre
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Desierto.
            
            
        
        
    
                               
    
    
        
        Orduan Espirituak eruan eban legarre idor batera, diabruak tentau zeixan (Mat. 4. 1). / Entonces el Espíritu le llevó a un desierto para ser tentado por el diablo. 
    
        
     
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                basamortu, 
                
                eremu.
                
            
        
            
        
            
        
    
    
     Ez da erabiltzen.
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                Legarre
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    l. iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Legarre (lugar).
            
            
        
        
    
    
     
    Eibarkua.
        
     
                               
    
    
        
        Agarre, Iñarre eta Izarre letz, Legarre. / Donde el río forma aluvión, se llama Legarre. / 
    
        
        Errekiak legarra batzen daben tokixa, Legarre. 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                legatz
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
    
    
    (leatz, lebatz).
    
        
    
iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Merluza.
            
            
        
        
    (
Merlucius merlucius).
                               
    
    
        
        Hiru-kuartokuan legatza, baiña hiru-kuartokua gatxa. / La merluza a tres cuartos, pero los tres cuartos difíciles. / 
    
        
        Amoko legatzak gehixago balio izaten dau. / La merluza pescada en anzuelo, suele valer más. / 
    
        
        Legatza, baba-baltzakin ipiñita ederra euan. (Zirik 47).
 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            legatz-buru.
        
    
    iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Cabeza de merluza.
            
        
    
    
    
    
        Paris baten, Espaiñiako gerra ondorenguok, duan ziran legatz-burueri preziua jarri gentsen. / En París, los emigrados de España hicimos que alcanzaran precio las cabezas de merluza, que antes se tiraban de balde. 
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            legatz-buztan.
        
    
    iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Cola de merluza.
            
        
    
    
    
    
        Hegaztixan ondoren, legatz-buztana erreta atara zeskuen. / Después de ave nos sacaron cola de merluza asada. 
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                legazkuma
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
    [legazkume]
    
    
(legatz-kuma, legatz-kume, legazkume).
    
        
    
iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Pescadilla.
            
            
        
        
    
                               
    
    
        
        Legatz-kumiak, ahuan buztana katiauta prijitzen dira. / La pescadilla se fríe con la cola mordida por la boca. 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                lege
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Ley,
            
            
        
            
            norma,
            
            
        
            
            regla,
            
            
        
            
            reglamento.
            
            
        
        
    
                               
    
    
        
        Legia danontzako bardiña da edo izan bihar da, . / La ley es o debe ser igual para todos. / 
    
        
        Jaungoikuan legian behian. / Bajo la ley de Dios. 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            lege egin.
        
    
da
    
ad. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Hacerse ley,
            
        
            
            volverse ley.
            
        
    
    
    
    
        Ohitturak, denboriagaz lege eitten dira. / Las costumbres con el tiempo se hacen ley. 
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
                
                
            
             
                
                    
 
 
    
        
    1.
        
        
        
        iz. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Antiguo testamento.
                
                
            
            
             
              
            
            
                Lege Zaharra, Jesukristoraiñok; haregandik aurrera, Graziazko Lege Barrixa. / Hasta Jesucristo la Vieja Ley; de Él en adelante, la nueva ley de Gracia. 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                
                
                            
                 
 
 
                
             
             
            
            
            
             
                
                    
 
 
    
        
    2.
        
        
        
        iz. 
        (
TE).
            
                
                
                
                Fueros.
                
                
            
            
             
              
            
            
                Baziran hamen Lege Zaharrak, geure errege jauneri juramenduagaz gordetzia aindu eraintzen gentsezenak. / Teníamos aquí Fueros, que hacíamos jurar que guardarían, a nuestros señores. 
            
                
                
                
                 
                    
                        
                    
                        
                    
                        
                    
                
                
                 Normalian pluralian.
                
                            
                 
 
 
                
             
             
            
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            lege-aittu.
        
    
    
    [lege-aditu]
    
    .
    
iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Letrado,-a,
            
        
            
            abogado,-a.
            
        
    
    
    
    
        Lege-aittuak auzixetan jarri zittuen auzoko bixak. / Los letrados les pusieron a pleitear a los dos vecinos. 
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                legegizon.
                
            
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            lege-jakintzaille.
        
    
    iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Abogado,-a,
            
        
            
            legista.
            
        
    
    
    
    
        Baeban harek lege-jakintzailliak, berbetan ekitzen zetsanian, aldi baterako etorrixa. / Aquel leguleyo, cuando empezaba a hablar ya tenía tela para rato. 
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            legia bete.
        
    
    esap. 
    (
EEE).
    
        
        
            
            Cumplir con la comida.
            
        
    
    
    
     
    
        Normalian jatekuekin erabiltzen da, gitxi-asko, jatordua bete dalako.
        
      
    
    
        Hurrengo goizian, goizeko mahaiko legiak bete ondoren, ardau botia gizen-gizen ipinitta aldas gora abixau zan. 
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            legia egin.
        
    
    
    [legea egin]
    
    .
    
esap. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Cumplir con lo acostumbrado.
            
        
    
    
    
     
    
        Eguneroko edo ohitturazko eginbiharrak bete.  /  "Satisfacer las cosas de carácter ritual, como las comidas, ir a misa, comulgar por Pascua florida, etc." (TE,520).
        
      
    
    
        Gaurkuagaittik, legia ein dogu behintzat. 
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            legia hausi.
        
    
    
    [legea hautsi]
    
    .
du
    
ad. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Quebrantar la ley,
            
        
            
            infringir la ley.
            
        
    
    
    
    
        Legia hausten bizi dira, gordetzeko aintzen jarri ziranak. / Viven quebrantando la ley los que fueron instituídos para guardarla. 
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            legia izan / euki / hartu.
        
    
dio
    
esap. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Tener predilección por algo o alguien.
            
        
    
    
    
     
    
        Norbaitt edo zerbait begiko izan.
        
      
    
    
        Maixuak legia zetsan ikaslari haritxi. / El maestro tenía predilección por aquel discípulo. / 
    
        bizi guztian legia euki detsa bere baserrixari / Toda la vida ha tenido querencia a su caserío. / 
    
        Hain naizela leixala zure legera. (Ibilt 480).
 / 
    
        Hartu zetsan lege ona eta haundixa etxeko andriari. (Ibilt 474).
 
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
                
                 
                    
                        
    
        
            legian behian.
        
    
    
    [legearen behean]
    
    .
    
esap. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Según la ley,
            
        
            
            conforme a la ley.
            
        
    
    
    
    
        Legian behian, guk genduan errezoia. / Con arreglo a la ley, teníamos razón. 
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
                    
                 
                 
                
            
            
            
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                legegintza
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Legislación.
            
            
        
        
    
                               
    
    
        
        Legegintzia da, gehixenen borondatia lege eittia. / Legislar es convertir en ley la voluntad de los más. 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                legegizon
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Letrado,
            
            
        
            
            hombre de leyes,
            
            
        
            
            legista [sólo referido a hombres].
            
            
        
        
    
                               
    
    
        
        Legegizonak erakusten detsue ez bakarrik  nola legia bete, baitta okerrik barik zelan huts eiñ be bai. / Los abogados no sólo enseñan cómo cumplir la ley, sino también cómo faltar a ella sin perjuicio. 
    
        
     
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                lege-aittu.
                
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                legen
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
    
    
    (leen).
    
        
    
iz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Mancha cutánea,
            
            
        
            
            eccema,
            
            
        
            
            enfermedad de la piel.
            
            
        
        
    
    
     
    Azaleko gaixua; animalixak, personak, eta arbolak be euki leikie. Ganauei, esate baterako, ulia jausten jakue (ETNO).  /  "Mancha cutánea que sin duda lo produce algún hongo" (TE, 519). 
        
     
                               
    
    
        
        Legena, berakatzakin kentzen dala esaten dabe. / 
    
        
        Legenandako erabiltzen da irustarbixa; irustarbixan zuztarra. Ondo igortzi, legena daguan tokixan, eta horretxek kentzen dau onduen. 
    
        
     
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                irustarbi.
                
            
        
            
        
            
        
    
    
    
     Azkuek lepra esangurikin dakar, gure inguruan jasota. 
 
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                legezale
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    izond. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Cumplidor,-a de las leyes,
            
            
        
            
            legalista.
            
            
        
        
    
                               
    
    
        
        Langilliak, errezoiz beteta egon arren, legezaliak agertzen dira. / Aunque los trabajadores estén llenos de razones, se muestran respetuosos de la ley. 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                legezko
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
        
    izlag. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Legal,
            
            
        
            
            legítimo,-a,
            
            
        
            
            habitual,
            
            
        
            
            acostumbrado.
            
            
        
        
    
    
     
    Legian araberakua.
        
     
                               
    
    
        
        Legezkua zan semerik nausiña baserrixagaz gelditzia. / Era de ley que el hijo mayor quedara con el caserío. / 
    
        
        Ha gizona zoratuta edo euala. Izan be ha egoeria ez zan hain legezkua. (Zirik 118).
 
    
        
     
    
    
     
        
            
        
            
        
            
        
    
    
    
    
 
                
            
                
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
            
            
         
     
        
            
            
                
            
                lehelen
            
            
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
            
                
                    
 
    
    [lehenen]
    
    .
    
        
    
zenbtz. 
    (
TE).
    
        
        
            
            Primero,-a.
            
            
        
        
    
    
     
    Ordinala da.
        
     
                               
    
    
        
        Neu naiz lehelen. / Yo soy el primero. / 
    
        
        Lehelenak izango dira azkenak. / Los primeros serán los últimos. / 
    
        
        Nafarruako erregiñan botikarixo nausi lehelenari. (Ibilt 473).
 / 
    
        
        Franzisko lehelena. (Ibilt 462).
 
    
        
     
    
    
     
        
            
            Ik. 
                
                lehenen.