L Letra

lagunki izond. (TE). Sociable, amable, amistoso,-a, ayudador,-a. Laguntzaillia, laguntzeko prest daguana. Eskuzabala eta lagunkixa mutill haura. / Generoso y ayudador aquel muchacho. / Bere gelara agertu lagunkixa eiñ zetsan Dukiak gaixua zerbaitt arintzeko asmuan. (Ibilt 484). Ez da erabiltzen.

laguntasun

1. iz. (TE). Amistad, compañerismo. Laguntasuna, gizarteko agiririk onena. / La amistad es el mejor presente de los hombres.

2. iz. (TE). Ayuda, socorro, asistencia. Jangoikuaren laguntasunagaz, itxuli zan ondra eta irabazi gehittuekin. (Ibilt 490). / Laguntasunan biharrian dago koittau haundixa. / La muy pobre está en necesidad de ayuda. / Baietz [...] jan iñon laguntasun barik. (Zirik 70).

3. iz. (TE). Solidaridad. Langillien artian sortu zan alkar aitziakin, birtute barri bat: laguntasuna. / Con entenderse los trabajadores nació una nueva virtud: la solidaridad. Ik. alkartasun.

laguntza

1. iz. ( -). Ayuda, auxilio, asistencia, colaboración, apoyo. Norbaitti laguntzeko egitten dana: laguntzia eskatu, laguntzia emon... Laguntza eske estu etorri da eta zelan ez detsazu ba lagunduko!

2. iz. (TE). Círculo de amigos. Ohittutzen zan afalostian laguntzara agertu, eguneko barri eta gorabeherak jakitzeko. / Se acostumbraba acudir después de cenar al círculo de los amigos, para saber noticias y los sucesos del día. / [Zaldunak] lagun bat bialdu eban Dukiagana, erregutu zeixon [...] bateron-baten gaizki esanagaittik aldendu baeban bere laguntzatik, jasotzeko erabagi ariñegi hau berari entzun arte. (Ibilt 479). Lagunarte edo kuadrilla gehixaho erabiltzen dira laguntza baiño.

laguntzan. (OEH). En compañia de. [Zalduna] juan zan [...] erregiñan laguntzan, ehizara bidian. (Ibilt 459).

laguntzaille

1. [laguntzaile] . iz. (TE). Ayudante. Iñon egittekuan, laguntzen jarduten dabena. Borrerua baiño gorrotugarrixagua, haren laguntzaillia. / Más odioso que el verdugo: su ayudante.

2. [laguntzaile] . izond. (TE). Servicial, desprendido,-a, solidario,-a. Laguntzia emoteko prest daguana edo iñori laguntzen ahalegintzen dana. Laguntzaille haundixa zan euki genduan uezaba. / Era muy servicial el patrono que tuvimos.

lahar iz. (ETNO). Zarza. (Rubus sp.). Ik. sasi-arantza, sasi, arantza, sastraka, sasitza, sasi.

laharrarte iz. (ETNO). Zarzal, matorral.

lain adlag. (TE). Tanto como. Harendako laiñ iñoiz ez jata falta. / Nunca me falta tanto como para aquél. / Ondo bizi izateko laiñ ein dabenian, kendu dau amantala betiko. / Cuando ha reunido lo bastante para vivir, ha dejado el mandil para siempre. / Neretzako ta nere txakur honentzako lain leku ba ete dozun. (Zirik 118). Ik. aiña. Postposiziñuen eta zenbatzaillien tartekua da.

laiño

1. [laino] . iz. (ETNO). Nube. Ik. trumoi-hode, trumoi-laiño, lanbro-laiño, ifar-lauso, ifar-laiño, behe-laiño, hode. Eibarren gehixenbat lehenengo adiera honekin erabiltzen da laiño berbia.

2. [laino] . iz. (ETNO). Niebla, neblina. Ik. behe-laiño.

1. laiñotu

1. laiñotze [lainotu] . du ad. (ETNO). Nublar(se), cubrirse de nubes. Ik. hodiatu.

2. laiñotu

2. adlag. (ETNO). Nublado. Ik. hodiatu, goibel.

laixa [laia] . iz. (TE). Laya. Lurra labratzeko eta harrotzeko hortz biko erraminttia. Laixak, trepetxu aukerakua lanerako gogua bati probatzeko. / Las layas, instrumento adecuado para probarle a uno sus ganas de trabajar. / Gure nagusixak bai, baiña guk ez genduan laixetan egittia ezagutu. Auzuan bai, ezta? baiña gurian bertan ez. Gurian goldia beti. Laixetan gehixago egitten zan lur-txatal txikixetan, goldia sartzerik ez zeguan tokixetan... Aldapa pikia daguan tokixetan idixak sartzerik eziñ eta laixetan egin bihar, baiña gurian, normalian, goldia, eta zazpihortza.... / Laixetan egittia ez zuan gogorra. Jentia bihar, famelixa guztiak batera jardun bihar, ostian eziñ amaittu. Baiña gogorra ez.

laixetan egin. [laietan egin] . du ad. (TE). Layar, trabajar la tierra con layas. Illaran jarri etxeko eta auzoko jendia, eta laixetan ein dabe egun guztian. / Puestos en fila los de casa y la vecindad, han estado layando todo el día.

laixetan jardun. [laietan jardun] . du ad. (TE). Layar, estar layando. Goiko saillian, laixetan dihardu famelixa guztiak. / Toda la familia está layando en la pieza de arriba.

laixatu laixatze [laiatu] . du ad. (NA). Layar, labrar la tierra con layas. Laixaketan!, goldaketian moduan ba laixatuta! bost ero lau lagun ero...

Laka gatxiz. (TE). Laka (apodo). Baziran Eibarren Lakanekuak.

laka

1. iz. (ETNO). Primera capa de los troncos, blanda. Egur guztia ez dok bardiña. Zati desbardiñak jakaz. Lehenengo, azalan azpixan, gizena datok, gizena edo lakia. Iguala dittuk. Gero, barrurago, gixarria; eta erdi-erdixan bihotza. Gizena biguna izaten dok, eta gixarria askoz gogorragua eta illunagua.

2. iz. (ETNO). Maquila, pago de la molienda. Errotarixari emoten jakon zatixa, hamarretik bat gehixenetan. Hari bost libra ixten jakon ez dakit zenbat kiloko. Zenbat kilo izango zan, ba, zorrue? Zorrue, ba, zorrue berrogei killo? Bost libra urun berai itxi. Lakie esaten jakon horri, lakie. Berak kentzen otsen, errotan. Ta haxe kendute enparaue gora. Ik. lakari, motura.

lakaiña

1. [lakaina] . iz. (TE). Pelo suelto de la barba. Lau bizar lakaiña bakarrik zittuan arpegixan. / Sólo tenía cuatro pelos sueltos en la cara.

2. [lakaina] . iz. (NA). Cuerda basta. Izarkua lakaiña sokekiñ albarkak lotuta etortzen zan, eta lantzian-lantzian albarkia solte... bestiak barre eitten etsen baiña neri penia emoten eustan... itzelak eitten etsezen....

lakar izond. (TE). Áspero,-a, rugoso,-a, basto,-a. Latza, leuntasunik bakua. Harriarte lakarra da ha inguru guztia. / Un áspero pedregal es todo aquel sitio. / Gain lakarra laga detsa arotzak mahai honi. / El carpintero le ha dejado una basta encimera a esta mesa. Ik. latz, larri.

lakari iz. (ETNO). Cinco litros aprox. Ale-neurri zaharra, ixa 5 litroko edukiña daukana. Ik. laka, imillaun, anega, imiña.

lakatz

1. (lokotz). iz. (TE). Erizo de la castaña. "Cápsula erizada que contiene las castañas" (TE, 510). / Gaztaiñiak eukitzen daben arantzaz betetako oskola (ETNO). Gaztaiña-lakatza baiño latzagua. / Más áspero que la cápsula de la castaña. Ik. gaztaiña-lakatz.

2. iz. (ETNO). Ramita lateral de otra mayor.

lakirixo iz. (ETNO). Nudo metálico para cazar, alambre. Ik. lika.

lako (lango). izlag. (TE). Como, semejante a. Aittatzen danan bardiña edo antzekua, modu berekua. Hau lako zazpikirik ez dot ikusi bizixan. / No he visto en la vida otro sietemesino como éste. / Ederra euzkixa lakua. / Gozua eztixa lakua. / Alemaniarra, ba ei ebillen panpana joten, Plaentxian ez euala bera lango murgilaririk esaten. (Zirik 38). / Bere ustez, ez ei zan bera lakorik. (Zirik 38). / Bere herrena, bera lako barregarrixa zan, ta ez euan ha disimulatzerik. (Zirik 103). Ik. lazko. Kasu markak hartu leikie./ Postposiziñotzat be hartu leike.

ez lako. izlag. (TE). Sin igual, único, como no lo hay. "Horren esanguria nahikua garbi dago: iñor ez lakua, besterik ez lakua, parekorik ez, horren maillakorik ez, bera lakorik ez" (IL, 43). Ibargaiñ, probalari ez lakua. / Ibargaiñ, sin igual en prueba de bueyes. / Nere ustez, Migel Gallastegi pelotari iñor ez lakua genduan. / Saralegi bai mutilla! Perurena kenduta, iñor ez lakua. / Oso jatorra eta beste(rik) ez lakua Españietan [...] adole onian. (Ibilt 458). Ik. besterik ez lako. Esamolde hau persona nausixak bakarrik darabixe gaur egunian (IL).

lamai [laumarai] . iz. (TE). Cuarto, moneda de cuatro maravedís. Lau marabediko txanpona. Hiru umegaz itxi eban, lamairen laguntasun barik. / Le dejó con tres niños, sin ayuda de un cuarto. Ik. lamaiko.

lamai balio ez izan. [laumarai balio ez izan] . esap. (TE). No valer un cuarto. Bape balio ez. Lamai balio ez daben gauzian gorabehera, auzixetan bizi dira. / Por una cosa que no vale un cuarto, viven en pleitos.

lamai euki ez. [laumarai eduki ez] . esap. (TE). No tener un cuarto, no tener un real. Bape dirurik euki ez. Hainbeste zaratakin, lamai ez dauka indianu horrek. / Con tanto ruido, no tiene un cuarto ese indiano.

lamaiko [laumaraiko] (lameiko). iz. (TE). Moneda de cuatro maravedís. "Alguna antigua moneda, seguramente de cobre" (TE, 510). / Jatorriz biharbada, "lau maravediko". Gaur egun, behintzat, gauza batek oso balixo txikixa dakala esateko erabiltzen dan berbia (ETNO). Lamaikuari begira bizi da. / Vive mirando al céntimo. / Jefe de Requetiak neri esandakua da: "Hire bizitzagaittik ez najuan emongo lamaiko bat be. Esaten netsen baietz, baiña nere barruan ez nekixan hurrengo egunian hilda egongo hitzanik be". Ik. xemeiko, txakur txiki, txakur haundi, errialbiko, errial, lamai.

lamaikuari bota. [laumaraikoari bota] . esap. (TE). Apostar nueces contra moneda [juego]. Umien jokua zan. / "Poner una moneda de cobre contra la cual jugaba nueces el que las tenía, por si la suerte favorecía al de la moneda y se hacía con ellas, con las cuales podía seguir jugando" (TE, 510). Lamaikuari bota bost intxaurrekin!

lamiña (lamia). iz. (TE). Lamia, ser mitológico vasco que en su mitad superior tiene forma de mujer y los pies de ave. "Algunas veces se oye hablar a las viejas de esta variedad brujeril" (TE, 510). Lamiak, sorgiñen famelixakuak. / Las lamias, de la familia de las brujas. / Lamiak eta lamiñak, gauza bat, siñiskera jentillak. Ik. jentil.

laminadora iz. (ETNO). Máquina laminadora. Urredunak, urre-orrixa egitteko zerabillen makiñia. / Laminadora para láminas de oro en el damasquinado. Laminadoria kontrabanduan (piezak soltian) ekarrittakua zan. Gure biharrerako makiña benetan aproposa. Zilindro txikixak zittuan eta sarri rektifikatzen genduzen txapia fin eta poro barik etaratzeko. Hasieran zilindruak Parisera bialtzen genduzen rektifikatzeko eta azkenengoz EVEC-en, eta oso ondo. Hemen be egitten zittuen laminadorak baiña ez guria lakorik.

lan iz. (TE). Trabajo, labor. Esaten dabe, lanetik ez dala iñor aberastu. / Dicen que del trabajo nadie se ha enriquecido. / Erdi Aroko lan mistikuak. (Ibilt 453). Ik. bihar. Lehen eta oiñ Eibarren gehixago erabili izan da biharra berbia.

lan egin. du ad. (TE). Trabajar. Biharra egin. Eurixa izan arren, lan ein dabe etxe barriko obretan. / Aunque ha llovido, han trabajado en las obras de la nueva casa. Ik. biharra egin.

Eibarko euskara hiztegia