Logo Eibarko Udala

K LETRA

klink egin du esap. (OEH). Echar un trago. Basotxoren bat gehixago klink eginda. (Zirik 68).
klokada iz. (JME).   Oillolokian hotsa. Baitta, isurkin batek botillatik urtetzerakuan ataratzen dabena. Plaentxiar bat tabernan, botillatik basora "klo, klo, klo,..." bota ahala ziharduala, eitten detsa botilliari: -Klo, klok!, eitten dok, klo, klok! Neuk kendukostat hiri klokadok.
kobrau kobratze [kobratu] . du ad. (OEH). Cobrar. Jornala kobrau. (Zirik 11).
kobregaldara (kobrezko galdara). iz. (ETNO). Caldero de cobre. Basarri bakotxian kobregaldara bana. Bai horixe! Odolostiak eitteko, eta....
kofradixa [kofradia] . iz. (TE). Cofradía. Kofradixakua danak jasoko dau kandelia.
kofradixa egun. iz. (ETNO). Día de la cofradía.   Arrate egunan osteko domekan izaten da.
koillara [koilara] . iz. (TE). Cuchara. Babiandako, egurrezko koillaria hobia dala esaten dabe. / Dicen que para las habas es mejor la cuchara de palo.
koillarakada [koilarakada] (koillarakara). zenbtz. (TE). Cucharada. Goizian, baraurik, koillarakadia erremedixo honetatik. / A la mañana, en ayunas, una cucharada de esta medicina.
koiñata [koinata] . iz. (TE). Cuñada. Koiñatia ezkondu jako kanpora. / La cuñada se le ha casado fuera.
koiñatu [koinatu] . iz. (TE). Cuñado. Urte asko da koiñatua Ameriketara juan zala. / Hace muchos años que el cuñado fue a América.
koipatsu [koipetsu] . izond. (TE). Mantecoso,-a, sabroso,-a. Porrusalda koipatsua hartu dot eta biztu naiz, biziko onduen. / He tomado un sabroso caldo de puerros y he revivido como nunca.
koipatu koipatze [koipetu] (koipatutze) . du ad. (TE). Engrasar, sustanciar, dar sustancia. Odolostia sartixosu lapikuari, babak koipatu deixazen. / Mete una morcilla al puchero, para que engrase las alubias. / Lapikuak ona izateko bihar dau koipatutzia ezarri askokin. / Para que sea bueno el cocido, necesita ser engrasado con muchas añadiduras. / Porruak koipatzia gura badozu, ezarri txarrikixa. / Si quieres engrasar los puerros, añádeles cochino.
koipe iz. (TE). Manteca, grasa.   Animalixen gantzez egindako materixala. Koipia olixuan ordez, pellak prijitzeko. / Manteca en vez de aceite para freír las tostadas. / Ekarrirak koipia, honek tubuok lotzeko harixan emon deixueran. Ik. gantz.  Txarrixana izaten da normalian. Jateko prestatzen erabiltzen da, baiña biharreko zeregiñetan be bai (harixa errezago hartzen lagunten dau).
koipe-gaza. izond. (JSM). Cursi, delicado,-a. Eurixa danian etxetik urten be ez dau eitten koipe-gaza horrek, prakak zipriztinduko ete dittuen bildurrez. Ik. koipe-gazazko.
koipe-gazazko. izlag. (JSM). Cursi, delicado,-a. Ik. koipe-gaza.
koipe-lustre. iz. (JSM). Pringue. Berrogei lagunentzako arrautzak prijitzen jardun dau, eta dana da koipe-lustria sukalde jiran..
koipetu koipetze ( koipetutze) . du ad. (TE). Convertir en grasa, hacer manteca, derretir tocino en manteca. Urdaixa koipetu, eta koipe harekin berakatz-zopak. / Hacer grasa del tocino; y con aquella grasa, sopa de ajo. / Gizen guztiak koipetutzia ein bihar dogu. / Tenemos que hacer manteca de todo lo grueso. / Gizenak koipetzia ein bihar dogu gaur arrasaldian.
koipezto izond. (JSM). Pringoso,-a.   Koipetsua. Karameluak oso koipeztuak izaten dira ahotik atarata atzamarretan ibili ezkero.
koipeztu koipezte [koipeztatu] . du ad. (ETNO). Engrasar.   Zeozer koipez egittia, esate baterako makiña bat. Ondo koipeztu bako makiñak, takian-potian negarra. / Ondo koipeztuta lagatzen danian burdiñia, nekez ugartzen dok.
koittau [koitadu] (kutxau, kotxau). izond. (TE). Pobre, infeliz, desgraciado,-a. Andra koittauak ez zekixan zer eiñ. / La pobre mujer no sabía qué hacer. / Petra bere andra kotxauak. (Zirik 26). / Parka emakume koittau honi! (Ibilt 487). Ik. gizajo.  Errukarrixa (andrazkuak eta umetxuak); gizonezkuekin eta mutikuekin gizajo erabiltzen da. / "Así como gizajua califica exclusivamente los del género masculino, koittaua se dice de la infancia y de las hembras" (TE, 492).  "Saca a mí, coitado de esta mala presión. Arcipreste de Hita.) (TE, 492).
koittautasun [koitadutasun] . iz. (TE). Humildad, sencillez, pobreza. Asisko gizajuan koittautasuna, jasotasuna zan Jaungoikuan begixetan. / La humildad del pobrecito de Asís, era grandeza ante los ojos de Dios.
kojo izond. (TE). Cojo,-a. Ataun kojuanekua, antxiñakua zan Eibarren. / Batista Kojua. (Zirik 103). Ik. hanka-motz, herren.  "(...) parece que hace mucho tiempo se naturalizó la voz kojua en Eibar, que ha venido a ser dominante, pues en tiempos de nuestros padres habían los Ataun kojua, Batista kojua y otros" (TE, 334).
koka-kola iz. (OEH). Coca-cola. Aita Santua ta mundua, "jazzakin" da koka-kolakin nahastau dozuez. (Zirik 93).
kokalde iz. (JSM). Tortícolis (jsm in te, 773).   Kokotaldeko miña. Ohian nunbait postura txarrian ein dot lo eta kokaldixakin esnatu naiz. Ik. kokotalde.
kokildu kokiltze [kikildu] (kokildutze) (kukildu, kukuldu). du ad. (TE). Acoquinar(se), acobardar(se), encogerse, acurrucarse. Gaiztuegaz izan laikian txarrena, kokildutzia. / Lo peor con los malos es achantarse. / Bestian harrokerixen bistan, kukilduta geldittu zan. / A la vista de las arrogancias del otro, quedó amilanado. / Harruen aurrian kukildutzia, txarrena. / Lo peor es amilanarse delante de los soberbios. / Baztar baten kokilduta bizi zan. / Vivía achantado en un rincón. / Hotzakin kukilduta, etxezulotik urtetzen ez dabela bizi da. / Acurrucado con los fríos, vive sin salir de casa. / Etxezuluan kukildutzia ez da ona. / No es bueno acurrucarse en casa. / Sutonduan kukulduta dago negu guztian. / Está acoquinado junto al fuego todo el invierno. / Koittaua, kukilduta, ez zan ausartu ikararik eittera izara artetik. (Ibilt 467). Ik. makaldu, kukulumixo egon, kukil.
1. koko
1. iz. (TE). Insecto, bicho.   "Se dice en primera acepción de los insectos, y por extensión de todo ser viviente de reducidas dimensiones" (TE, 493). Kokuak dira millaka eta millaka bidar espezie gehixago, friztixa hazixak baiño. / Los insectos comprenden miles y miles de veces más de especies que los animales de gran tamaño. Ik. zomorro, momorro.  Zomorro baiño arruntagua.
2. iz. (TE). Gorgojo, insecto de cereales y legumbres. "Baba-baltzan kokua" esaten zetsen Eibarren ezagun bati. Ik. zomorro, burburixo, baba-koko.  Sinonimua baiño berba normalagua da. / "Más común en Eibar" (TE, 741).
3. iz. (TE). Animal articulado.   "zool. Rama de los articulados" (TE, 494). Kokuen klasiak dira: sei-hankakuak; zortzi-hankakuak eta zortzi hanka baiño gehixagokuak. / Las clases de los articulados son: los que tienen seis patas, los que tienen ocho patas y los de más de ocho patas. Ik. sei-hankako koko, zortzi-hankako koko.  Pluralian: kokuak.
4. iz. (ETNO). Ciempiés, miriápodo. Ik. har.
5. iz. (NA). Bacteria, microbio, virus. Medikua dakau Donostiakua... Eta hamen topau ezin kokuak, eta tak!, harek kokuak topau estezen odolian.
koko txiki. iz. (TE). Insecto, bicho.   "Clase de los insectos, mejor dicho, de los artrópodos" (TE, 493). Mendixan, koko txikixak begira, ordu asko emondakua naiz. / Soy uno que ha hecho muchas horas en el campo mirando a los insectos.
2. koko
ETNO
1. iz. (TE). Persona disfrazada.   "Persona disfrazada o con indumento extravagante" (TE, 493). Oingo urtian koko gitxi ibilli da Aratostietan. / Este año ha habido pocos disfrazados. / Kokua dirudi daroian soiñekuakin. / Parece de carnaval con el vestido que lleva. / Kokotzat ebillen Batista kojua. (Zirik 103). / Koko harek haiñ ei eban Batista kojuaren aide berdintsua. (Zirik 103).
2. iz. (ETNO). Gallina.   Oillua. Ik. purra.
3. iz. (ETNO). Huevo.
koko jantzi. du esap. (TE). Disfrazar(se).   Aratustietan mozorrotu edo koko jantzi. Bazoiaz aurten koko janztera?. / ¿Vas a disfrazarte este año? / Karnabal aurreko astian, eguenian, Eguen Zuri izeten zan. Ta orduan ume txikixak jantzi [...]. Jentiak biharra eitten eban, baiña gurasuei gustatzen jakuen umiak jaztia basarrittar, ta antxiñako andra zaharren zerekin. Ta tanboliña arratsalde guztian joten egoten zan, ta dantzan. Sobre todo andrak, ezta? Euren umiekin pozik haintxe! Ta Karnabal egunian, umiak igual-igual jazten ziran, Eguen Zuriko moruan. Ta orduantxe pintturak eta... Koko jantzitta, haixe izaten zan koko jaztia. Aratustiak izaten da domekia, astelehena eta martitzena. Ta eguaztena izaten zan Hauts-eguna. Handik garizuma guztian ez zan dantzarik egoten. / Aratoste batzuetan koko jaztia nahi eban, baiña iñok ez igartzeko moduan. (Zirik 103). Ik. koko-jantzi, koko-moko jantzi, aratuste, Eguen Zuri, jantzi.
koko-egun. iz. (TE). Día de carnaval. Koko-eguna al da ba gaur horretara janzteko? / ¿Acaso es hoy día de carnaval para vestirse de esa manera?
koko-eskian ibilli. Pedir en carnavales, de casa en casa.   Aratustietan eskian ibiltzia. Basarriko produktuak jasotzen dira normalian.  2008. urtian Kezka dantza taldia koko-eskian hasi zan, basarriz basarri. Basarriko atarixan dantza egin eta kantuan egiten da, eskian. Jasotakuakin afari edo bazkarixa egiten da.
koko-jantzi. iz. (TE). Disfraz. Badira urte guztian koko jantzixa erabiltzen dabenak. / Hay quienes llevan disfraz todo el año. Ik. koko-txiki egun, koko-moko jantzi, koko jantzi.
koko-moko jantzi. du esap. (ETNO). Disfrazar(se). Ik. koko jantzi, koko-txiki egun, koko-jantzi, jantzi.
koko-txiki egun. iz. (ETNO). Viernes flaco. Ik. aratuste.
Koko-marru iz. ber. (TE). El coco.   Umiak bildurtzeko erabiltzen dan pertsonajia (ETNO). / "Ente de fantasía con que se asusta a los niños" (TE, 493). Ixildu zaittez, Koko-marruak eruango zaittu ba bestela!. / ¡Calla!, que si no te va a llevar el kokomarro. / Ia ba, ume!, jaizu, bestela Koko-marruari deittuko detsat.
kokobiribil iz. (ETNO). Cochinilla. (Armadillidium vulgare).