Logo Eibarko Udala

Eibarko euskara hiztegia

E LETRA

ezkutu
1. izond. (TE). Oculto,-a, secreto,-a. Toki ezkutua eta bakartasunez betia, baiña hala ta guzti, ez tentaziñorik bakua. / Lugar oculto y lleno de soledad, pero así y todo no exento de tentaciones. / Toki bakarti ezkutu batera. (Ibilt 460)
2. iz. (OEH). Escondrijo, lugar oculto. Eta Osiñondok beste ezkutu batetik. (Zirik 73). Ik. ezkutuleku.
ezkutuan. adlag. (OEH). En lugar secreto, en lugar oculto, a escondidas, en secreto. Eta behin botikarixua botikan zala eta bere emaztia han ezkutuan gordeta entzun gurarik [...] (Ibilt 472). / Testigu aurrian eiñ biharra ezkutuan eiñ biharreko jardun hori. (Ibilt 455).
ezkutuka iz. (EEE). Juego, a escondites. Eskolako umiak giñanian ezkutuka ibiltzen giñan jolasian. Ik. ezkutatzen.
ezkutuko
1. izlag. (TE). Oculto,-a, escondido,-a, secreto. Gauza ezkutukuak badira háren artian. / Hay secretos entre aquéllos. / Ezkutuko izen hori. (Ibilt 483).
2. izlag. (TE). Reservado,-a, íntimo,-a. Gauza ezkutukua korputzan zeregiñak eittia. / Cosa reservada el hacer las necesidades del cuerpo.
ezkutuleku [ezkutaleku] . iz. (OEH). Escondite, escondrijo. Ez zan luzero Dukia ezkutulekuan. (Ibilt 484). / Eta honek esan zetsan bere ezkutulekutik ikusi eta aittu eban guztia. (Ibilt 488). Ik. ezkutu.
ezkutuna [ezkutune] . iz. (OEH). Escondite, lugar abrigado. Bitxarte ta ezkutuna guztiak ikusixaz, bazoian ibai baztarretik gora. (Zirik 120s).
ezkututik ezkutura adlag. (TE). A hurtadillas. Ezkututik ezkutura dabill, iñok ikusi ez deixan. / Anda de un escondrijo a otro, para que nadie le vea.
ezleixal [ezleial] . izond. (TE). Desleal. Gizon ezleixala agertu zan, probatzeko orduan. / Resultó desleal a la hora de la prueba.
ezmen iz. (TE). Negativa, no. Baimena emon zetsan lehelengo, eta gero ezmena. / Primero le dio el sí y luego el no. Ik. ezetz. Anton. baimen.  Ez da erabiltzen; etzetz normalian.
ezpada junt. (TE). Sino, sino que. Ez baserrixan, baizik (ezpada) kalian entzutzen dira saskarkerixa horrek. / No es en el caserío, sino en la calle donde se oyen esas groserías. Ik. ezpada ze, baizik, baiño.
ezpada ze (ezpaze). junt. (TE). Sino, sino que. Ez bakarrik zan zatarra, ezpada ze gaiztua be bai. / No sólo era feo, sino que también era malo. / Ez da nahikua euskeria jakitzia, ezpada ze ahal dogun guztian erabilli bihar dogu. Ik. ezpada, baizik, baiño.
ezpal
1. (ozpal). iz. (TE). Astilla. Jausittako zugatz bati ezpala atara zetsan. / Hizo astilla de un árbol caído. Ik. zerrauts.
2. izond. (TE). Como un palo, como una astilla. Andra koittaua, ezpal bat dago. / La pobre mujer está como un palo.
ezpal-batze. iz. (TE). Recogida de leña, astillas.   "Fue recurso de vida para muchos parados en el período crítico de 1920-30, generalizándose la voz como tópico común" (TE, 351). Ezpal-batzen urten eban aurrera gosiak hil barik. / Recogiendo astillas salió adelante sin morirse de hambre. Ik. egur-batze.
ezpalak egin. du ad. (TE). Hacer astillas, partir leña. Ez da gatxa jausittako zugatzakin ezpalak eittia. / No es difícil hacer astillas del árbol caído.
ezpalgintza iz. (TE). Trabajo de hacer astillas/leña. Pago-ipurdixetan ezpalgintzan, biharrik ez zanian armerixan. / Cuando no había trabajo en la armería, se dedicaban a hacer leña de los raigones de las hayas desmontadas. / Lurrian gelditzen diran pago-zuztarrak, arbolia bota eta gero, ezpalgintzarako. / Los raigones que quedan en tierra, después de desmontada la haya, se dejan para leña.
ezpan [ezpain] . iz. (TE). Labio. Keixia lakotxe ezpanak eukazen, ezertariko pintturarik bihar gabe. / Tenía los labios como cerezas, sin necesidad de ninguna pintura.  "Generalmente en plural" (TE, 351).
ezpanetako pintura. (ezpanetako pinttura). iz. (NA). Pintalabios. Guk eskolan ezin genduan euskeraz berbarik eiñ, e?! Honako alanbrezko eraztun bat, eta berba eitten laguna ikusten bazan, tak! emoten zentsan hari; eta astian azkenian eukenak, erriela! Astian, zapatu atsaldian ha zeukanak, erriela emon bihar maistriai. Ez dakitt ezpanetako pintturia erosteko ero zetako izengo eban! baiña astero erriela kobratzen zeban harek!
ezpanetako [ezpainetako] . iz. (TE). Guantazo, golpe en los labios. Ezpanetako bat emoixozu ixildu dein behiñ. / Dale una morrada para que se calle de una vez. Ik. musturretako, ahoko.
ezpara (ezpada, ezpata). iz. (ETNO). Tábano. (Tabanus sp.). Ik. ezpateuli.
ezpata
1. iz. (TE). Espada.   Arma zuria Aspaldi honetan ezpatia dabil nausi munduan. / Esta temporada, la espada está señoreando en el mundo.
2. iz. (ETNO). Vara vertical del carro para sujetar la carga. Narrak eta burdixak ezpata bi eukitzen dittue; euren artian esagia ipintzen da, kargia eusteko. Ik. burtezpata, burgaiñeko, burdi, esaga-ziri, esaga.
3. iz. (ETNO). Espadilla, agramadera, instrumento para majar el lino.   Liñua harrotu, gozatu eta biguntzeko ezpata itxurako egurrezko erraminttia. Bizkai aldian erabiltzen zan (Gipuzkoan "sugatsa"). Eibarren tresnia eta izena ezagunak dira, baiña erabilleria aspaldi galdu zan. Telagintzako berbia da. Ik. ezpatondo.
ezpata-bedar. iz. (ETNO). Iris, lirio. (Iris germanica).
ezpata-dantza. iz. (TE). Danza de las espadas.   "Danza folklórica del país" (TE, 371). / Ezpatekin egitten dan dantzia, dantza rituala, egun berezixetan egitten dana: jai haundixetan, Korpus egunian... (ETNO). Ezpata-dantzia ikasten dabiz Sanjuanetarako. / Están ensayando la ezpata-dantza para las fiestas de San Juan. Ik. ezpata-dantzari.
ezpata-dantzari. iz. (TE). Bailarín de la danza de las espadas.   "Danzarín del grupo de baile de las espadas" (TE, 371). Ezpata-dantzarixa dozu semia, besterik ez lakua. Ik. ezpata-dantza.
1. iz. (TE). Duelo a espada. Gazte askorik, ezpata-jokuan hill eban lagun batek, andrakume bat zala eta ez zala. / Bien joven le mató en duelo un amigo, por cuestión de una mujer.
2. iz. (IL). Jugar a espadachines, a guerras, a guerras de bandos.   Mutillen jokua da. ILek zelan egitten zan detalle askokin dakar: IL, 87-88. Bazkal ostian eskolia hasi baiño lehen, edo errekreo denporan edo, bardiñ, eskolia amaittu ondoren jardutzen genduan ezpata-jokuan. Ik. ezpatetan.
3. iz. (ETNO). Parte de la danza de espadas en que los bailarines golpean sus espadas en diferentes posturas.   Dantzako berbia da: ezpata-dantzia egitterakuan dantzarixak ezpatak alkar joten dittuen zatixa.
ezpata-zulo. iz. (ETNO). Orificio para las varas verticales del carro.   Burtetxiak ezpatak sartzeko daukazan zuluak. Burdixan terminologixako berbia. Ik. taketa-zulo.
ezpatadunak iz. (TE). Los militares.   Militarreri esaten jakuen irudizko adieran; eta pluralean. Ezpatadunak jarri ziran aintzen, enparaukuak bildurturik. / Se pusieron a mandar los de la espada, aterrorizando al resto.
ezpatetan iz. (ETNO). A guerras, jugar a espadachines, a guerras de bandos.   Jokua da. Guk edozein lekutan egitten genduan ezpatetan, baiña leku aukerakuena Jardiñeta aldian izaten zan; edozelako arboladi, sastraka eta lur-mokor ugarixa eguan eta ha bai zala ezpata gerrarako leku aukerakua!. Ik. ezpata-joko, burruketan.   ILek zelan egitten zan detalle askokin dakar: IL, 87-88.
ezpateuli iz. (ETNO). Tábano. (Tabanus sp.).   "Mosca grande de alas largas con aguijón" (AZ, 457). Ik. ezpara.
ezpatondo (ezpatondoko). iz. (ETNO). Gramilla.   Ezpatiakin batera erabiltzen zan erraminttia. Telagintzako berbia da. "Tabla vertical de cerca de 1m de altura, con pie, donde se colocan los haces de lino para agramarlos". Ik. ezpata.
ezpel iz. (ETNO). Boj. (Buxus sempervirens). Eibarren ez dago ezpelik, berezkorik behintzat. / Ezpel zura ei da onena koillarak egitteko.
eztabaida iz. (OEH). Disputa, discusión, polémica. --Hi, eztabaida gogor bat jaukagu ta biharbada hik erabagi heike. Euskeria nundik datok? --Nundik datorren? Nik ez naekixan biajian zanik. (Zirik 112).
eztabaidan. adlag. (OEH). Discutiendo. Bata zu ta bestia ni beti zebizen eztabaidan. (Zirik 119).
eztaiñau eztaiñatze [eztainatu] . du ad. (ETNO). Estañar, soldar con estaño. Ik. kandeleja, soldiau.
eztaiñu barra iz. (ETNO). Barra de estaño.   Soldiatzeko erabiltzen dan materixala. Ekarrirak 50-eko eztaiñu barra bat hau zinkau pegatzeko.
eztanbedar iz. (ETNO). Formón.   Egurrari zuluak garbitzeko erabiltzen dan erramintta zorrotza: biribillak, lauak, hiru puntakuak, erdi biribilak... dagoz. JMEk Bergararako esangura honekin dakar: "Daratulu txikia, esku bakarrez erabiltzekoa". Ekarrirak eztanbedarra, honi egurroni puntia lautu eta zuluak egitteko. Ik. trintxa, formoi, gubixa.  Oin danak formoia esaten dabe, baiña formoia erderaz da. Lehenago esaten eben eztanbedarra hamen; ta enkanbio Bizkaixan trintxia (JB).