Eibarko euskara hiztegia
E LETRA
eziñesandako
izlag.
(TE).
Inefable.
Juangoikua da eziñesandakua, eta horregaittik antxiñakuak ez eben esaten bere izena, eta gitxiago ein bere irudixa. / Dios es inefable, y por eso los antiguos no pronunciaban su nombre y menos hacían su imagen.
eziñizandako
izlag.
(TE).
Absurdo,-a,
imposible.
Ezin izan leikiana, ezin dana, eziñezkua dana.
Oin papeletan dabizen martetarren ipoiñak, eziñizandakuak. / Las fábulas que ahora se traen los periódicos sobre los marcianos, son absurdas.
Ik.
izan ezin leikian,
izan ezindako.
ezinsosegautako
izlag.
(TE).
Inquieto,-a,
movido,-a,
activo,-a.
Gazterixia, ezinsosegautakua alde guztietan. / La juventud es inquieta en todos los lados.
ezjakin
1.
izond.
(TE).
Ignorado,-a,
desconocido,-a.
Zer izango dan aurreran, gauza ezjakiña. / Qué ocurrirá en el porvenir, cosa ignorada.
2.
izond.
(NA).
Ignorante,
necio,-a.
Joxe, tonto, ezjakin osua zan. /
Ezjakin baten moduan ez azaltziarren. (Zirik 33).
ezjakiñian.
[ezjakinean]
.
adlag.
(TE).
Sin saberlo,
por ignorancia,
con desconocimiento.
"En la ignorancia" (TE, 369).
Ezjakiñian eindako okerrak, ez dau pekaturik. / La falta en que se incurre por ignorancia, no lleva culpa. /
Gaurko bizimoduan, kortesiarik eza da, guztiak edo jende asko arduratzen dan gauzetan ezjakiñian egotia. (Zirik 84).
/
Frailliok, ezjakiñian [...] urde biren gaiñian ziharduela Arateikuok, oso izutu ziran. (Ibilt 461).
ezjakiñeko
izlag.
(OEH).
Ignorante.
Baiña erregiñak ezjakiñeko irauntzen eban, ezer aittuko ez baleu letz. (Ibilt 459).
Ez da, normalian, erabiltzen.
ezjakintza
[ezjakintasun]
.
iz.
(TE).
Ignorancia,
desconocimiento,
incultura.
Herrixetan, ezjakintza da oker askon itturrixa. / En los pueblos, la ignorancia es fuente de muchos males.
Berbiak berezko amaierako -a dauka, baiña TEk ez dau horretakotzat deklinatzen (ez dau ezjakintzia egitten); akaso Eibarren erabili ez dan berba bat izan leikelako. Ezagunagua da HBko ezjakintasun berbia.
ezkaillu
[ezkailu]
(ezkaillo).
iz.
(TE).
Bermejuela,
piscardo.
(Phoxinus phoxinus).
"Pez de nuestros ríos" (TE, 343).
Ezkaillua baiño, zargua gozuagua. /
Jente askok jakin bez bi dirala! Bai ba. Zarbuak eta ezkailluak gehixenetan batera harrapatzen dittuk. Eta jente askok "zarboezkailluak" dana bat diralakuan. Baiña ezta hurrik emon bez. Zarbuak eta ezkailluak konpletamente diferentiak dittuk. Txikixak bixak, baiña oso diferentiak. Ezkaillua baiño zargua hobia neretako. /
Zargu mokordo batzuek eta eskaillu apur batzuek hartzeko. (Zirik 36).
Ik.
zarbo-ezkaillu,
zarbo.
ezkal-zehe.
iz.
(TE).
Cría de bermejuela.
"Cría de la bermejuela, que se mueve en bandadas" (TE, 343).
Ezkal-zehia pillaka agertzen da beti. /
Ezkaldarrua haundixagua, eta ezkal-zehia umia, txikixa.
(Ibilt 144).
ezkaldarro
iz.
(TE).
Bermejuela,
variedad grande.
"Pez de nuestros ríos. Variedad de la bermejuela" (TE, 343).
Ezkaldarrua, ezkaillua baiño haundixaua, baiña loiñia baiño txikixaua.
ezkatz
[ezkaratz]
(eskatz, eskaratz).
iz.
(TE).
Cocina.
Ezkatza, andrian bihar-lekua. / La cocina es el taller de las mujeres. /
Ataixan ez, horman! Horman kurutzak! Etxien, oin be gure etxiek han eukiko dau. Kurutzie ate albuen, eskaratzeko ate albuen egoten die horrek kurutzok. Kasorik bez, nun dagon bez iguel, baiña egon bai. Horrek, ba, horrek kurutzak, horrek gauzok dira geroko salbaziñorako; abade partetik ipini zien horrek. Ta gu barritz....
Ik.
sukalde.
TEk diño hau berbiau ez dala Eibarren apenas erabiltzen, "no es corriente en Eibar" diño eta (TE, 665), Agiñan entzuten dan arren.
ezker
1.
iz.
(TE).
Izquierda,
lado izquierdo,
mano izquierda.
Ezkerra eta eskumia, bardiñak zittuan pelotari harek. / Aquel pelotari daba lo mismo con la izquierda que con la derecha.
2.
iz. / izond.
(OEH).
Izquierda política.
Eibarko jentiak ezker famia izan dau aldia guztietan. (Zirik 123).
Ik.
ezkerrerako.
ezker-eskuma.
[ezker-eskuin]
.
adlag.
(TE).
A diestro,-a y siniestro,-a,
derecha-izquierda.
Ezker-eskuma, bardin jokatzen dau. / Lo mismo juega a diestra y siniestra. /
Ezker-eskuma bizi dira anaia-arrebak.
ezkerkada
iz.
(TE).
Izquierdazo,
zurdazo.
"Un golpe con la izquierda" (TE, 370).
Ezkerkada bat emon eta bialdik baldar hori. / Dale una con la izquierda y mándale a ese desaliñado.
ezkero
(ezkerik, ezkerio, ezkeriok).
junt.
(TE).
Desde que,
desde,
a partir de.
Hogei urtera ezkero, andrageixan billa hasi zeinke. / Una vez los veinte años, puedes empezar a buscar novia. /
Zu izan ziñan ezkerik, asko hazi da zuen mutikua.
/ Desde que estuviste, mucho ha crecido vuestro muchacho.
/
Ondo pentsau ezkerok. (Zirik 126).
/
Behiñ illuntzia ezkero. (Ibilt 464).
/
Bai saldatan edo bai haragi erriakin hartu erain ezkero [...] ongarri izango jakola. (Ibilt 472).
/
Iturrixan irakortzera ezkerok. (Ibilt 454).
/
Kulpagarri agertzera ezkero, biharrezko neurrixan bere bekatua ordaintzeko. (Ibilt 480).
Ik.
-nez.
Aditz jokatu eta jokatubakuen onduan erabili leike. Normalian denporazko eta baldintzakuetan erabiltzen da. Kausaletan -nez atzizkixa gehixago.
ezkerreko begiko
izlag.
(TE).
Menospreciado,-a.
Uezabak beti izan eban zure semia ezkerreko begikua. / Siempre el patrono tuvo menospreciado a tu hijo.
Anton.
begiko.
ezkerrerako
izlag.
(TE).
Izquierdista,
de izquierdas.
Bere bizi guztian izan zan ezkerrerakua. / Toda su vida fue izquierdista.
Ik.
ezker.
ezkonbarri
[ezkonberri]
.
iz.
(TE).
Recién casado,-a.
Ondiok ezkonbarri zala hil zan goizetik gabera. / Siendo aún recién casado, murió de la noche a la mañana.
Ik.
hartu barri egon,
etorri barri,
erne barri.
1. ezkondu
1.
ezkontze
.
du
ad.
(TE).
Casar(se).
Ezkondu nintzan zorionian mutilzahartu baiño lehen. / Por suerte me casé antes de ser un solterón. /
Ezkondu dogu alabia, eta ondo. / Hemos casado a la hija, y bien. /
Ezkondutako andren zeregiña, gizona ondo konpontzia. / Deber de las mujeres casadas, traer compuesto al marido. /
"Ezkontzia hobe, erretzia baiño", diño San Pablok (1 Kor. 7. 9). / "Mejor casarse que abrasarse", dice San Pablo. /
["Biriarrua"nak] Bere teorixak ziran: "Ezkontzia, gaztetan eitten dan balientekerixa bat besterik eztala". Beste iritzi [...]. (Zirik 125).
2. ezkondu
2.
izond.
(TE).
Casado,-a.
Igestik, maietza ezkero, ezkondua da, eta bere emaztia dau lagunik onena. / Está casado (es casado) desde mayo del año pasado, y tiene a la esposa por su mejor amigo.
ezkongei
[ezkongai]
.
izond.
(TE).
Soltero,-a.
Hain politta eritxi badetsazu, ezkongei dago eta ein zeinkixo errekaua. / Si te ha parecido tan bonita, está soltera (en expectación) y le puedes hacer tu declaración.
ezkontza
iz.
(TE).
Matrimonio,
boda,
casamiento,
unión.
Ezkontza ona eiñ ei eban, esaten dabe. / Dicen que hizo buen casamiento. /
Ezkontzia eskatzeko. (Ibilt 483).
ezkur
iz.
(TE).
Bellota,
fruto de la encina,
del roble y de otros árboles del mismo género.
Quercus eta Fagus generuetako zuhaitzen frutua (haritzana, artiana ...) / "Glande de algunas especies arbóreas. Específicamente: 'aritxalia'" (TE, 370).
Txarrixak hazteko ezkurra franko bada, kontua daukan zeregiña hori. / Si abunda la bellota, el criar cerdos labor remuneradora. /
Tximiñueri abillanak, urrak, ezkurrak, naranja azalak eta horretariko zaburrikerixak emon ezkero. (Zirik 112).
Ik.
haritxale.
TEk diño ezkurra edozein arbolana dala; haritzana haritxalia dala
ezkurdun
izond.
(TE).
Que produce bellota (con forma de balano o glande).
Ezkurra emoten daben arbolia.
Zugatz ezkurdunak, haritza eta artia. / Árboles balanoforos, el roble y la encina.
ezkutaleku
iz.
(TE).
Escondrijo,
escondite.
Ezkutaleku bat gehixago da hori, ezkutau biharra dabenendako. / Ése es un escondrijo más para los que tienen por qué esconderse.
ezkutatzen
iz.
(ETNO).
Al escondite (juego).
Katibu daguanak kontau bittartian, bestiak ezkutau egin bihar dira eta katibuak topau.
Ik.
ezkutuka,
berrogei kontatzen,
bale-buleka.
ezkutatzen egin.
du
ad.
(TE).
Jugar al escondite.
Berrogei kontau eta ezkutatzen ein deigun afaittarako ordura arte. / Juguemos al escondite hasta la hora de cenar.
ezkutau
ezkutatze
[ezkutatu]
.
du
ad.
(TE).
Esconder(se),
ocultar(se).
Ezkutuan gorde.
Aberastu danetik, ezkutau da gure artetik. / Desde que se ha enriquecido se ha escondido de nosotros. /
Ganbaran ezkutau genduan hiru astian. / Le escondimos tres semanas en el desván. /
Okerrak ezkutatzia baiño, hobe zuzentzia. / Mejor que ocultar los errores es el enderezarlos. /
Dinamita kargak sartu zittuen da, kornetia jota ezkutau ziran bihargiñak arrisgurik ez zan leku batera. (Zirik 78).
/
Egi mingarrixa ezkutatzeko. (Ibilt 482).
/
Salto eiñ eban ausarki eta ezkutau zan urriñian. (Ibilt 461).
Ik.
gorde.