Eibarko euskara hiztegia

zorroztu zorrozte ( zorroztutze) . du ad. (TE). Afilar.   Zeozer zorrotz bihurtu, zeozeri zorroztasuna emon. Eiñ eban heriotzian aurretik, ezpatia zorroztu eban. / Antes del crimen que cometió, afiló la espada. / Edozeiñ akabatzaillek eingo detsu hori zorroztia. / Cualquier pulidor te afilará eso. / Labañiak bizar-kentze bakotxan ondoren bihar dau zorroztutzia. / La navaja, después de cada afeitada, necesita afilarse. / Hori hortzori motza darabik eta jan eziñik bihar gitxiago egitten diharduk; gaiñera piezak be latz-latz lagatzen jittuk.

zortzi zenbtz. (TE). Ocho.   Kardinala da. Lau eta lauk eitten dabe zortzi.

zortzi-aldeko iz. (ETNO). Ochavado,-a, cañón ochavado,-a.   Antxiñako zenbaitt armaren kañoia, kanpo aldetik zortzi alde lau zittuana. Antxiña zenbaitt armak zortzi-aldeko kañoiak izaten jittuen.

zortzi-hankako koko iz. (TE). Arácnido. Kokuen klasiak dira: sei-hankakuak; zortzi-hankakuak eta zortzi hanka baiño gehixagokuak. / Las clases de los articulados son: los que tienen seis patas, los que tienen ocho patas y los de más de ocho patas. Ik. koko.  TEk holako zenbaitt berba dakaz jasota: kokuak (artrópodos), sei-hankako kokuak (insecto), zortzi-hankako kokuak (arácnido), txirlak (molusco)... (ETNO).

zortzigarren zenbtz. (TE). Octavo.   Ordinala da. Hamabi semetik zortzigarrena zan Ameriketara etorri zana. / Fue el octavo de doce hijos el que vino a las Américas.

zortziki izond. (AS). Ochomesino,-a.

zortziko

zortziñaka [zortzinaka] . adlag. (TE). De ocho en ocho. Banaka, biñaka, launaka, zortziñaka...

zotal iz. (ETNO). Tepe. Laixetan ein eta hantxe urtetzen dira zotalak, bai, zohixak. Ba, hori, lur zatixak. Ik. zopil, tringo, trillo, sopin, erpil.  Zotal baiño gehixago erabiltzen da zohi .

zotaska iz. (ETNO). Surco, zanja del arado o laia.   Goldiak lagatzen daben zulua; baitta laixetan egin eta gero gelditzen dana be.

zotin

zotinka adlag. (OEH). Sollozando. Etorri zan Kukusia, min hartutakuan ama, zotinka, aspamentuz beterik. (Zirik 83). / Besarkatuaz eta negarrez jarririk zotiñka esan zetsan senarrari. (Ibilt 478).

zotz

zozki iz. (ETNO). Correa de cuero que hace función de cuerda o correa.   Edozein narru edo ugal estu eta txiki (larakuak eukitzen dabena, eta abar). Kasu honetan, abarkian ertzian ipintzen dan narru estua, abarkia batu eta formia emoteko. Ik. abarkugal.  Azkuek joski dauka batuta. Guk, ostera, zozki bakarrik jaso dogu (akaso soski).

zozo iz. (TE). Mirlo. (Turdus merula). Keixara juan goizago, eta eskillaso, birigarro eta zozo asko ekarri dittu txorta baten. / Zozo-birigarrotara juatia dok, ba, birigarro klasiak kazatzia. Birigarrua, durduria, zozua, paseko birigarrua... Danak dittuk famelixakuak. Durduria haunditxuagua, eztok? baiña antzerakuak Ik. eskillaso, birigarro.

zozotalari iz. (ETNO). Cazador de túrdidos. Eibarren ehitzarixak beti egon dira asko. Beti. Eta danetik gaiñera: epertalarixak, oillagortalarixak, erbittalarixak. Egon, zozotalarixak be bai! Lehengusua dakat nik; ha beti zozo-birigarrotan. Zozotalari amorratua! Besterik ez dau harrapatzen harek.

zoztu zozte ( zoztutze) . da ad. (TE). Secarse las plantas y verduras, achicarse, caer la hoja seca.   Porruak, esate baterako, igartu, txatxartu (ETNO). / "Hacerse leñosas algunas plantas, como la col, la lechuga, el nabo, etc., al florecer" (TE, 744). Ortuko gauza samur guztieri etortzen jakue zoztutzia, lurrian larregi iraun eraiñ ezkero. / Todas las hortalizas se hacen leñosas, si se les hace durar demasiado en la tierra. / Porruak zoztu dira, azak be bai. / Porruak kokua dake eta zoztu egin dira. / Ataiko mahatsak, batak mastra edarra dauka baiña bestia zoztu ein da, umiak tira ein eta apurtu ein ebalako. Ik. zotz, zil.

zozuanak iz. (TE). Nidada del tordo. Bustingorriko basartian, zozuanak nekixazen. / En montes de Bustingorri, conocía una nidada de tordos. Ik. zozo.

zu izord. (TE). Tú, usted.   "Nominativo, vocativo y acusativo de la segunda persona del singular en tratamiento de respeto" (TE, 744). Oiñ egunian forma neutruena da, sasoin baten errespetuzkua bazan be. Nominatiboko formia da. Zu zara munduan gizonik onena. / Tú eres el mejor hombre del mundo. / Beti zu, ederrori, erromerixetako erregiña. / Siempre, tú, hermosa, la reina de las fiestas. / Bedinkatua zu, andra guztien artian. / Bendita tú entre todas las mujeres. / Nere onerako edo txarrerako, ni zu baiño zaharrago naiz. / Para mi bien o para mi mal, yo soy más viejo que tú. / Nik zuretako, daukaran guztia. / Yo para ti, todo lo que tengo. / Hamen gatoz zuregana, aitzen emoteko asmuan... / -Norengandik ikasi dozu berba zatar hori? -Zuregandik. / ¿De quién has aprendido esa palabra grosera? -De ti. / Zuk joten dozu soiñua harek beziñ ondo. / Usted ejecuta música tan bien como aquél. / Zer itxaropen izan neike nik zuregandik gauza gatxetan? (Ibilt 485). Ik. bata zu eta bestia ni, zure, zeu, hi.  Deklinaziñoko kasu markak hartu leikez: "zuk" (ergatibua), "zuri" (datibua), "zuretako /zuretzat /zuretzako" (destinatibua), "zuregana" (adlatibua), "zuregandik" (ablatibua)...

zubi iz. (TE). Puente. Ardantzako eta Errebaleko zubi bixen artian zan antxiñako Eibar. / Entre los dos puentes de Ardanza y el Rabal, estaba el antiguo Eibar.

zubipe iz. (TE). Bajo el puente. Gu gaztiak giñala hill eben Errebaleko zubipian gure errekako azkenengo igaberia. / Siendo chicos nosotros, mataron bajo el puente del Rabal la última nutria que criara nuestro río. / Aterpia, errotapia, harkatzpia, zubipia, elizpia, lurpia...

zubipide iz. (AN). Camino peatonal.   "Oinezkoen bidea" (AN). Ik. errege-bide, estrata, zupide, lorbide, olabide, zordanbide, elizbide, andabide.  Çubipide edo çudepide, (...) "a saber, caminos que solamente la persona por sí o con carga llevándola a cuestas puede yr" (EOYE, 84.or. (JEL)).

zuek izord. (TE). Vosotros.   Bigarren persona plurala da; nominatibua eta ergatibua izan leike, sinkretismoz. Zuek erabilli zenduezen lur hórrek urte askuan . / Vosotros trabajasteis muchos años esas tierras. / Ba, hemen eztagok (ez dagok) komunistentzako lekurik. Zuek ifrañura. (Zirik 93). Ik. zuen.

zuen izlag. (TE). Vuestro,-a. Zuena da liburu hori eta nahi dozunian eruango detsut. / Es vuestro ese libro y cuando quieras te lo llevaré. Ik. zuek.  Izenlaguna dan ezkeriok, bakarrik edo izenan onduan erabilli leike.

zugatz [zuhaitz] (zugaitz, zugatx, zuraitz, zuhaitz, zuraritz, zularitz). iz. (ETNO). Árbol.   Arbolia, baiña egurretarako erabiltzen dana gehixenbat: pago-tantaixak, haritzak... Frutarako diranak, esate baterako, arbolak dira beti, eta ez zugaitzak (ETNO). Zugatzak asko janzten dabe mendixa. / Los árboles visten mucho la montaña. Ik. arbola.  Azken urtiotan gaztien artian barriro zabaldu dan arren (ikastolak, alfabetatzia, EITB), jente nagusixan artian ixa galduta zeguan berbia. Halan da be, AZk jasota dauka Eibarren (zularitz), JMEk Bergaran (zuaitz) eta Elgetan (zuraritz) eta TEk Eibarren (zugatz). Guk be forma bat baiño gehixago jaso dogu Eibarren eta inguruko herrixetan, baiña erderazko maillegua (arbola) gehixago erabiltzen dau jente nagusixak.