T Letra

Txomen iz. ber. (AN). Nombre de mujer. "Andrazko izena. Domenja-ren aldaera". (AN). "Chomen de Arando, nieta de Domingo de Elçarrizaga, moradora de Arragoeta". (EOYE, XVI. mendea, 35, 360. or. (JEL)).

Txomin iz. ber. (TE). Domingo. Pixairazu, Txomin, liberdi bat iztarretik. / Pésame, Domingo, media libra de la pierna.

Txomo gatxiz. (TE). Txomo (apodo). "Sobrenombre en Eibar" (TE, 699). Txomoneko forjia, sasoi baten nausiña.

txondor (txontxor). iz. (ETNO). Carbonera. Ikatza (egur-ikatza edo harrikatza) egosteko egitten dan egur pillua. Ik. ikaztoi, illintti, ikaztegi, iduri, betegarri.

Txonta b. iz. (TE). Txonta (caserío). Kiñarra ballekua. Aspaldi geldirik zan Txontako errobera haundixa. / Hace tiempo que no trabaja la gran rueda de Txonta.

Txopa gatxiz. (TE). Txopa (apodo). "Sobrenombre en Eibar" (TE, 699). Txopa akabatzaillia, oillardun aittua.

txopo [makal] . iz. (ETNO). Álamo. (Populus sp.). Ik. makal.

txopo-platano. iz. (ETNO). Plátano. (Platanus hibrida).

txopo-perretxiko iz. (ETNO). Seta de chopo. (Agrocybe aegerita). Zuzak, izatez, beste batzuk dittuk (Calocybe gambosa), baiña txopo-perretxikuari be esaten detsagu "zuza".

txor-txor onomat. (ETNO). Hablar, onomatopeya. Berba egitterakuan egitten dan zaratia; txori batzuena be bai: eperra, zozua... Hórrek egun osuan dabiz txor-txor berbetan.

1. txori

1. iz. (TE). Pájaro. Udabarriko goizetan, mendiko txorixen kantuak besteko soiñurik ez dago. / No hay música como la de los pájaros las mañanas de la primavera.

2. iz. (TE). Coleta pequeña, lazo. "Moñito inicial de las niñas" (TE, 700). Polittetarikua dago zure alabatxua txorixakin. / Está encantadora tu hijita con el moñito. Ik. txori-kopeta, kopeta.

3. iz. (NA). Pitilín, pene, pito. Umieri esaten jakue. Zu! txorixa bistan?!.

txori-habixa. iz. (TE). Nido de pájaro, nido. Txori-habixia, gehixenetan, ondo gordeta enparaukuen begixetatik. / El nido de los pájaros, generalmente suele estar bien oculto de la vista de los demás.

txori-haundi. iz. (ETNO). Alcaudón. (Lanius collurio). Ik. txinbo pikumotz, buruhaundi.

txori-txiki. iz. (ETNO). Paseriforme. Ez, txori-txikirik ez juat ezagutzen. Nik eperretan jardun juat; eta oillagorretan be bai. Baiña txori-txikittan ez nok sekula ibili, eta ez jittuat ondo ezagutzen.

txorittara juan. esap. (TE). Salir a cazar pajarillos, generalmente vivos. Txori billa urten, baiña gehixenetan bizirik harrapatzeko. Esate baterako likiaz kardantxilluak, tariñak edo pardilluak kaixolarako harrapatzera (ETNO). / "Ir a por pájaros" (TE, 699). Txorittara txara txikira juan da, tiro batekuakin.

txorixanak. iz. (TE). Nidada de pájaro, nidada, nido. Erakutsi detsat honi nun dagozen txorixanak. / Ya le he mostrado a éste dónde hay una nidada. Ik. txori.

txorixanetara juan / urten. esap. (TE). Ir/salir a buscar nidos. Txorikuma billa urten; mutiko askoren zaletasuna gerra aurrian (ETNO). Udabarrixan, éguen arrasaldetan, eskolarik ez zanian, txorixanetara juaten giñan. / En primavera, los jueves por la tarde, cuando no había escuela, solíamos ir a por nidos. Ik. txorittara juan.

2. txori

2. iz. (ETNO). Gozne. Ik. talo.

txori- aurr. (ETNO). Bravío, silvestre (en árboles frutales). Mendixan, berez, hazten dan frutarbolia: txori-keixia, txori-sagarra... Ik. basa-, asto-, araba-.

txoriburu izond. (TE). Ligero,-a de cascos, casquivano,-a, cretino,-a, estúpido,-a. Txoriburu bat zanetik, berihala jan eban gurasuak laga zetsen etxia. / Como era un cretino, en seguida se comió la casa que le dejaron sus padres. / Senarrak alperra eta txoriburua urten detsa. / El marido le ha salido vago y ligero de cascos. / Holan kontau zestan behintzat "txori-buru" batek, kardantxillo bat kaixola dotore batian kantatzen zan artian. (Zirik 83). / Txoriburu askok diñue, liburu onak eta txarrak, danak irakorri bihar dirala. (Zirik 44). / Andrakume txoriburuak zeru azpian diran artian. (Ibilt 469). Ik. buruarin, kaskarin.

txorikil-batze iz. (ETNO). Deporte rural que consiste en recoger cáscaras de maíz, carrera recogiendo panochas. Herri kirola da. Ik. txokor-batze, kaskara-batze.

txorikuma [txorikume] . iz. (TE). Polluelo. Euri-lanbruak txorikumak lumatutzia aurreratzen dabela esaten dabe. / Dicen que la llovizna adelanta el plumaje de las nidadas.

txorimalo

1. iz. (TE). Espantapájaros, monigote de paja. San Bartolome egunian, txorimaluak jartzen genduzen Txirixo-kalian etxe batetik bestera. Ik. belakuso.

2. izond. (TE). Títere, monigote. Herri guztietan da iñuzenteren bat, danen txorimalu izateko. / En todos los pueblos hay algún idiota, para ser juguete de todos. / Aldeik bistatik, hi bizi guztian izango haiz txorimalua!.

txorimoño iz. (NA). Moño, recogido de pelo.

3. Txorixa

3. [Txoria] . gatxiz. (OEH). Txorixa (apodo). Txorixezia (Txorixan andria) kezkatu zan da urten zan bere
billa. (Zirik 76). / Txorixa deitzen zetsen etxekalte bat ba ei zan Plazentzian. (Zirik 76). / Bentanatik begiratu eban da han eguan Txorixa kartetan jo-ta-ke. (Zirik 76).

txorizero iz. (NA). Pimiento choricero, pimiento verde.

txorokil iz. (EEE). Cáscara del maíz, cáscara de la mazorca de maíz, carozo, zuro, garojo, núcleo de la espiga de maíz. Garaundutako edo urkuldutako artaburua. Txorokillekin su haundixaua ein genduan soluan. Ik. txokor, kaskara, artakaskara.

txorro iz. (TE). Chorro. Urkuzuko itturriko txorruan freskatu genduan burua, Ibargaiñenetik urtenda.

txorromorro iz. (ETNO). Juego de adivinar el dedo, chorromorro. Talde biren arteko jokua. Katibu darenak azpixan ipintzen dira, makurtuta, illaran; bestiak gaiñera salto egitten dabe. Gaiñekuen buru egitten dabenak, azpikuen lehelenguari atzamar bat ipintzen detsa lepuan eta azpikuak ze atzamar dan igarri bihar dau: txorro (lodixa), morro (erakuslia), piko (luzia), taillo (nagixa), ke (txikixa). Txorro-morro-piko-tallo-ke. Zein da?. Ik. burroka, astoka-txitxaka, astoka.

txorrost (xorrost). onomat. (IL). Ruido de líquido fluyendo. Ur apurtxo bat botatzen daneko zaratia. ILek zelan egitten zan detalle askokin dakar: IL, 87-88.

txorrostada (txorrontada, txorrostara, xorrostada). iz. (TE). Chorrito de líquido, chorro. Hartu eban patxar ontzixa eta bota zetsan txorrontada bat kafiari. / Tomó la botella del aguardiente y echó un chorrito al café. / Jaurtidak olixo txorrostada bat eskuetara, ia garbitzen doten fundidu-hautsa. / Harek makiñiak be zarata raruak ataratzen jittuk eta uste juat olixo txorrostada baten premiñan daguala. / Esan netsan esnedunari: "botaidazu ba, txorrostadatxo bat gehixago".

txorrotu txorrotze . da ad. (ETNO). Secarse las hojas de maíz.

Eibarko euskara hiztegia