T Letra

txiri-txiri adlag. (TE). Poco a poco, despacio pero sin parar. Oiñez poliki ibili baiña geldittu barik (ETNO). / Astiro-astiro (AN). Banoia txiri-txiri, txara txikira txoritxara. / Behin batian nindoiala, txiri-txiri txoritxara, Txara txikittik berihala... (Ibilt 245).

txiribiri (txibiri, txirbil). iz. (TE). Viruta. Erraminttian bittartez harrotzen dan materixal-zatixa; egurrana edo metalana. Anton arotzanetik ekarrizuz txiribiri batzuk, sua ixotu deigun.. / Trae algunas virutas de la carpintería de Antón, para que encendamos el fuego. / Txiribirixak eruatera noiz etorri bihar haiz? / Gure taillarrian, zapatuetan txandaka egitten juagu zeiñek atara txiribirixak. / Hori txiribirixori ez dok egurrana, burdiñiana baiño. / Txatarretara juan dittuk txirbil pilla guztiak. Ik. txirilora, zerrauts. Txíribiríxa(k) esaten da.

txirikil (txirikilla). iz. (TE). Calderón, toña, tala [juego de niños], palo menor, cambocho. "Palo menor en el juego rústico de los palos" (TE, 695). Asko ardura eban gauzia, txirikilletan, txirikilla urriñ ataratzia. / Makilla bat izeten zan holako tamaiñokua ta txirikilla txikixa; txirikillia txiki-txikixa ta punta zorrotza. Makillia hartu eskuan eta txirikillia, lurrian daguan txirikillia puntan jo, ta harek salto eitten eban. Ta gora igotzen airian zoiala barriro makilliari jotzen jakon, ta juten zan ez dakit noraiño; "tapa!" emon ta urriñera bota. Ta gero handittik barriro. Gero ha ipintzen zan holan leku baten, porejeplo hau baiño altuaua, ezta? Punta bat alturan ipiñi ta bestia behian, ta txirikillia han azpittik pasau bihar; txirikillia hartzen zan ta "da!", bestekaldera.

txirikilletan egin. (txirikillian egin). esap. (TE). Jugar al calderón. "Makilla handi batekin, alde bietan punta zorrotza duen makilatxo bat jo egiten da, ondoren airean bueltaka dagoela, makila horrekin jo eta ahal denik eta urrutien jaurtitzen da" (EEE, 146). / "Juego rústico de los palos" (TE, 695). Garizuman, baserriko jolas bat zan -dantzarik eitten ez zan partetik-, txirikilletan eittia.

txirikin iz. (ETNO). Tenazas grandes de ferrería. Agoia mogitzeko kurrikak edo tenazak. Burdiñoletako berbia da. Ataratzen dabe (agoia) sutegittik agirira, ez izerdi-tanta eta bero asko bota baga. Botatzen dabe behera eta txirikiña edo burdinkato bat iratsirik (txirikiñakin helduta) daroie gabipera. Ik. burdinkato, kurrikak, orrikak.

txirilora [txirlora] (txirlora). iz. (TE). Viruta. Txiribirixa da zepilluak etaratzen dabena, zerrautsa barik, honako planua, haundixaua. Kalian "txirloria" be esaten jakon. / Zura ona bada, txirilorak hobiak. / Si la madera es buena, las virutas son mejores. Ik. txiribiri, zerrauts.

txirin-txirin onomat. (ETNO). Sin prisa pero sin pausa, continuadamente, sin descanso. Biharrian jardun, poliki baiña geldittu barik. Arratsalde osuan nabil txirin-txirin geldittu barik.

txiripa iz. (TE). Chiripa, casualidad, fortuna, suerte. "Favor del azar" (TE, 695). Txiripa haundiko gizona izan zan beti jokuan. / Siempre fue persona de mucha suerte en el juego. "Muy usado en Eibar" (TE, 695).

txiriposo izlag. (AN). Afortunado,-a, suertudo,-a. Suertetsua, suertosua. [...] txiriposuen artian txiripaz eiñ ninduzulako! (Ibilt 26). Ik. potroso, suertoso, suertetsu.

txirixo iz. (TE). Mosquitero. (Phylloscopus sp.). "Especie ornitológica del país" (TE, 695). Neguan txirixua baiño tristiago bizi zan.

Txirixo-kale [Txirio-Kale /Txiriokale] . l. iz. (TE). Txirio-kale. "Calle de viejas artesanías en Eibar" (TE, 695). Txirixo-kalian bizi giñan txikittan. / De pequeños, vivíamos en Txirio-kale.

txirla

1. iz. (TE). Concha, molusco. "Tipo de los moluscos" (TE, 695). Txirlak, era askotarakuak dira uretan eta legorrian. / Los moluscos son de muchas clases en agua y tierra. / Txirlia batzia itsas onduan, mariabehera danian, jolas politxetarikua. / El recoger conchas en la playa, cuando baja la marea, es bonito entretenimiento.

2. iz. (TE). Almeja, chirla.

txirlazko izlag. (TE). Nacáreo,-a, de nácar. Txirlazko domiñia zeroian paparrian. / Llevaba una medalla de nácar al pecho. Ik. nakar.

txirlo iz. (TE). Birlo, bolo. Boleta-jokuan zutiñik jartzen diran zurezko pieza bakotxa. Hiru txirluak aurrian eruaten zittuan bola bakotxian, Matxariko bolatokixan. / En cada bola llevaba los tres birlos por delante en el juego de bolos de Matxari. Ik. birlo. Eibarren txirlo erabiltzen da normalian.

txirr onomat. (NA). Orinar [onomatopeya]. Umiena esaten da gehixen bat. Ume txikixak, han! txirrrrr! txixa eitten hasten dianian... orduantxe eoten dia salauak, bai....

txirri-txirri onomat. (ETNO). Sonido que produce la rueca [onomatopeya]. Goruan zaratia. "Txirri-txirri" badabil gure ama goruetan!.

txirrika iz. (TE). Argolla. Lehenago, batian eta bestian ziran txirrikak, kalerik kaleko zezenan sokia lotzeko. / Antes había argollas en ciertos puntos, para atar la soga del toro que se corría por las calles.

txirrinbola

1. (txirrindola, txirringola, txirrinkola). iz. (TE). Aro, llanta. "Beste gauza batzuen artian, jolaserako uztai handixak. Eurekin jolasten zan, txirrinboletan egitten zan: zutiñik eta bueltaka eruan bihar izaten zan txirrinbolia, lurrera jausi barik" (ETNO). / Pieza circular y plana, de madera, metal u otra materia. Txirrinbolian jarraixan antxitxiketan zoiala aurreruzka jausi zan. / Corriendo tras el aro, cayó de bruces. / Zurezko txirrindolia neban nik. / Yo tenía un aro de madera. / Zelako katia halako txirrinbolia. / Umetan ni be ibiltzen nitzuan txirrinboletan.

2. (txirrindola, txirringola). iz. (ETNO). Rueda de bicicleta. Bizikleta burpillen metalezko eraztun haundixa. Jolaserako zurezkuak zein burdiñazkuak erabiltzen ziran. Zelako katia halako txirrinbolia. / Beistegik bizikleta-txirrinbolak egitteko makiña barrixa ekarri jok.

txirrindara iz. (NA). Timbrazo, vibración. Zatozenian jo telefonotik txirrindara bat.

txirrindula iz. (ETNO). Bicicleta. Ik. belozipedo.

txirringa

1. iz. (ETNO). Baile en corro, sin música, típico de cuaresma y semana santa. Garizuman, dantzian ordezkua. Neska-mutillak eskua emon eta biribil bat egitten zeben, bat barruan zeguala (ETNO). / "Diversión con que los jóvenes de ambos sexos sustituyen al baile en cuaresma; se dan las manos teniendo á uno en medio" (AZ, 1060). Ik. txilindruan, txirringa, arimian salto.

2. iz. (ETNO). Juego en corro. Jokua da. Erdixan egoten zan bat begixak tapauta eta harek harrapatzen dabena berantzat. Ha barrura gero. Ik. txilindruan, txirringa, arimian salto.

Txirrintxon gatxiz. (TE). Txirrintxon (apodo y por extensión guitarrista). "Apodo de un conocido vagabundo que se defendía tocando la guitarra en las tabernas. De ahí que se dijera por extensión de todo guitarrista" (TE, 696). Ha zan laguntzako txirrintxon. / Txirrintxon, bekarrez betetako begixegaz, tabernetako gittarra jotzaillia. / Txirrintxon, con los ojos llenos de legañas, era el guitarrista de las tabernas.

txirripitin izond. (AZ). Bello,-a, agradable. "Se dice de personas pequeñas" (AZ, 1060).

txirriskilla [txirriskila] . iz. (TE). Verdecillo. (Serinus serinus). "Especie ornitológica del país" (TE, 696). Ez dakit txirriskilliari nola esaten jakon erderaz. / Txirriskillia, barritxua. (Ibilt 246).

txirrist (txirrixt). onomat. (ETNO). Chirrido, sonido producido por la grabadora al terminarse la cinta [onomatopeya]. Grabatzekuak zinttia amaitzerakuan egitten daben zaratia. Txirrist! Kanbixaizu zinttia, amaittu da-eta.

txirrist egin

1. esap. (TE). Sorber delicadamente. Txokolatia zurrut eitten da; ardau fiña, txirrist.

2. esap. (EEE). Patinar, resbalar, deslizarse. Lurra izoztuta euan eta txirrist ein dau.

3. esap. (IL). Resbalar la palabra, trabarse la lengua. Berbetaldixan berbiak laban egitten dabenian. "Sarrittan larregi eran danian gertatzen da. Batzuek, eran barik be txirristadia dake" (IL, 74). Hainbeste eran dau eze, berbiak txirrist egitten detsa.

Eibarko euskara hiztegia