Eibarko euskara hiztegia
T LETRA
txinga
2.
iz.
(ETNO).
Clavija de hierro que se inserta en los troncos para encadenarlos y poder transportarlos,
argolla.
Tronguak tatarrez eruateko txirringadun burdin-zirixa. Beste gauza batzuetarako be erabili leike.
1.
iz.
(TE).
Red barredera,
redaya,
brancada,
atarraya,
esparavel.
Cierta red de pesca que se utiliza atravesando el río de una orilla a otra (JSM). / "Arte de pesca que se usa en los ríos" (TE, 693).
Txingiagaz juan giñan Laupagora, eta nahi beste loiña hartu genduan.
txinga-eruataille.
iz.
(NA).
Deportista de acarreo de pesos.
Eibarren?!: harri-jasotzailliak, aixkolarixak, txinga-eruatailliak ero momentuan euazenik onenak egoten ziran korrida-plazan...
txinga-eruate.
iz.
(NA).
Deporte rural de acarreo de pesos,
deporte rural que consiste en hacer plazas llevando pesas.
Eibarren ikusitta nao ni, Martin Azpitarte Abontzak Amazabalegi anaiei txinga-eruaten jokatu zutsenian be, jo-ta beteta!.
txingar
iz.
(TE).
Ascua,
tizón,
brasa.
Suteiko txingarragaz piztu eban pipia. / Con un tizón de la fragua encendió la pipa.
txingar bizixan.
[txingar bizian]
.
esap.
(OEH).
Ardiendo,
quemandose.
Honetara, konturatu barik diabruak bere aurka zerebixan zirixa, juan jakon hasierako berotasuna su-garretan bihurtzen, eta ez ariman, haragizko bihotzian baiño, koittauak txingar bizixan erebixana. (Ibilt 463).
txingartu
txingartze
( txingartutze)
.
da
ad.
(TE).
Calentarse,
excitarse,
ponerse rijoso,-a,
excitar el apetito sexual.
Sexu-gogua bizixagotu.
... hobe da ba ezkontzia, txingartzia baiño (1 Kor. 7. 9). / ... es mejor casarse que abrasarse. /
San Pablok diño hobe dala ezkontzia txingartutzia baiño. / San Pablo dice que es mejor casarse que abrasarse.
Ik.
berotu.
txingartza
iz.
(TE).
Brasa.
Garrak amaittu ziranian, behe guztia txingartza haundi bat zan. / Cuando terminaron las llamas, todo el suelo era pura brasa.
txinget
iz.
(TE).
Pestillo,
picaporte.
Txingetakin itxizu atia, haixiak ez deixan eregi. / Cierra la puerta con el pestillo, para que no la abra el viento. /
Txingeta kanpotik isten da. Holan, barrutik ekan zera, istekua,
baiña kirtenak kanpora, eta klank! isten detsa... nahi zabaldu eta nahi
itxi. Baiña itxi, sekula bez: itxi bai! batu!
Ik.
ate-txinget,
maratilla,
morroillo,
kisket.
Txingeta eta ate-txingeta oso arruntak dira/ziran Eibarren, kisketa baiño gehixago.
txingetian.
adlag.
(TE).
Cerrado con pestillo.
"Cerrado con pestillo y no con llave" (TE, 693).
Txingetian laga dot atia, ez da ba gure artian lapur bildurrik. / He dejado la puerta con el pestillo, pues no hay entre nosotros temor de ladrones. /
Esaera polit bat dogu Eibarren: "lagaizu atia txingetian", giltzakin itxi barik laga bihar danian; berriz, giltzakin itxitta lagatzeko esan bihar danian: "lagaizu atia giltzian".
txingilizka
[dingilizka, zintzilika. ]
(txintxilizka, zingilizka).
adlag.
(TE).
Colgando,
suspendido,
pendiente.
Gorengo adarretik jausi eta txingilizka geldittu zan beherenguan. / Cayó de la rama más elevada y quedó colgando en la más baja. /
Kuadrua, txintxilizka euan lekutik sokia etenda jausi zuan eta buruan jo ninduan. (Zirik 17).
Ik.
txintxilik,
maratilla,
morroillo.
txingilizka ipini.
esap.
(TE).
Colgar,
tender.
Txingilizka ipiñi zittuen lukainka illarak, sukaldeko hagan. / Colgó en el varal de la cocina, filas de embutidos.
Ik.
esegi.
1. txingor
1.
iz.
(TE).
Granizo,
piedra,
pedrisco.
Haiñ hazixa izan da gaurko txingorra eze, harrixa be esan zeikixola. / Tan crecido ha sido el granizo de hoy, que podría decirse que era piedra.
Ik.
harriabar,
harri.
Artikulodun formia holan esaten da: "con acento prosódico en la í" (TE, 694), [txíngorra].
"Sinónimo que no se usa en Eibar, kaskabarra" (TE, 694).
txingorra egin.
du
ad.
(TE).
Granizar.
Gaur txingorra ein dau, soluen kalte haundirako. / Hoy ha granizado con mucho daño en los sembrados.
2. txingor
2.
iz.
(TE).
"Con referencia a caminos, se dice del abierto por la planta del ganado o los caminantes. Como sustantivo debió significar pie, en el mismo sentido que se dice de él un remo" (TE, 693-694).
Txingor gaiñian dabil.
Ik.
bidetxingor.
txingor-gain.
(txingor-gaiñ).
iz.
(TE).
A la pata coja,
truequemé.
Ume jolasa.
Bazabiz txingor-gaiñian neregaz?. / ¿Quieres jugar conmigo al...? /
Untzagako plaziari buelta osua emon detsa txingor-gaiñian.
txingor-gaiñian.
adlag.
(TE).
Sobre un pie,
cojeando,
al remo,
sufriendo penalidades.
Txingor-gaiñian dabill aspaldi honetan, jateko gogo barik. / Esta temporada está mediano sin ganas de comer. /
Semia hil jakonetik, txingor-gaiñian geldittu da. / Habiéndosele muerto el hijo, ha quedado sobre un pie.
txingorrika.
iz.
(ETNO).
Andar sobre un pie,
andar a la pata coja.
Jokua da, edo joko moduan egitten da.
txingorra-mingorra
iz.
(ETNO).
Cuatro esquinas,
juego,
juego de las cuatro esquinas.
Harrapatzeko jokua da. Lau, arboletan ipiñi eta bestia erdixan. Gero bata bestera pasatzera eta bixen bittartian katibuak harrapau. "Txutxurrutxu" esandakuan kanbixau eta katibuak harrapau. Galtzen dabenak, bera katibu.
Ik.
txutxurrutxu.
txingorrada
(txingorrara).
iz.
(TE).
Granizada.
Gaurko txingorradiak harrixa zidurixan. / La granizada de hoy parecía pedrizco.
txinparta
1.
iz.
(TE).
Chispa.
Txinparta bat nahikua da su haundixa ixotutzeko. / Basta una chispa para encender gran fuego.
2.
iz.
(ETNO).
Centella.
Laiño edo hode arteko deskarga elektrikuak; trunboiakin batera zerua argitzen daben bristadak.
Oiñaztua eta txinpartia dana dok bat. Hori argixori, trumoiakin agertzen dan hori argixori.
Ik.
oiñaztu,
tximista,
oiñaztarri.
txinpartak darixola.
adlag.
(TE).
Echando chispas,
encolerizarse (fig).
"Significando el echar chispas, en sentido directo y figurado" (TE, 694).
Suteixan, burdiña gorixa txinpartak darixola... / En la fragua, el hierro enrojecido echando chispas... /
Hori entzunaz jarri zan txinpartak darixola... / Al oír eso, se puso echando chispas...
txintx egin
du
ad.
(TE).
Sonarse (las narices).
Ume berbetakua da.
Txintx eizu horrek kandelok kentzeko...
txintxarri
(intxarri, zintzarri).
iz.
(TE).
Cencerro,
cencerro (pequeño),
esquila.
Aritxalarixa danetik, ipinixozu zintzarrixa urriñetik entzungo dana. / Siendo de las que se alejan, ponle un cencerro que se oiga de lejos. /
"Intxarrixa" eta "txintxarrixa" bat dia. Eta gero haundixa danian "dunbia" esaten jako. Kaballuak eta ibiltten dittuena, eta ardi errebañuan be aurrian eoten dia bat ero bi dunbia eruaten dabenak. /
Txintxarrixa be bai; txintxarrixa da intxarrixa. Eta dunbia, bai, haundixagua, bai! Ardixak ibiltten dabe. Rebaiñuan aurrian egoten dira bi edo hiru dunbak ipinitta. Horrek eruten zeben zumitzezko zerakin eindakua. Gu hamendik juten giñen ardixekin Aretxabaletako Kurutzebarri mendiraiño; bai, juten giñen. Bi egun! Elgeta-Ubera aldien pasau gau bat, eta hurrengo egunien harutz.
Ik.
tunbal,
arran,
dunba.
txintxin
iz.
(TE).
Dinero.
Txintxiña badarabill eta ez da baraurik geldittuko.. / Tiene dinero y no quedará en ayunas. /
Ez itxurak bakarrik; horrek txintxiña be euki dauka!. /
Txin-txin, diruaren hotsa...
txintxin-bedar
iz.
(ETNO).
Vellorita,
margarita menor.
(Bellis perennis eta Bellis sylvestris).
Ik.
pitxi-lora.
txintxorra
(txintxor).
iz.
(JSM).
Chicharrón,
fritura de manteca de cerdo,
residuo sólido al derretirse la manteca.
"Frijitutako urdai zati txikia eta kizkur-kizkur eginda (...) Txerri koipea urtzean geratzen den hondakina ere bada" (EEE, 145).
Gaur egunian txintxorrak poltsetan be saltzen dittue, zein-da patata prijiduen moduan.
Ik.
txitxarra.
txio
(txiu).
iz.
(TE).
Piar,
canto.
"El piar de los pájaros" (TE, 698).
Txirixuan txiu itunak entzutzen nittuan...
2.
onomat.
(ETNO).
Canto de algunos pájaros y de los polluelos,
pío-pío.
Txorixen kantua, nahiz eta bakotxak berana daukan: galeperrak pox-polin-pox-polin, zozuak eta eperrak txor-txor, kukuak ku-ku, gaberdiko mozoluak: bu-hu-hu (ETNO). "Txori batzuen kantu eta txitten txíuen onomatopeia" (IL, 74).
Kanarixo hori ez dok bapez ona, "txio-txio" gehixegi egitten jok. Txittia jirudik.
txipli-txapla
1.
(txipili-txapala).
adlag.
(ETNO).
Jugando con el agua,
chapoteando.
Umiak uretan jolasian dabizenekua: ur-potzuetan, itturrixetan, hondartzan.
Umiak txipli-txaplaka ibiltzera juan dira.
2.
iz.
(IL).
Juego en el agua,
chapoteo.
Hori da darabizuen txipli-txaplia hori! Baiña kontuz urakin!
txipli-txapla egin.
esap.
(TE).
Chapotear en el agua,
jugar en el agua.
"Jugar con el agua, dando palmadas en el líquido" (TE, 694).
Txipli-txapla ein dabe ibai onduan, eta hondatu dira bixak. /
Ene! Ze ondo ibilli diran, txipli-txapla egitten uretan. /
Umiak txipli-txapla egittera juan dira.
txipriztin
1.
[zipriztin]
.
iz.
(TE).
Salpicadura,
salpicón.
Gengozen lekuraiñok heldu ziran txipriztiñak. / Las salpicaduras llegaron hasta donde estábamos.
2.
[zipriztin]
.
izond.
(TE).
Diminuto,-a,
miserable,
microbio.
Ixildu hari, txipriztiñori! / ¡Calla, microbio!
txipriztindu
txipriztintze
[zipriztindu]
( txipriztindutze)
.
du
ad.
(TE).
Salpicar.
Berba eitterakuan, txipriztindutzen eban aurrian eukana. / Al hablar salpicaba al que tenía delante. /
Kalietan albotik doiana txipriztindutzia, gaiztokerixaz automobillakin ur potzuetatik juanda, harrika eitteko gauzia. / Salpicar al peatón, pasando adrede con el auto por los charcos, es cosa de empezar a pedradas.
txir
onomat.
(ETNO).
Sonido que producen los niños al orinar.
Umiak, mutikuak, txixa egittia.
Han! txiirrr! txixa egitten hasten diranian...