Eibarko euskara hiztegia
T LETRA
txakolin
iz.
(TE).
Chacolí.
"Vino del país" (TE, 683).
Bertako mahatsakin eindako txakoliña, beti garratza. / El chacolí producido con las propias uvas, siempre es amargo. /
Txakolin botilla bat. (Zirik 47).
txakolindegi
(txakolintegi).
iz.
(TE).
Sitio donde se vende o fabrica el chacolí.
Getarixako txakolintegi baten bazkaldu dogu ederto. / Hemos almorzado muy bien en una venta de chacolí en Guetaria.
Ik.
sardandegi,
ardandegi.
txakur
1.
iz.
(TE).
Perro.
(Canis familiaris).
Txakurra da, gizonan lagun diran animalixen artian, leixalena. / El perro es entre los animales domésticos el más leal. /
Iñuzente potente, txakurran buztana tente!
/
Txakur gosiak artua amets.
/ A falta de pan, buenas son tortas; con hambre, no hay pan duro. /
Sapai baztarrian neretzako ta nere txakur honentzako lain leku ba ete dozun preguntau nahi netsuke. (Zirik 118).
Ik.
kale-txakur.
2.
iz.
(ETNO).
Perro de arrastre [herramienta].
Tornuan, puntutik punturako biharretan pieziari mogimendua transmititzeko lotzen jakon bridia. / Oholak, egurrak... estutzeko eta arrimatzeko erabiltzen dan erraminttia.
Tornuan, puntutik-punturako biribiltze biharrak txakurrakin lotuta egin bihar izaten dira. /
Hau oholau zuzen ez bada arrimatzen ondo, txakurra sartuta estutzen da.
Ik.
zepo.
4.
izond.
(TE).
Insolente,
descarado,-a,
de mal carácter.
Uezaba txakurra, nik hamen izan neban lehelengua. / El primer patrono que tuve aquí era un insolente.
5.
izond.
(TE).
Malo,
desapacible [tiempo],
difícil de restar,
duro,-a (saque).
Egualdi txakur honegaz ezingo gara jatxi kalera. / Con este tiempo pésimo no podremos bajar a la calle. /
Haren sake txakurra errestau biharra ez zan makala. / El tener que devolver el duro saque de aquél, no era broma.
atai-txakur.
[atari-txakur]
.
iz.
(TE).
Perro guardián,
cancerbero,
guardián de la puerta (fig despectivo).
Atai-txakurrak, ona izateko, zaunkalarixa izan bihar dau.
/ El perro guardián, para ser bueno, necesita ser ladrador. /
Atai-txakur eitten uezaban etxian, jai eta aste.
/ Hacía de perro guardián en casa del patrono, los días de labor y de fiesta. /
Atai-txakurra zaunka eitten. (Ibilt 114).
Ik.
kateko txakur.
Destaiñazko berbia adiera figuraduan, uezaban etxe-zaintzailliandako.
ehiza-txakur.
iz.
(ETNO).
Perro de caza.
Ik.
kaza-txakur,
oillagor-txakur,
kirikixo-txakur,
erbi-txakur,
txinbo-txakur,
eper-txakur.
Entonaziñua zaintze aldera: ehiza-txákur, kaza-txákur.
1.
iz.
(ETNO).
Perro de compañía.
Oiñ hartu daben txakurrak ez dau ezertarako balio, jan-txakurra da.
2.
izond.
(TE).
Parásito,
gorrón,-ona,
enchufado,-a,
vago,-a,
persona inútil.
Iñon lepotik dabillen personia.
Jan-txakur lotsagarri bat zan ha gizona. / Aquella persona era un gorrón sinvergüenza. /
Zemat jan-txakur datuaz ba (bazkaltzera)?.
kaza-txakur.
iz.
(ETNO).
Perro de caza.
Kaza-txákurra, honarako, setterra onena! Sasi asko dago-eta! Pointerrak dira dotoriak, emakume politten modukuak; baiña gero sasixa ikusi eta ospa! Eta setterra, barriz, "ra-ra-ra" aurrera beti. Ulia asko eta defensia daka harek. Hamen txakurrak, oillagortalarixak, setterrak; hamarretik hamaika setter. Gero, dagoz txinbo-txakurrak: txikixaguak, horrek belarri-haundixok. Horrek sasixan dira balientiak, eta zozotan, eta txinbotan, eta... Terko batzuk dira; kapazidadia bape, baiña sartu sasixan eta zozua etara arte hantxe! Geratu sekula bez! Familixakua spaniel-a da. Horrek zozotan, ta txinbotan, ta oillagorretan, ta danera! Polibalente! Galeperretan dabizenak hori nahikua dabe; nahikua ta sobra! Oillagorretarako motza geratzen dok, txikixa dok-eta. [...] Eta gero, kirikixo-txakurrak. Arratoi txakurrak kirikixotarako. "Abadiño"k 25 kirikixo hartzen zittuan gau baten, zakukadia!.
Ik.
ehiza-txakur,
oillagor-txakur,
kirikixo-txakur,
erbi-txakur,
eper-txakur,
txinbo-txakur.
Entonaziñua: kaza-txákur, ehiza-txákur.
otso-txakur.
iz.
(TE).
Perro lobo.
Ruff zan etxera agertu jakun otso-txakur bat, oso leixala eta etxe-gordetzaillia. / Ruff era un perro lobo que vino a casa, muy leal y guardador de la casa.
tabuyon txakurra, nahi.
Fantasia,
quimera.
Txakur-ametsa edo. / "Locución con que se significa que lo que cuenta uno u oye, no pasa de ser un deseo" (TE. 568). / "Idiotismo que se empleaba cuando una cosa no podia pasar de la categoría de un deseo" (TE, 668).
Zuk diñozuna, Nahi, Tabuyon txakurra.
/
Hori da Tabuyon txakurra, Nahi.
Nahi txakurran izena, benetakua, eta nahi izen abstraktua nahastatzen dira berba jokuan.
txakur amorratu.
iz.
(TE).
Perro,-a rabioso,-a.
Txakur-amorratua agertu da herrixan, eta alkate jaunak aindu dau txakur guztiak katian lotzeko. / Ha aparecido en el pueblo un perro hidrófobo y el señor alcalde ha ordenado que todos los perros se tengan en cadena.
txakur haundi.
[txakur handi]
.
iz.
(TE).
Moneda de diez céntimos,
perra gorda.
"Pieza de cobre de diez céntimos" (TE, 683).
Txakur haundixak txakur txiki bi balio zittuan. / La perra gorda valía dos perras chicas. /
Txikiña zentimua eta zentimo bikua, baiña guk horrek... gure denporan ez ziran zertzen. Txikiña zuan bost zentimo, txikitia, edo txakur-txikixa. Gero, txakur-haundixa, erriala, eta errialbiko txikixa, zidarrezkua! Eta xemeikua bost zentimo, eta hamar zentimo txakur-haundixa. Periodikua txakur-haundixa! Atzian ekan Espaiñiako zera, eskudua, ta txakur bat-edo ipinitta atzian, ta "txakur haundixa". Guk pentsatzen genduan txakurra zala! Lehoia zan, baiña!?.
Ik.
perro,
lamaiko,
xemeiko,
txakur txiki,
errialbiko,
errial.
"txakur haundi" gehixago "perro" baiño.
txakur txiki.
iz.
(TE).
Moneda de cinco céntimos,
perra chica.
"Moneda de cobre de cinco céntimos" (TE, 684).
"Cinco céntimos de peseta" (ETNO).
Txakur txikixari esaten gentsan, hala ohittutzen zalako, "xemaikua" eta baitta "lamaikua".
Ik.
lamaiko,
xemeiko,
perro,
errialbiko,
errial.
txakur-eztul.
iz.
(TE).
Tos ferina,
tos perruna.
Ume horrek, txakur-eztul zatarra dauka luzeroegi. / Ese niño tiene una mala tos perruna demasiado tiempo.
txakur-zaunka.
iz.
(TE).
Ladrido.
Txakur-zaunkia entzun dot urriñian. / He oído a lo lejos el ladrido de un perro.
txakurran salara pasiatzera bialdu.
esap.
(EEE).
Mandar a tomar viento fresco,
mandar a paseo.
Pikutara bialdu.
Bialdu eban autubatzallia txakurran-salan pasiatzera. (Zirik 37). /
Somau eban zirikatzaille haren autua batu biharra eta bialdu eban
txakurran salara pasiatzera.
txakurranak esan.
esap.
(TE).
Decir perrerías.
Txakurra danetik, txakurranak esan zestazen. / Siendo un insolente, me dijo perrerías.
txakurkerixa
[txakurkeria]
.
iz.
(TE).
Insolencia,
grosería,
jugarreta,
perrería.
Berba bittik bat, txakurkerixia gazte horrek. / Ese joven, de dos palabras, una insolencia.
txakurto
izond.
(OEH).
Insolente,
descarado.
Hikan tratau abade jaunari? [...] neuk erakutsiko detsat hari [...] abade jaunak nola tratau bihar diran. Txakurto halakua. (Zirik 78).
txakurtu
txakurtze
( txakurtutze)
.
da
ad.
(TE).
Insolentarse,
rebelarse.
Lotsabakotu, jenixo eta jarrera gogorra hartu. / "Volverse insolente" (TE, 684).
Asko txakurtu da, hori zan mutill ixilla. / Mucho se ha insolentado ese muchacho que era tan callado. /
Baiña bai bihar be oingo munduan apur bat txakurtutzia. / Pero bien hace falta insolentarse un poco en este mundo de hoy. /
Nahi da nahi ez txakurtzia, txakurra danagaz. / Obligado el insolentarse con el insolente.
txakurtxo
iz.
(OEH).
Perrito.
Gure bixon tratu garbixan beste testigurik ez bada, nere txakurtxua baiño. (Ibilt 487).
txakurzulo
iz.
(ETNO).
Salida del hierro laminado.
Olagizonak oletako horman egitten eben zulua, ijeztutako burdiñiari urteeria emoteko.
txalan-txalan
onomat.
(ETNO).
Hablar sin parar.
Eten bako berbetan jardun.
Ikusi, badihardue horrek bixok, betiko moduan, ixildu barik, txalan-txalan.
txalma
iz.
(ETNO).
Enjalma,
albarda.
Asto eta mandueri gauzak karriatzeko ipintzen jakuezen egurrezko otarra modoko batzuk. Azpixan bigungarrixa ipintzen jakue, miñik hartu ez deixen.
txalo
1.
iz.
(TE).
Aplauso.
Gorak eta txaluak ez ziran falta izan batzar hartan. / Vivas y aplausos no faltaron en aquella reunión. /
Nabukoren kantua, jentian txaluetara bi bidar kantau bihar izan eben. (Zirik 85).
txalo-pintxalo.
iz.
(TE).
Txalo-pintxalo [canción infantil].
Txaloka egitten da.
/ "Tonadilla que se enseña a las criaturas antes de que empiecen a hablar" (TE, 684).
Maittia! egidazu txalo-pintxalo.. /
Txalo-pintxalo, txalotxo txalo, txoritxua mizpillan gaiñian dago. / (Badago bego, bego badago), zapatatxo barrixeri begira dago.
txaluak jo.
du
ad.
(TE).
Aplaudir.
Gustora joko neskioz txaluak, aurrian baneuka. / A gusto le aplaudiría si le tuviera delante. /
Bertsolarixeri txalo gogorrak jo detsez. /
[Etxekoandriak] ikusirik zaldun jasua zanaren itxura barregarrixa gari astintzen, [...] txaluak juaz esan zetsan [neskamiari]. (Zirik 474).
txaloka
adlag.
(TE).
Aplaudiendo.
Txaluak joten.
Txaloka darabixe herririk herri, zerbait dalakuan. / Le andan aplaudiendo de pueblo en pueblo como si fuera algo grande.
Txaltxakua
[Txaltxakoa]
.
b. iz.
(TE).
Txaltxakua (caserío).
Eibarkua zan; gaur botata dago.
Txaltxakuan gaiñian zan pagadi baten irakorri neban zuk diñozun liburua.
txalupa
iz.
(TE).
Barca,
lancha,
barca,
bote.
Txalupa txostor baten jabe zan ezkondu zanian. / Cuando se casó era dueño de una pequeña barca.
txamarrak
(zamarrak).
iz.
(ETNO).
Ramas pequeñas y menudas,
leñitas.
Egur zati txikixak.
Ik.
zirri-parrak.
Gehixenetan pluralian erabiltzen da.
Txanbolin
iz.
(TE).
Tamborilero,-a.
Tanbolinterueri deitzen jakue Txanbolin.
Txanbolin, tanboliña joten dabena. /
Bestaldetik Txanbolin agertu zan mendiruzko itxuran. (Zirik 57).
txanda
iz.
(TE).
Turno,
vez,
hora.
"En régimen alternativo" (TE, 685).
Zure txandia etorri deiñian, sartuko zara barrura bestiak bezela. / Cuando llegue tu turno, entrarás como los demás.
txanda-pasa egin.
esap.
Saltar(se) el turno.
Illara batian aurretik darenak pasau; baitta txandia galdu edo pasatzen lagatzia be.
Ik.
zapasalto egin.
txandia gorde.
esap.
(TE).
Guardar turno,
guardar hora,
hacer cola.
Mutil-koskor bat ipiñi dot txandia gordetzen. / He puesto a un muchacho guardando el turno.
txandia hartu.
[txanda hartu]
.
du
esap.
(TE).
Coger vez,
coger hora,
pedir cita.
"Entrar en turno" (TE, 685).
Gaur bixarko txandia hartu dot. / Hoy he tomado turno para mañana. /
Laster hurreratu zan jentia, eta han euazen makiñonduan txandarik hartu ezinda. (Zirik 46).
/
Esaten detsa uezabak morroiari: --Hi, ba al dakik hau zer bedar klase dan? --Ez --diño morroiak. [...] Handik lasterrera, bere txandia harturik, morroiak diño: --Zu, uezaba [...]. (Zirik 29).
txandaka
adlag.
(TE).
Por turnos,
a turnos,
por tandas,
alternando.
Barriak eta negarrak, txandaka ibiltzen dira. / Las risas y los llantos van por turno. /
--Baiña, gizona, bai aberatsak eta bai pobriak, danetarikuak bihar dittuk oingo munduan. --Bai, ni konforme nagok aberatsak eta pobriak biharko dirana; baiña txandaka. (Zirik 9).
Ik.
txandan-txandan.