S Letra

soldautza [soldadutza] . iz. (TE). Servicio militar. Erdera bako baserrittarrentzat, soldautzia ein biharra erbestian izan zan (eta da), aldats-gorarik haundiña. / Para nuestros aldeanos que no conocían el castellano, el tener que hacer el servicio militar fuera era y sigue siendo la mayor penalidad. / Ni, Sevillan soldautzan izan nintzanian --diño Urkuzainek-- "kalamatxino" asko jandakua nok. (Zirik 33). / Behin, Donostiako "Caja de Reclutamiento"-an, Eibarko basarrittar bati [...] soldautzaruzkoan preguntau ei zetsan kapitanak ia zer ofizio eban. (Zirik 72).

soldiatzeko mailluka iz. (ETNO). Martillo para soldar. Soldiatzeko sistema zaharrenian erabiltzen zan erraminttia. Galdaran ikatzakin egindako suakin berotuta erabiltzen zan. Zinkari puntia soldiatzeko, konparaziño baterako, soldiatzeko maillukia erabiltzen zan.

soldiau soldiatze . iz. (ETNO). Soldar, estañear. Eztaiñua urtuta bi materixal batzia. Ik. kandeleja, eztaiñau.

solfio [solfeo] . iz. (TE). Solfeo. Herririk txikiñetan be, gazte askori solfiua erakutsi biharra (zeguan) elixako kantuetarako. / En los pueblos más pequeños, había que enseñar el solfeo a muchos jóvenes para los cantos de la iglesia.

solo [soro] . iz. (TE). Terreno labrado, campo de cultivo, tierra labrada. Soluan dira etxeko danak laixetan, eguna zabaldu danetik. / Todos los de casa están en la heredad, layando desde el amanecer. / "Sailla", "ortua" eta "solua", danak dira antzerakuak. Ik. sail, erain. Anton. larralde. Eibarko berba normalak solo eta sail dira.

solotu solotze [sorotu] . du ad. (TE). Convertir en sembradío, labrar la tierra. Txaria erre eta atxurtuta gero sail haundi bat solotu dabe, famelixia gehittu danetik. / Han incendiado un jaro, y después de escardarlo con la azada, han hecho tierra de cultivo una gran extensión, porque ha aumentado la familia.

soltau soltatze [soltatu] . du ad. (TE). Desatar, soltar(se), librar(se), soltar palabras, frases. Txakurra katetik soltaizu (eskatizu). / Suelta al perro de la cadena. / Es dozu ondo ein, lotuta zan astua soltatzia. / No has hecho bien en soltar el asno que estaba atado. / Senera etorrena hasi zan berbak soltatzen da, esan eban: [...]. (Zirik 75). / Neskiak holako erretolika luze batzuek soltau ondoren [...]. (Zirik 107). / Hurrengo egunian juan zan dotriñara ta soltau zetsazen abadiari "berorikada" batzuek. (Zirik 79). / Hala be, iñoiz lagunen batek soltatzen zetsan: [...]. (Zirik 125). Ik. eskatu, librau.

solte

1. adlag. (TE). Suelto,-a, libre. Landa zabaletan, iskuak solte zebizen... / En amplios pastizales, los toros andaban sueltos... Ik. libre, amain emonda.

2. (suelto). iz. (NA). Baile suelto. Mendi-erromerixa guztietan igual bi soiñojole, baiña danian trikitrixak, dana sueltua!. / Arrate egunian be sasoi baten ez zan egoten agarraurik. Bakar-bakarrik soltia; bestia prohibiduta eguan. Ik. dantza-solte.

soluan beherakua iz. (TE). Tonada rústica. Azkenian, "Soluan beherakua" jo eben erromerixia amaitzeko.

somantia emon / hartu esap. (EEE). Dar palo, dar una paliza, vencer. "Jipoia eman, hartu. Zigor fisikoa ez ezik, lehiaketetan-eta irabazi edo galdu ere esan nahi du" (EEE, 50). Astelenan horrek hartu eban somantia ez zan badaezpadakua izan.

somau somatze [sumatu] . du ad. (TE). Percibir, sentir, notar, darse cuenta, adivinar. Sentimenen bat sentidu; zeozeri antza hartu, zeozer igarri. Taberna inguruetan somatzen nittuan beti. / Siempre los sentía cerca de la taberna. / Zer darabigun somatzia nahikua, dana bertan behera lagatzeko. / Bastaría que barruntara lo que nos traemos para que lo dejara todo. / Bestiak somau eban haren autua batu biharra. (Zirik 37). Ik. susmua hartu, susmau, igarri, sentidu.

sonbrero (sonbreru). iz. (OEH). Sombrero. Gizon dotore bat, bere sonbreru ta guzti. (Zirik 64).

sonbriatzaille iz. (ETNO). Sombreador,-a. Damaskinauan, sonbriatzia zeregintzat dabena. Sonbriatzailliak gitxi, baiña bazeguazen; perliatzen baiño gitxiago baiña baziran sonbriatzen bakarrik jardutzen ebenak be.

sonbriau sonbriatze . du ad. (ETNO). Sombrear. Damaskinauan 4. eragiketia: erliebe itxuria emoteko modelau antzeko bat. Holan amaitzen da damaskinauko bihar asko, perliaua eruaten ez badau. Ik. perliau, matiau, damaskinau-eragiketak.

sopera iz. (OEH). Sopera. Soperian lazkotxe kirten bateko ontzi haundi bat. (Zirik 82).

sopin izond. (ETNO). Apelmazado,-a, tierra húmeda y pegajosa. Ogixan mamiña gogorra eta umel-tankerakua danian. Lurra, eta masa moroko guztietan erabili leike. Ik. zotal, zopil, tringo, trillo, erpil.

sopindu sopintze . da ad. (ETNO). Embarrarse un camino, apelmazarse. Sopin bihurtu.

sopitta iz. (ETNO). Remiendo. Adabakiña, narru zatixa, gehixenbat abarkak konpontzeko erabiltzen ziran narru-txatalak. Ik. zozki, abarkugal, abarkol.

sopletista iz. (OEH). Sopletista. Juari Amaña sopletistiagana eta esaixok hau: bihargiñak karu urtetzeskuela (urtetzen deskuela). (Zirik 112).

sopuru (supuru). iz. (ETNO). Espiguilla. (Poa annua). Bedar txarra. Etzanda zabal-zabal hazten da soluetan. Oso kaltegarrixa. Ik. jorratu.

sor

1. izond. (TE). Torpe, lento,-a, parado,-a. Torpia, lotua. Mutill hori, sorra dabill egun honetan. / Ese muchacho está torpe estos días. Ik. lotu.

2. izond. (TE). Agarrotado,-a, torpe, pesado,-a. Gogorra, zurruna, mobitzen ez dala. Burpilla sorra dago, eta orixo apur bat ein biharko detsazu. / La rueda está torpe y habrá que ponerle un poco de aceite.

sorba (sobra). iz. (ETNO). Ramo de san juan. Ortuarixakin eta lorekin egitten da erramilletia. San Juan egunian bedeinkatzera eruan, eta urte guztian etxia babestuko dau. Hurrengo urteko San Juan suan erretzeko da. San Juan sorbia egitteko larrosia, lirixua, mielua, garixa, artua, berakatza eta kipulia erabiltzen genduazen. / Lorak batzen genduzen San Juan sorbia eitteko geuk. Sanjuanetako sorbia bedinkatzeko. Krabeliña txiki-txikixa, eta gero hari berakatza-ta, kipulia-ta, garixa-ta, artua-ta... Horrek gehitzen jakozen hara sorbiari, eta ha gero Arratera bedinkatzera.

sorbalda iz. (TE). Hombro, omóplato. Mendixan behera jausi eta sorbaldia hausi jako. / Cayendo del monte abajo, se ha roto el omóplato.

sorgin

1. iz. (TE). Bruja. Sorgiña, batzuetan andrakume zuri ederra; beste batzuetan, atso zahar baltz zatarra. / La bruja a veces es una bella mujer; otras veces una vieja negra y fea. / Kurutzia eiñ egurrakin, erramua sartu bertan, eta atian josi ultziakin. Atian ipintzen zuan, etxiak suertia euki deixan, sorgiñak-eta kentzeko. Lehenago sorgiñak eguazen! Ez dozue entzun sekula sorgiñik? Lehenago, gure aittak sorgiñen ipuiñak demasak kontatzen zittuan! Sorgiñak abadiak ipintzen zittuen, jentiari fedia emon deixon. Etxietara juan, kate haundixekin; ta sorgiñak ziralakuan, errezatzen danak belauniko. Edo bidera urten izara haundi bategaz tapauta, jentia billurtzeko... Abadiak ipinittako gauzak zittuan horrek. Gero hau etorri zuan, pistolia bai? Eta pistolia etorri zanian, orduantxe amaittu zittuan danak horrek. Pistoliak akabau zittuan danak! Baiña lehenago sorgiñak? Sorgiñekin billurtuta jentia! Ene! Ta Anbotoko Señoria lehengo zaharrak be sentitzen juen. Baiña hori be izan bihar zuan tranpia: nik entzunda dakat aitari, arrano zaharrak hartu, su emon, eta Anbotoko Señoria zalakuan danak sustauta. Ik. jentil, Anbotoko Señora, Baso Jaun, lamiña. "Inguruko herrixetan jaso dogunez, Eibarren suzko armak egitten hasi ziranian desagertu ei ziran sorgiñak hemen inguruko mendixetatik. Hala ta guztiz be, beste berba batzuetan geratzen da lehenago bizi-bizirik zeguan siñiskeren aztarrena, toponimuetan (sorgin-zulo) zein landara izenetan: sorgin-bedar, sorgin-ira, sorgin-itsuski... Itxuria antxiña-antxiña sorgiñak orrazteko erabiltzen zeben kardulatzari be sorgin-orrazixa esaten jako "(ETNO).

2. izond. (TE). Encantador,-a, hechicero,-a. "Dícese comunmente de los niños" (TE, 661). Hara hau ume sorgiña! Laztanka jango neuke!

3. izond. (NA). Mala, bruja, arpía. Andrazkuei destaiñaz deitzeko, gaiztuak diranian; baiña animalixei be esaten jakue. Urten ein dabe [itxituratik]?!, horrek behi sorgiñok! Sartu be, nahi daben lekutik eitten dia horrek!.

4. izond. (OEH). Embrujado,-a, mágico,-a. Zaldunorrek sentidu eban gaiñeko estalkixa kentzen zetsala bateron baten esku sorgiña bittarte. (Ibilt 467).

sorgin-bedar. iz. (TE). Belladona. (Atropa belladona?). Sorgin-bedarra begiko miñandako. / Belladona para el mal de ojos.

sorgin-egur. iz. (ETNO). Evónimo. (Euonymus europaeus).

sorgin-garo. iz. (ETNO). Helecho hembra. (Athyrium filix-femina). Ik. sorgin-ira.

sorgin-ira. iz. (ETNO). Helecho hembra. (Athyrium filix-femina). Ik. sorgin-garo.

sorgin-itsuski. (sorgin-muski). iz. (ETNO). Rusco. (Ruscus aculeatus).

sorgin-orratz. iz. (ETNO). Libélula. Ik. begixak ataratzeko, orratz.

sorgin-orrazi. (sorgin-orratzi). iz. (TE). Cardo borriquero. (Dipsacus fullonum). Sorgin-orratzixa baiño latzagua zan ha andrakumia. / Aquella mujer era más áspera que el cardo. Ik. asto-kardo, kardulatz, sorgin-orrazixa baiño latzagua.

sorgiñari iz. (ETNO). Decoración asiento en báscula. Baskulian tablia edertzeko egitten dan dibujuari deitzen jako sorgiñarixa.

Eibarko euskara hiztegia