Logo Eibarko Udala

O LETRA

oillardun [oilardun] . iz. (TE). Dueño,-a de gallos de pelea, gallero,-a. Txopa akabatzaillia, oillardun aittua.
oillartoki [oilartoki] . iz. (TE). Gallera. Sumendixak Txirixo-kalian eukan oillartokittik, irabaztaille askok urtetzen eben. / De la gallera que Sumendixa tenía en Txirio-kale, salían muchos campeones.
oillartu oillartze [oilartu] . zaio ad. (TE). Engallarse, gallear. Irabazi dittuan jokuekin, oillartuta dabill. / Anda engallado con los juegos que ha ganado.
oillasko
1. [oilasko] . iz. (TE). Pollo. Pare bat oillasko eruaixozuz don Toribio medikuari. / Lleva un par de pollos a don Toribio el médico. / Txikixak dira txitxak. Gero oillanda-oillaskuak esaten juek batzuk. Oillandak izaten dittuk oilluak eittekuak, ta bestiak, oillaskuak oillar eittekuak. Gero hasten dianian, ba, "ya está", ta oillarra, ba, izaten dok berrogeta hamarrendako bat nahikua, ta bestiak jateko! Ta oillandak be bai sobre badare! Lehenago Elgoibarren ferixan, oillaskua? Plazia bete! Donostiatik be etortzen zian erostailliak, basarriko oillaskua erostera. Ta hamengo basarrittarrak astuakin juaten zittuan, andrak, Elgoibarrera! Bizirik eruaten jittuen. Orduan restaurantiak eurak hiltzen jittuen oillaskuak! Oingo moduan ez jeuan oillaskuendako mataderorik eta espiritu santurik! Bakotxak beria! Lehenago tabernarixak, porejenplo, bildotsa? Tabernarixak hiltzen juen etxian! Paulo "Azitaiñek", ta Usartzan, ta Ixuan... ta danian lehenago!.
2. [oilasko] . iz. (TE). Mozo emprendedor (fig). Oillasko makala dator zure mutikua! / ¡Menudo pollo viene tu muchacho!
oilletxe iz. (NA). Gallinero. Ik. oillotoki.
oillo [oilo] . iz. (TE). Gallina. Oillua berez da izukia. / La gallina es tímida por naturaleza.
oillo-barru. [oilo-barru] . iz. (TE). Menudos de gallina. Oillo-barruegaz janari ederrak ipintzen zittuan. / Con los menudos de gallina preparaba buenos platos.  Normalian pluralian.
oillo-gantz. [oilo-gantz] . iz. (TE). Grasa de gallina, manteca de gallina.   "Grasa de gallina a la que se hace durar en una olla de barro" (TE, 590). Oillo zahar haundi honek, urtebeterako gantzak eukazen. / Esta gallina vieja y grande tenía grasas para todo un año.
oillo-harri. [oilarri] . iz. (TE). Piedras que engullen las gallinas.   "Detritus calcáreo natural que en campo libre aprovechan las gallinas" (TE, 590). Oillo-harrixa dan baserrixetan, oilluak gitxiago bihar izaten dabe jaten.
oillo-lapiko. [oilo-lapiko] . iz. (TE). Cocido de gallina. Oillo-lapikua etxe guztietan: horraiñok heldu gura eban Frantziako errege nafarruarrak. / Enrique, el navarro, rey de Francia, quería llegar a que en todas las casas hubiera cocido de gallina. / Gizonezkuen sarrittango argalunia, egunero oillo-lapikuagaz aspertzia, eta hala zan kaletar hau, etxeko ederragaz aspertuta, baserriko andrakume [...] bategaz aiskide. (Ibilt 465). Ik. baba-lapiko, lapiko, aza-lapiko.
oillo-luma. [oilo-luma] . iz. (TE). Plumón de gallina. Oillo-luma bigunagaz neban harrotuta buru-azpikua. / Tenía henchida la almohada con plumas de gallina.
oillo-salda. [oilo-salda] . iz. (TE). Caldo de gallina. Oillo-saldia hamarretan arrautza gorringuakin eta txiki bat zuri. / Caldo de gallina a las diez con una yema de huevo y un txikito de blanco. / Ollo-saldia edo dalako horrek iztarri guztia pikatzen jok [...] ta barriz, beste Txesterrok azkarrixaguak dittuk oindiok. (Zirik 114). (Se conocía con ese nombre la marca de tabaco "Ideales").
oillo-zorri. [oilo-zorri] . iz. (TE). Piojo de la gallina. Oillo-zorrixak jan biharrian dauke gure lokia. / Nuestra clueca está que le comen los piojos.
oillotoki [oilotoki] (oillatoki). iz. (TE). Gallinero. Inguru guztiak oillotokiz bete ziran. / Todo el rededor se pobló de gallineros. Ik. oilletxe.
1. oin
1. iz. (TE). Pie medida longitudinal antigua, 1/3 de vara.   "Medida longitudinal" (TE, 599). Neurri zaharra, (kana 1 / 3), 27,86 cm. (ETNO). Berrogeita hamar oiñeko gerrixa neurtu zetsen tantai hari. / Un tronco de cincuenta pies le midieron a aquél árbol gigante. Ik. ontza, ontza, arra, kana-erdi, kana.
Pedro Mari Castillo
2. iz. (TE). Pie. Lurrian oiña ipiñi baiño lehen esan zetsan... / Antes de poner pie en tierra, le dijo...
oiñez. [oinez] . adlag. (TE). A pie, andando. Oiñez eta dirurik barik munduan zihar... / A pie y sin dinero por el mundo...
oiñezten hasi. esap. (EEE). Empezar a dar los primeros pasos. Gure txikiña be oiñezten hasi jaku.
2. oin
2. [orain] . adlag. (TE). Ahora. Oin, teillatu gaillurrian adarra jarri dogunetik, guazen jan-eranera. / Ahora, habiendo puesto el ramo en la cimera del tejado, vámonos a comer y beber. / [Gaitzizenak] Eibarren be oin hainbeste entzuten ez badira be. (Zirik 82).
oin arte. [orain arte] . lok. (TE). Hasta ahora, hasta la fecha. Oiñ arte (ez dot) iñoiz holakorik ikusi. / Hasta ahora no se ha visto cosa semejante.
oin artekuak apurtu. esap. (EEE). Traspasar / rebasar el límite.   "Baten batek aparteko gauzaren bat edo disparateren bat esan edo egiten duenean esan ohi da" (EEE, 46). Demontre! Heuk apurtu dittuk oiñ artekuak, abendua hill?! (Zirik 71).  Orain artekuak tapau be esaten da.
oin artian. [orain artean] . lok. (OEH). Hasta ahora. Egon zaittez ziur [...] oin artian bezela gurako detsurala. (Ibilt 480).
oin aurretik. [orain aurretik] . esap. (TE). Antes de ahora. Oiñ aurretik be baziran horretariko matazak. / Antes de ahora también había cuestiones semejantes.
oin azkenengo. adlag. (VO). La última vez, la vez anterior. Oiñ azkenengo ikusi giñuazen Elgoibarren.
oin dala. [orain dela] . esap. (TE). Hace x días, semanas. Oin dala hiru urte, gaur bezelako egun baten, holako lekutan izan nintzan. / Ahora hace tres años, un día como hoy, estuve en tal sitio. / Oin dala zazpi urte, Jauna, ezagutu neban Vigier-ko Damia, Bedorren loibia. (Ibilt 483). / Aita Donosti, oin dala urte asko Eibarrera etorri zan konferentzia bat emotera. (Zirik 104). Ik. dala.
oin ezkero. [orainez gero / honezkero] (oin ezkerio, oin ezkerik, oin ezkerikan). adlag. (TE). Para ahora, ya. Oiñ ezkero mutill haundi einda eukiko dozu semia. / Ya para ahora le tendrás crecido a tu chico. / Oiñ ezkerik, egositta egongo da okelia. / Para ahora estará cocida la carne. / Ez dot hartu erlojorik, baiña oiñ ezkerik badira bostak. / Oiñ ezkerikan aberastuko zan. / Ya para ahora se habrá enriquecido. / Oiñ ezkero han be izango dittuk gallegu mordoren bat piñu ebaten. (Zirik 23). / Oiñ ezkero hemen be laster izango juagu. (Zirik 22). / Lagaik atia zabalik, esneduna be oiñ ezkero laster izango dok eta. (Zirik 25). Ik. honezkero.
oin hurrengo. [orain hurrengo] . adlag. (TE). La última vez, la vez anterior. Oiñ hurrengo Donostian izan giñanian, ederto ibilli giñan. / La última vez que estuvimos en San Sebastián anduvimos muy bien.
oiñalde iz. (OEH). Lugar (de la cama) donde se ponen los pies. Burua oiñaldian zeukala, ta hankak burualdian. (Zirik 118).
oiñarri [oinarri] . iz. (TE). Fundamento, cimiento, base.   "Piedra de apoyo" (TE, 599). Pedro jarri eban bere Elixian oiñarritzat. / Puso a Pedro por fundamento de su Iglesia. / [Gure frailletzako relijiñuak] iraungo dau osasun eta urte-oneko; zergaittik bere oiñarrixak ez dabelako hutsik eiñgo. (Ibilt 469).
oiñazpi [oinazpi] . iz. (TE). Planta del pie. Oiñazpixan kili-kili haundixa eukan. / Tenía una gran rasquera en la planta del pie. Ik. oinpe.
oiñaztarri [oinaztarri] . iz. (TE). Rayo.   Hodietatik lurrera jausten dan tximistia. / "Rayo que pega en el suelo" (UD, 158). Oiñaztarrixa jausi zan Eguarbitzan. / Euren ondorik daroiela [...] milla oiñaztarriren sua. (Ibilt 28). Ik. tximista, oiñaztu.
oiñaztarrixa jausi. esap. (TE). Caer un rayo. Oiñaztarrixa jausi zan Eguarbitzan. Ik. tximistia jausi.
oiñaztu [oinaztu] . iz. (TE). Rayo. Eten bako oiñaztuegaz, zeruak sutan zidurixan. / Con relámpagos que se sucedían sin parar el cielo aparecía en llamas. / Zergaittik ni Zeruak oiñaztu batekin ez ninduan haustu. (Ibilt 488). Ik. tximista, oiñaztarri.
oiñaztua egin. esap. (TE). Relampaguear. Oiñaztua ein dabela beittandu jata. / Se me ha figurado que ha sido un relámpago.
oiñaztuak izan. esap. (TE). Relampaguear. Oiñaztuak izan ziran gau illunian, eta ondoren gortutzeko trunboiak. / Relampagueaba en la noche oscura y seguían truenos ensordecedores.
oindik [oraindik] (oraindik). adlag. (TE). De ahora en adelante, desde ahora en adelante, desde este momento. Oraindik aurrera ez naiz zure laguna. / De ahora en adelante no soy tu amigo. Ik. oindittik.
oindittik (oinditxik). adlag. (TE). De ahora en adelante, desde este momento. Oindittik esaten detsut, ez naizela juango ha badoia. / Desde ahora te digo que no iré si va aquél. / Ez deixozula gehixago lekurik emon zure inguruan, oiñdittik aurreruntz. (Ibilt 479). Ik. oindik.
oindu ointze ( oindutze) . du ad. (TE). Recorrer a pie, andar, patear.   Oiñez ibili, zapaldu. / "Transitar a pie" (TE, 585). Munduko bide guztiak oinduta zittuan. / Tenía andados todos los caminos del mundo. / Gurako neuke berriz be ha bidia oindutzia. / Me gustaría andar de nuevo aquel camino. / Mundua, guen batetik bestera, dirurik barik ointzia pentsatzen eban. / Se propuso recorrer a pie el mundo de un extremo a otro sin dinero. / Oindu neban aldatz dana. (Ibilt 362).
oiñetako [oinetako] . iz. (TE). Calzado, zapatos. Oiñetakuak bihar zittuen etxeko ume guztiak. / Necesitaban calzado todos los niños de casa. / Oiñetakuak gizonentzat, andrakumientzat eta umiendako. / Ze neurrittako oiñetakuak erabiltzen dittuan. (Zirik 85). Ik. zapata.  Normalian pluralian.
oiñezko [oinezko] . iz. (TE). Peatón, viandante, peón. Zaldunak esan zetsan oiñezkuari: "nik zaldi ederra baiña zuk buru hobia". / Dijo el caballero al peatón: "yo buen caballo pero vos mejor cabeza". / Eta zoian oiñezko bat bidian... / E iba un peatón por el camino... / Oiñezkorik nahi ez eta zaldunik agiri ez, neskazahar geldittu zan hainbeste aukera izan zittuan bat. / No queriendo a los de a pie y no presentándosele caballero alguno, quedó soltera una que tuvo tantos pretendientes. / Oiñezkorik nahi ez eta zaldunik agiri ez Ik. zaldun.
oingeran adlag. (AS). Últimamente, esta temporada.
oingo
1. [oraingo] . izlag. (OEH). Actual, de ahora, presente. Oingo gaztiak kanpo-larrosa ta etxe-kardo. (Zirik 41).
2. [oraingo] . adlag. (OEH). Para ahora. Ez balitza doran dudiagaittik [...], oingo, ibaixan ezkutuan ittota ziñan. (Ibilt 479s).
oinguan. [oraingoan] (orainguan). adlag. (TE). Esta vez. Oinguan ez detsa parkatuko! / Esta vez no le va a perdonar. / Plazentziako ipuin barregarrixak, ta orainguan inguruetako euskeriakin horniduak. (Zirik 5).
oingo martxan [oraingo martxan] . adlag. (OEH). A este paso. Oingo martxan laster izango dittuk gizonak iretargixan. (Zirik 23).
oingotxe [oraingoxe] . izlag. (TE). Actual, del presente, de ahora. Zuk diñozun gauzia, oingotxe-oingotxia. / Lo que tú cuentas es actual, actualísimo.  Indartutako formia da.
oinol iz. (Mo). Pedal del telar.
oinpe iz. (TE). Planta del pie. Oinpia, abarka narrua lezkotxe zailla eukan, beti ortozik ibiltziakin. / Tenía la planta del pie resistente como un cuero de abarca, de andar siempre descalzo. Ik. oiñazpi.