Eibarko euskara hiztegia
N LETRA
neuzale
izond.
(
TE).
Egoísta.
Egoistia, berekoia.
Neuzale gogorrenak be, iñondako jarduntzen dau, munduko gauza guztiak keia diralako. / El egoísta más empedernido también trabaja para los demás, porque todas las cosas de este mundo son humo.
Gitxi erabiltzen da.
ni
izord.
(
TE).
Yo.
Nominatiboko formia da. / "Forma del nominativo y el acusativo de la primera persona del singular" (TE, 576).
Ni naiz gizon bat, arduraz betia. / Yo soy un hombre lleno de cuidados. /
Galdu gura izan ninduan ni. / Me quiso perder. /
Nere onerako edo txarrerako, ni zu baiño zaharrago naiz. / Para mi bien o para mi mal, yo soy más viejo que tú. /
Nik zuretako, daukaran guztia. / Yo para ti, todo lo que tengo. /
Nik jo-eta apurtu neban, errezoia neukalako. / Yo le hice polvo porque tenía razón. /
Neretako gura dot toki hau. /
Beittizu mezedez, jauna, senarra neragana zergaz itxuli ia erremedixorik dozun. (Ibilt 472).
Ik.
nere,
neu,
neure.
Kasu markak hartu leikez: nik (ergatibua: "Nominativo de la primera persona agente del singular de los verbos transitivos" (TE, 576)), neri, nerekin, nigaz, neretzat, neretako...
ni neu.
izord.
(
TE).
Yo mismo,-a.
"Ni-ren indartzaillia. / 1. graduko indartutako formia da, repetiziñoz, nominatibokua.
Nik neuk behintzat ez dot bururik jatxiko. / Yo al menos no bajaré la cabeza.
ñi-ñi
onomat.
(
ETNO).
Llanto del niño,
lloro de niño.
Umien negarra.
Ume petral hau beti dago "ñi-ñi-ñi" negarrez.
nieladu
(nielau).
iz.
(
ETNO).
Nielado.
Metalian egindako dibujuak esmalte baltz batekin betiaz egindako biharra (zidar, kobre, berun, borax eta sufre nahastia dan esmaltiaz). XV mendian erabili ei zan hau artiau, baiña ez itxuria Eibar aldian.
nobedade
iz.
(
TE).
Desmayo,
mareo.
Baraurik, sarri nobedadia. / Muchas veces el desmayo en ayunas.
nobedadia egin.
[nobedadea egin]
.
esap.
(
TE).
Desmayarse,
marearse.
Konorta galdu. Zorabixau.
Nobedadia ein jako elixan. / Se ha desmayado en la iglesia.
nobixa
[nobia]
.
iz.
(
TE).
Novia.
Gaur dau gure zaldunak nobixian etxera agertzia. / Hoy es la presentación de nuestro caballero en casa de la novia.
Ik.
andragei,
maitte,
lagun,
aiskide.
noble
izond.
(
NA).
Dócil,
apacible,
tranquilo,-a,
pacífico,-a.
Zahartu zanian, pixkat burua juan jakon. Andria beti zaindu ezinda. Eta gaiztotu. Lehen ei zan gizon bat!, izen ei zan nobliaua! baiña burua juan jakonian, gaiztotu...
noiz
(noix).
gald.
(
TE).
Cuándo.
Interrogatibua da.
Noiz etorriko zara bazkari bat alkarregaz ein deigun? / ¿Cuándo vendrás para que hagamos una comida juntos?
1.
(noix edo noix).
adlag.
(
TE).
Alguna vez,
de vez en cuando.
Noizbait, inoiz.
Noiz edo noiz etorri izan da Eibarrera.
2.
(noix edo noix).
adlag.
(
TE).
Por fín,
en una de éstas.
Noizbaitten, halako baten.
Noiz edo noiz, San Iñazioko obrak amaittu ziran. / Alguna vez, terminaron las obras de San Ignacio.
Ik.
halako baten.
noizian behin.
[noizean behin]
(noixian behin).
adlag.
(
TE).
A veces,
algunas veces,
de vez en cuando,
pocas veces.
Noizian behiñ agertzen da laguntzara. / De vez en cuando aparece a la reunión de los amigos.
noizik behin.
(noixik behin).
adlag.
(
TE).
A veces,
algunas veces,
de vez en cuando,
pocas veces.
Noizik behiñ agertzen da lagun artera. / De cuando en cuando viene a donde los amigos.
Ik.
noizian behin.
noizik behiñian.
[noizik behinean]
.
adlag.
(
OEH).
A veces,
algunas veces,
de vez en cuando,
pocas veces.
Noizik pehiñian izaten ei zittuen euren arteko eztabaida batzuek. (Zirik 40).
noizbait
adlag.
(
TE).
Alguna vez,
en algún momento.
Noizbaitt agertuko naiz herrira. / Alguna vez iré por el pueblo.
Ik.
noizbaitten.
Kasu markak hartu leikez, normalian inesibua: noizbaitten.
noizbaitten
[noizbaiten]
(noizbatten).
adlag.
(
TE).
Alguna vez,
en algún momento.
Noizbatten, ez dakit zeiñ urtetan, izanda nago haren etxian. / Alguna vez, no se qué año, estuve en su casa. /
Bolingua esaten detsagun baserrixan, errotia izango zan noizbaitten.
Ik.
noizbait.
noiznahi
adlag.
(
TE).
Cuando quiera,
en cualquier momento.
Noiznahi, Jauna, aindirazu zeure borondatian behian. / Cuando quieras, Señor, me mandas según tu voluntad. /
Basarrittarrak, zelan noiznahi ez dabien izaten holako aukerarik, pozik
joten dabe kale alderutz. (Zirik 108).
noiztik nora
1.
esap.
(
TE).
Desde cuándo hasta cuándo.
Noiztik nora iraungo daben kontratuak izentau biharra dogu, gero auzixetan ez ibiltzeko. / Debemos señalar desde cuándo hasta cuándo durará el contrato, para que luego no tengamos pleitos.
2.
esap.
(
TE).
¿desde cuándo?,
¿de cuándo acá?.
Esangura enfatikua dauka.
Noiztik nora ni zure laguna?! / ¿De cuándo acá yo tu amigo?
nola
(nolan).
gald.
(
TE).
Cómo.
Interrogatibua da.
Nola esan, zer berbatsugaz aitzen emon iñori nere barruan zebizen juan eta etorrixak? / ¿Cómo decir, con qué palabras expresar lo que pasaba en mi interior? /
Nolan aldendu, zu ederrorrengandik? / ¿Cómo apartarme de ti, hermosa? /
Nolan siñistu laike horrenbesteko guzurra? / ¿Cómo se puede creer semejante mentira? /
Mira eittekua dala nola zu haiñ zaldun jatorra izanda ez dozun agiri maitterik. (Ibilt 481).
Hau moduau, eta konpuesto guztiak, ez da eibartar petuak erabiltzen dabena.
nolabaitt
adlag.
(
TE).
De algún modo,
de cierta manera,
de una u otra manera.
Nolabaitt konpondu zan iñor nekatu barik. / De alguna manera se las arregló sin molestar a nadie.
Ik.
zelan edo halan.
Gaur egunian ez da erabiltzen jardun normalian.
nolanahi
adlag.
(
TE).
De cualquier forma,
de cualquier modo,
de cualquier manera.
-Nola eingo dogu gauzia? -Nolanahi. / -¿Cómo haremos la cosa? -Como quiera.
Ik.
edozelan,
edonola,
edozetara.
Gaur egun ez da erabiltzen jardun normalian.
nolanahi be.
[nolanahi ere]
.
lok.
(
OEH).
De todos modos,
en cualquier caso.
Nolanahi be, hire sentimentueri holako bihozkadia emoteko on-ona izan bihar. (Zirik 17).
nonbramentu
iz.
(
OEH).
Nombramiento.
Berandua dek neri emateko obispo nonbramentua. (In Zirik 99).
nor
1.
izord.
(
TE).
Quién,
quienes,
qué persona(s).
Interrogatibua da, personendako.
Nor izan da hamen gure aurretik? / ¿Quién ha estado aquí antes que nosostros? /
-Norengandik ikasi dozu berba zatar hori? -Zuregandik. / -¿De quién has aprendido esa palabra grosera? -De ti. /
Norek ein zaittu zu, mundua eta munduan diran gauzak? / ¿Quién te ha creado a ti, el mundo y las cosas que encierra el mundo? /
Nork apurtu dau pitxarra? / ¿Quién ha roto el jarro? /
Norek esan deuk "berori" ein bihar jatala? (Zirik 79).
/
Baiña, norekin diharduk? (Zirik 79).
Deklinaziño kasu markak hartu leikez: norek /nork /nok, norengandik...
2.
izord.
(
OEH).
Quien.
[Ez da] txakur txiki ondo erakutsittakorik, noren zaunkak aittuko ez zittuanik beste aitturen batek. (Ibilt 486).
nork daki.
interj.
(
OEH).
Quién sabe,
a saber.
Beste satelite bat bota ei juek oin be, nork jakik zenbat bidian. (Zirik 23).
/
Gaur, biharbada, itxuriari begiratzeko moduko aberatsen batzuek izango dira. Nork daki? (Zirik 107).
Ik.
jakin,
batek badaki.
nuonor.
[nor edo nor]
(noonor).
izord.
(
TE).
Alguien,
alguno,-a.
Nuonor izan da hamen gauzak nahastatzeko. / Alguno ha estado aquí para enredar las cosas.
Ik.
norbaitt.
Gitxi erabiltzen da.
nora
gald.
(
TE).
A dónde,
a que lugar.
Adlatibozkua da.
Pauso ausarkixa, itsuan, nora jakin barik aindutzia. / Paso temerario, el encaminarse a ciegas sin saber a dónde. /
Maritxu nora zoaz, eder galant hori!
/
Zaldi gañian urrindu zala ez jakin nora. (Ibilt 460).
nora ezian.
[nora ezean]
.
esap.
(
EEE).
Sin rumbo,
a la deriva,
sin una meta concreta.
Aizkorriko basuetan otsuak eta basurdak urrittu ziranian, nora ezian geldittu ziran gure ehiztarixak. /
[Kazarixak] Gatzaga aldian eta Aizkorriko basuetan otsuak, basurdak eta bestelako priztixok urrittu ziranian, nora ezian geldittu ziran. (Zirik 86).
nora... hara.
mend.
Adonde,
donde.
Euzkixa nora, zapixak hara.
/
Nora doian jente, hara doia Bixente. (Zirik 84).
nuonora.
[nora edo nora]
.
adlag.
(
TE).
A alguna parte,
a algún lugar.
Nora edo nora, nora edo hara, nunbaittera.
Nuonora urten dau iñori ezer esan barik. / Ha salido a alguna parte sin decir nada a nadie.
Ik.
norabaitt.
Gitxi erabiltzen da.
norabaitt
[norabait]
.
adlag.
(
TE).
A alguna parte,
a algún lugar.
Guazen, norabaitt joko dogu; ez gara galduko. / Vamos, a alguna parte saldremos; no nos perderemos. /
Automobillan norabaitt juan ez bada bahintzat, ze iñoiz badaki iñori aitzen emon barik urtetzen. (Zirik 106).
Ik.
nuonora.
noraiño
[noraino]
(noraiñok).
gald.
(
OEH).
Hasta dónde,
hasta qué punto.
Ikusiko ebala noraiñok diabruak astindutzen eban koittaua. (Ibilt 465).
noraiñoko.
[norainoko]
.
izlag.
(
OEH).
De qué alcance,
hasta dónde se extiende.
Eztakigu (ez dakigu) noraiñoko sakontasuna izango eben gure Euskalerri barruan Sokratesek eta Aristotelesek. (Zirik 43).
noraiñok
gald.
(
TE).
Hasta dónde,
hasta qué lugar.
Adlatibo bukatuzko kasu markaduna da.
-Noraiñok pentsatzen dozu juatia ibilli honetan? -Diruak aintzen daben tokiraiñok.
noranahi
adlag.
(
TE).
A cualquier parte,
a dondequiera.
Noranahi juanda be, jakitziak lagunduko desku. / Dondequiera que vayamos, el saber nos ayudará.
Ik.
edonora.
norbaitt
izord.
(
TE).
Alguien,
alguna persona.
Norbaitt ibilli da nere papeletan, nahastauta agertzen dira ba. / Alguien ha andado en mis papeles, pues aparecen revueltos.
Ik.
nuonor.