Logo Eibarko Udala

K LETRA

kide iz. (OEH). Compañero,-a, miembro, sujeto. Heldu zan narraska txarri-kortaraiñok. Hango kidiak, ezezaguna ikusirik, [...] ezkutau ziran. (Ibilt 461). / Zoritxarra ekartzen dabe ba kide hórrek etxietara. (Ibilt 464 (ref. a los frailes)).
kideko
1. iz. / izond. (OEH). Semejante, equivalente. Eibarren erabiltzen dan aspamentu, "aspera"
edo "asperen"-en kidekoa da. (Zirik 83n).
/ [Botikarixuak] kidekuori [ref. a otro boticario] hasarre eiñaz berak hartu gura ez zittuan botikak iñori aintziagaittik. (Ibilt 473). / Aiñdu eban eruan zeixuen [...] ogeko zapi danak barrixak, senarrak gura izaten zittuan kidekuak. (Ibilt 466).
Ik. haspera.
2. izlag. (OEH). De la misma edad.   Adin berekua. Ik. ideko.  Eibarren ideko arruntagua.
kidetasun iz. (OEH). Camaradería, semejanza, afinidad, correspondencia. Hain zan lagun bixen artian kidetasun estua, emaztia izan ezik, beste dana alkarrentzat ebela. (Ibilt 456).
kii iz. (NA). Respiración ahogada, resuello. Amamak esaten eban kiixa etortzen jakola..
kiki (kuku). interj. (ETNO). Voz en el juego del escondite con niños muy pequeños.   Umien berbetan erabiltzen da: ezkutatze jokuan, ume txikixekin. Anetxo, kiki, kiki, nun dago?.
kiki egin. (kuku). du ad. (TE). Jugar al escondite (en lenguaje infantil).   Umien berbetan erabiltzen da: ezkutatze jokua, ume txikixekin. Ezkutau. Alkarri kiki eitten dabiz jolasetan. / Anetxo, kiki, kiki, nun dago?.  (Ibilt 148).
kikili-usain (kikiri-usaiñ). iz. (TE). Tufo, mal olor.   "Leku itxiko antsa" (AN). / "Tufillo de las habitaciones no ventiladas" (TE, 489). Etxe honetan, kikili-usaiña ez da falta. / En esta casa no falta tufo. / Bizitei illun estuetako kikili usaiñak laga nahi... (Ibilt 317).
kili-kili iz. (TE). Cosquilleo, cosquillas. Iztarriko kili-kilixa darabitt aspaldi honetan. / Esta temporada tengo un cosquilleo en la garganta.
kili-kili egin. dio ad. (TE). Hacer cosquillas. Kili-kili ein zetsan, eta eziñ egon izan zan algaraz barre ein barik. / Le hizo cosquillas, y no pudo estarse sin reír a carcajadas.
kili-kilitsu izond. (TE). Cosquilloso,-a, sensible a las cosquillas. Kili-kilitsua zanetik, berihala zenduan lurrera. / Como era cosquilloso en seguida le tenías en el suelo.
kili-kola (kili-kolo, kili-kol). onomat. (TE). Suelto, flojo o mal sujeto, poco afianzado,-a, tambaleante.   Gauza bat loka edo erdi solte daguanian esaten da. / "significa que una cosa está suelta o mal sujeta (loca)" (TE, 489). Albagin bata, kili-kola daukat juan daneko astebetian. / Una semana que tengo uno de los colmillos suelto. / Bizikletatik jausi eta kili-kolo dakat hagiña.
kili-kolatu kili-kolatze (kili-kolatutze) (kili-kolotu). du ad. (TE). Aflojar(se), soltar(se), tambalear(se).   Kili-kolo jarri, solte. Zirri eta zirri, kili-kolatu eban albagiña. / Dale que dale, aflojó la muela. / Kili-kolatu jakoz hagiñak denboria baiño lehen. / Se le han aflojado los dientes antes de tiempo. / Lehelengo Gerra Haundixan ondoren etorri zan banko asko kili-kolatutzia. / Después de la primera Gran Guerra, vino el tambalearse de muchos bancos. / Asmua zan lehenengo kili-kolatzia, eta gero lurrera bota. / El plan era aflojarlo primero y luego derribarlo a tierra.
kili-mala adlag. (JSM). Indispuesto,-a, débil.   Makalik. Gripia izan dabenetik kili-mala dabil gure amandria. Ik. makal.
kima iz. (TE). Greña, pelo enredado. Kimak jasotzeko astirik barik jatxi zan kalera. / Bajó a la calle sin tiempo de cogerse las greñas. Ik. txima.  Txima erabiltzen da eta pluralian.
kiñarra [ginarra] . iz. (TE). Brezo. (Calluna vulgaris, Erica sp., eta beste batzuk).   "Planta leñosa de monte con pequeñas flores cárdenas, que en Eibar ha dado nombre a Kiñarra-ballia. Se utiliza para fabricar ásperas barrederas o escobas que llamamos itxuskixa" (TE, 490). Kiñarriagaz eitten da itxuskixa. Ik. txillar.
Kiñarra balle l. iz. (TE). Una de la cinco barriadas rurales de eibar.   "Barriada en Eibar (rural)" (TE, 490). Kiñarra balleko auzuak, San Lorenzoko ermitara joten eben domeketan.
kinta (kintta, kintxa). iz. (TE). Quinta.   "Quintas para el reemplazo del ejército" (TE, 490). Fueruak kendu eta kinttak ekarri. / Abolir los Fueros e implantar las quintas...
kinto iz. (OEH). Quinto, recluta. Aldatzalle edo interprete bat kintuen artian. (Zirik 72).
kintzena egun iz. (OEH). Dí de quincena, día de cobro.
kiñu [keinu] . iz. (TE). Guiño. ... lauanakin hiruan kiñua.
kiñu baten. [keinu batean] . adlag. (TE). En un momento, en un instante, en un abrir y cerrar de ojos.   Berihalakuan, segiduan; begien ixte-zabaltze batian, kiñu bat egitten dan denboran. Bere partia jaso ebanian, kiñu baten hutseratu zittuan bere ondasunok. / Cuando levantó su parte, en un instante disipó sus bienes.
kiñu egin. [keinu egin] . du ad. (TE). Guiñar, hacer señas, muecas, gestos. Artian, bat zan kiñu eitten jokolarixeri galdutzaillien atzetik. / Entre tanto, uno estaba detrás de los perdidos, guiñando a los jugadores. / Alkarri kiñua einda. (Zirik 65). Ik. ziñu egin.
kinzena [kintzena] . iz. (TE). Quincena, paga, pago quincenal.   "paga por antonomasia. Al abolirse el sistema de trueque, vino el pago quincenal y al lograrse en 1921 el pago semanal, la paga siguió llamándose la quincena" (TE, 490). Lehenengo Gerra Haundixan ondoren etorri zan zortzixan behin kinzenia. / Midiñakian eskabide amesetakua: egunian-egunian kinzenia. / Kintzena egun batian [...] kartetan jo-ta-ke. Kintzenia oso-osorik galduta eukan. (Zirik 76).  Truke-sistemia kendu ostian, hamabostiango ordainsarixa etorri zan, eta 1921ian astero ordaintzia etorri arren, kinzena deitzen jarraittu jakon.
kintzena-egun. (kinzena-egun). iz. (OEH). Día de quincena, día de cobro.
kiosko [kiosko] (kiesko). iz. (OEH). Quiosco. Untzagako kieskuan trankil asko dirijidu eban gure herriko bandia. (Zirik 105).
kipula
Jaione Isazelaia
1. [tipula] . iz. (TE). Cebolla, cebolleta. (Allium cepa). Sukaldian, kipulia ugari bihar da erabilli ondo izateko. / En la cocina, para cosa buena, se debe utilizar mucha cebolla.
2. iz. (ETNO). Agrietado, separación de los anillos de un tronco.   Egurran gaitxa, egurra barrutik zabaltzia, urtez urteko eraztunak alkarrengadik banatzia kipulian moduan. Egurrak kipulia dakanian ez jok balio ezetarako. Ik. nasaittu, hazi, harrotu, eregi.
kipula-buru. [tipula-buru] . iz. (TE). Cabeza de cebolla, bulbo de cebolla. Ikubilla baiño kipula-buru haundixaguak eitten ziran gure ortuan. / En nuestra huerta se criaban cebollas más grandes que un puño.
kipula-landara. iz. (TE). Planta de cebolla. Kipula-landarak erosi biharra daukat Elgoibarren, ferixara agertu bat eiñaz. / Tengo necesidad de comprar plantas de cebolla en Elgoibar, haciendo una aparición en la feria.
kipula-txorta. [tipula-korda] . iz. (TE). Ristra de cebollas, manojo de cebollas. Txortaka saltzen da kipulia; hortik kipula-txortia.
kiribil izond. (TE). Espiral, que tiene forma de espiral, enroscado,-a, ensortijado,-a.   Espiral itxuran daguana. Gerri kiribilla eban kaztaiña arbola zahar harek. / Aquel viejo castaño tenía el tronco retorcido. Ik. bihurri.
1. kiribillau
1. kiribillatze [kiribildu] (kiribildu). du ad. (TE). Enroscar(se), enrollar(se), ensortijar(se), rizar en espiral.   Gauza luze bat bere ardatzan inguruan buelta bat edo gehixago formatzen dittuala egon edo jarri. Espiral forman bihurrittu (ETNO). Hiru, lau, sei eta zortzi hari kiribillauta eitten da sokia. / La soga se hace retorciendo tres, cuatro, seis u ocho hilos. / Sokagiñan zeregiña, harixak kiribillatzia. / La labor del cordelero es retorcer hilos. / Hortzak txiribirixa kiribilduta ataratzia politta dok, baiña batzuetan hobe dok txiribiri etena.
2. kiribillau
2. [kiribildu] . izond. (TE). Enroscado,-a, ensortijado,-a. Urrezko kopeta kiribillau ugarixak zittuan gaztetan. / De joven tenía una cabellera de oro ensortijada. / Ule kiribillaua. / El pelo ensortijado.
kiribista [begizta, txibista] (kibista, kiripisti). iz. (NA). Lazo, lazada. Zapatetan, kiribista haundi bat.. Ik. kibistin, korapin, korapizta.