G Letra

giau giatze [gidatu] (gixau). du ad. (TE). Guiar, orientar, dirigir, encaminar. Gurasuen zeregiña, umiak hazi eta onera giau. / Es labor de los padres, criar los hijos y enderezarlos al bien. / Itxulan eitia da, ganaua goldaketan danian aurretik giatzia.

1. gibel

1. iz. (TE). Hígado. Domeka goizian, Ondamendira juan giñan gibela jatera. / El domingo por la mañana fuimos a Ondamendi a comer hígado.

2. iz. (TE). Hígados, pachorra, cachaza. Horrek daukan gibela!: andria urkatzen lanian eta bedori tabernan...

gibel-bedar. iz. (ETNO). Hepática. (Hepatica nobilis).

gibel-haundi. [gibel-handi] . izond. (TE). Cachazudo,-a, despreocupado,-a, calmoso,-a, tranquilo,-a. Ha lako gibel-haundirik ez dot ezagutu bizixan. / No he conocido en la vida otro despreocupado como aquél. Ik. sanopotro, gibel.

2. gibel

2. postp. (TE). Detrás (a espaldas). Oiz mendixan gibel, Zenarruza. Ez da Eibarren berba arrunta. TEk badakar bere Lexikoian baiña ohar honekin: "Comunmente no se usa en Eibar, que se vale de su sinón. oste, ostia" (TE, 400).

gibeleko iz. (TE). Enfermedad del hígado, hepatitis, ictericia. Gibeleko gaitza orokorrian (hepatitis, lauremiña... ) Gaizki dago amatxo, gibeleko gaitzakin. / Eratiari laga?!, gibelekua ekan ala?. / Bai gizona, uste-uste barik estuasuntxo bat euki juagu, gibelekua
dala-ta. (Zirik 34). / Gibelekuak hartu eban, eta hori-hori egon zan luzero. Ik. lauremin.

gidari iz. (TE). Lider, caporal, guía, conductor,-a. Mutill txikixen artian, gaiztuena beti gidari. / Entre los chicos, siempre el peor hace de caporal.

giltz

1. [giltza] . iz. (TE). Llave, de cerradura. Eta zuri emongo detsuraz Zeruetako giltzak.... / Y a ti te daré las llaves del cielo... / Esaera polit bat dogu Eibarren: "lagaizu atia txingetian", giltzakin itxi barik laga bihar danian; berriz, giltzakin itxitta lagatzeko esan bihar danian: "lagaizu atia giltzian".

2. [giltza] . iz. (ETNO). Llave (herramienta). Torlojuak edo azkoiñak (tuerkak) askatzeko erreminttia. Taillarretako berbia da. Giltza bai dana benetan bihar-biharrekua taillarrian. / Giltza ona bada, soltatzen dittu gogorren dagozen torlojuak be.

3. [giltza] . iz. (ETNO). Llave para apretar llantas. Ardatzen uztaixak edo aruak estutzeko tresnia. Burdiñoletako berbia da. Ardatzen uztaixak edo aruak erabillixakin nasaittu egitten ziran eta giltzori hartu eta estutu egin bihar izaten ziran, ardatza gogor mantentzeko.

giltz-morroillo. iz. (AN).

giltz-zulo. [giltza-zulo] . iz. (TE). Ojo de la cerradura. Giltz-zulotik begira ardura ez zetsana, begiko miña batu eban. / Mirando por el ojo de la cerradura lo que no le importaba, enfermó del ojo. / Ate-morroilluan giltz-zulua billatzeko. (Zirik 37).

giltzian. [giltzan] . adlag. (TE). Bajo llave, cerrado,-a con llave. Giltzpian (gordeta). Aberats entzuna izan arren, haren etxian ogixa giltzian. / Aunque tenía fama de rico, en su casa el pan estaba bajo llave. / Esaera polit bat dogu Eibarren: "lagaizu atia txingetian", giltzakin itxi barik laga bihar danian; berriz, giltzakin itxitta lagatzeko esan bihar danian: "lagaizu atia giltzian". Ik. giltzpian.

giltzpian. [giltzapean] (gilzpian). adlag. (TE). Bajo llave, cerrado,-a con llave. Giltzian (gordeta). Gilzpian haren etxian ogixa. / En casa de aquél, el pan está bajo llave. Ik. giltzian.

giltz-morroillo iz. (AN). Cerrojo de llaves. [...] eta giltz-morroilluak harutzago Mondraon. (Ibilt 459).

giltzdun [giltzadun] . iz. (TE). Llavero,-a. "Encargado de las llaves" (TE, 400). Giltzduna da lanteira lehelengo agertu bihar dana . / El llavero es el que primero debe llegar al lugar de trabajo.

ginbela iz. (ETNO). Capitel, taco de madera que se pone sobre los postes, para hacer de base para unir dos vigas. Tentekuen gaiñian ipintzen dan egur zatixa. Zutabian zabaleria haundittu eta frontalak nun ezarri euki deixan. Ik. tenteko, poste-harri, habe, frontal, beharri.

ginbelet (gimelet). iz. (TE). Barrena para madera, barreno para madera, barrena pequeña de carpintero. Egurrari zulo biribil txikixak, 7-6 milimetrotakuak, egittekua. Daratulu txiki baten antzeko erreminttia da; indarra eginda, bueltaka, egurrian zuluak egitteko erabiltzen da (ETNO). Arotzen errementadiko erramintxa bat, ginbeleta. / Burdixan laakuari zozki-zulua egitteko, ba, gimeleta. Ik. berbikin.

ginda [ginga] (kinda, gindda, kindda). iz. (NA). Guinda.

giputz (giputx, kiputz, kiputx). izond. (TE). Guipuzcoano, de dialecto guipuzcoano. Gipuzkuarra, baiña gehixenbat berbetan gipuzkeria darabillena: Elgoibartik eta Bergaratik harutzagokua. Eibartarrak ez gara giputzak (ETNO). Ez jakixat nungua ete zan, baiña hamen ingurukua ez; euskeria kiputxa jekan behiñipeñian. / Kiputxentzat be, zalantza bage, bizkai-bizkaikoa baiño ulerterrezagua izango da. (Zirik 6). Ik. Giputza.

giputzez. (kiputzez, kiputxez). adlag. (OEH). En dialecto guipuzcoano. Gipuzkeraz. Ez noia agintzera hurrengokoa nungo euskeran egingo dodan, bihar bada kiputxez. (Zirik 7). Ik. gipuzkeraz.

Giputza (Giputx, Kiputz, Kiputx). l. iz. (TE). Giputza (bar, restaurante). Giputzanian ein genduan zuk diñozun afarixa. / Donde Giputza hicimos la cena que dices. / Gerra aurretik ziniak asko Eibarren: Salon Teatrua, eta Kruzetanekua, eta lehenago Pabelloia be bai Untzagan. Eta txikitxo bat Isasixan, "Giputzanekua" esaten gentsana, txikitxo bat. Ik. giputz. Tabernatik aparte, zine-teatro modukua be bazan; tabernia eta frontoi txiki bat bazan bertan, nun zinia botatzen zan.

gipuzkeraz (gipuzkoeraz). adlag. (OEH). En dialecto guipuzcoano. Gipuzkoeraz egin ala gure bizkaitarren kutsuduna egin erabagi nahixan ibilli nintzanian. (Zirik 6). / Gehixenian gipuzkoerazko liburuak eskeintzen detsaguz gure inguru honi. (Zirik 6). Ik. giputzez.

Gipuzkua [Gipuzkoa] . l. iz. (TE). Guipúzcoa. Gipuzkoako Hermandadekua Eibarko herrixa. / Eibar pertenecía a la Hermandad de Guipúzcoa.

girapo iz. (TE). Molleja de ave. Hegaztixena. Girapua eta hegaztixan barruak, ipiñizuz piparrekin. / La molleja y demás menudos del ave, ponlos con pimientos. Ik. piripo.

girgillo

1. iz. (TE). Papada, michelín. "Gorduras en forma de pliegues" (TE, 401). Girgillo hutsak zan haren lepua. TEk diño jeneralian pluralian erabiltzen dala. / Animalixetan zein personetan erabiltzen da, ondo jatian ondorioz okozpian edo tripa inguruan agertzen diran "haundittuak" adierazteko (ETNO).

2. iz. (ETNO). Papada de las cabras. Ahuntzak okozpian eukitzen dittuen koskortxuak, girgiltxuak.

giro

1. iz. (TE). Tiempo, clima, ambiente. Gaurko girua ederra solorako. / Buen tiempo el de hoy para las eras. / Hamen urte guztian eitten daben giruak, udabarrixa dala dirudi. / Aquí, el clima que hace todo el año parece primavera. / Giro onan zain gara gari-eraittiak eitteko. / Esperamos el buen tempero para la siembra de los trigos. / Bazkalostian, giro ederra gure ataixan. / Después de comer, hay un ambiente agradable en la puerta de nuestra casa. / Patatia sartzeko giró ona egin dau eta nik uste dot ondo etorriko dala. / Azkenian ez giñan juan, oso giró txarra zeguan-eta!. Ik. egualdi. Giró (o)gaiñian azentuauta (ETNO). / Normalian egualdi onakin erabiltzen da (giró on, giró edar), edo ostian, ezezkuan: ez zan giró!.

2. iz. (OEH). Ambiente, medio, atmósfera. Zirikadetarako etorrixa, giroa ta gatza. (Zirik 6).

giro egin / egon / izan esap. (ETNO). Hacer/tener buen tiempo. San Migeletan garuak ebagi, eta giro eguanian ekarri; egunian biaje bi, goixian bat eta arratsaldian bestia. Gíro, í gaiñian azentua. Ez dau artikulorik hartzen.

giro ez izan esap. (EEE). Haber/tener mal ambiente, situación. Harrezkero ez zan giro izango harekingo hartu-emonetan. / Andriaren begirakunan ez zan izan giro. (Zirik 27). "Ia beti ezezko forman esaten da" eta "Nonbaiten egoera txarra, deserosoa dagoela adierazteko erabiltzen da" (EEE, 36).

Gisasola b. iz. (TE). Gisasola (caserío). "Caserío en el valle de Mandiola" (TE, 401). "Aixola", "Urola", "Mandiola" eta "Mutiolan" antzera, Gisasola.

Gisastu [Gisastua] . b. iz. (TE). Gisastu (caserío). Kiñarraga ballian dago. Kiñarra ballian da Gisastu.

gisats iz. (ETNO). Retama. (Genista hispanica, Cytisus sp.). Ik. kiru.

gittarra [gitarra] (kitarra, gitarra, gitxarra). iz. (TE). Guitarra. Txirrintxon bat zan antxiña, tabernetan gitxarria joten bizi zana. / -"Orraitiok, Txikillanak jo biharko jok, sozialisten kafeko ha gitxarra haundixa!" (del viejo de Akondia).

gittarra jotzaille. iz. (TE). Guitarrista. Txirrintxon, bekarrez betetako begixegaz, tabernetako gittarra jotzaillia. / Txirrintxon, con los ojos llenos de legañas, era el guitarrista de las tabernas.

gitxi

1. [gutxi] . zenbtz. (TE). Poco. Askuak badauka gitxi, antxiñakuak esan eban erara. / Lo mucho puede contener lo poco, como dijo el antiguo. / Jaten dozuna, gitxiegi da seguru ondo izateko. / Lo que comes, seguramente es demasiado poco para encontrarte bien. / -Zelakua eguan bildotsa? -Aukeran gitxitxo. / -¿Qué tal estaba el cordero? -A la verdad, poquito. Kasu marka batzuk hartu leikez deklinatzerakuan, baitta graduatzailliak be: gitxie(g)i, gitxia(g)o, gitxitxo eta abar.

2. [gutxi] . iz. (TE). Poco,-a, escaso,-a. Zenbatzaillia izen letz erabilitta da. Gatz autuan, gitxixak erremedixua dauka. / En cuanto a la sal, lo poco tiene remedio.

gitxi gorabehera. [gutxi gorabehera] . adlag. (TE). Aproximadamente, poco más o menos. Kortazok eta Barrenetxek, gitxi gorabehera eitten zittuen etxiak. / Cortazo y Barreneche, construían las casas poco más o menos. / Gutxi gorabera baekixan zein tabernatan egongo zan. (Zirik 76). Ik. harenbaten, horrenbaten, gorabehera.

gitxittan. [gutxitan] . adlag. (TE). Pocas veces. Gitxittan ezagutu da gaur bezelako ufala. / Pocas veces se ha conocido una riada como la de hoy.

Eibarko euskara hiztegia