Logo Eibarko Udala

E LETRA

egoki
1. izond. (TE). Conveniente, adecuado,-a, apropiado,-a, procedente, oportuno,-a. Hauxe dogu toki egokixa etxe barrixa eitteko. / Este es un lugar adecuado para construir la nueva casa. Ik. aukerako.
2. izond. (NA). Correcto,-a, agradable, simpático,-a, majo,-a. Eta zelako guapua?!, aai... Oso egokixa da, e?
3. adlag. (TE). Apropiadamente, correctamente, adecuadamente. Egoki etorri jata gaur jai izatia. / Me ha venido bien el que hoy fuera día de fiesta. / Egoki jausten jako ein detsazun soiñekua. / Le cae muy bien el vestido que le has hecho.  Moduzko zein denporazko esanguria euki leike.
egokittu egokitze [egokitu] . zaio ad. (AS). Tocar en suerte, corresponder, presentarse. Babak erostia egokittu jatzun Gernikan?. / Neri egokittu jatan bihar hori eittia. Ik. suertau, gertau, tokau.
egon
1. egote (eon, on). da ad. (TE). Haber, existir. Ez dago munduan beste bat ha lakorik. / No hay en el mundo otro como aquél. / Nahi beste dago gura dozun guztittik. / De lo que tú quieres hay cuanto desees.
2. egote (eon, on). da ad. (TE). Estar, permanecer. Egon eta egon, eta milla urtian hortxe dago. / Estar y estar, ahí está en mil años. / Hau ez dok bizi!: hau dok egon! / ¡Esto no es vivir! ¡Esto es estar! (frase de un vago de Eibar). / Duan biharra eittia baiño hobe egotia. / Mejor estar que trabajar de balde. / Dana esanda dago. (Zirik 69). / Larregi gizentzen nagok. (Zirik 57).
3. egote . da ad. (AN). Esperar, aguardar. Egon pixka batian, laster nator. / Tira ba, pixkatian egon zaittez eta dana gertauko detsut. (Zirik 118).
daguan-daguanian laga. [dagoen-dagoenean] (dauan-dauanian). esap. (AS). Dejarlo tal como está. Dauan-dauanian ezingo dogu hau laga.
egon ez bere onian. esap. Estar intranquilo,-a.   "Significa no estar uno tranquilo" (TE, 304). Ez nenguan nere onian, bialdu genduan gizona berriz osorik ikusi arte. / No estaba tranquilo hasta que volví a verle sano al hombre que habíamos mandado.  Ha: bere onian, ni: nere onian.
egon eziñik / ezinda. adlag. (OEH). Inquieto,-a, agitado,-a. Pozan pozez egon ezinda. (Zirik 17). / Uezabak emon zetsan barriari ta egon eziñik esan zetsan. (Zirik 13).
egonaldi (egotaldi). iz. (TE). Rato largo de estancia, parada, estadía, permanencia, rato. Egonaldixa zaiñ eiñ eta gero agertu zan. / Vino después de haberle esperado un rato.
egonezin iz. (NA). Inquietud, nerviosismo. Egoneziña dakazu ala?, eon zaitte geldik behingoz!
egosgogor izond. (JSM). Difícil de cocer.   Nekez egosten dana. Ik. egoskor.
egosi egoste . du ad. (TE). Cocer. Azia egosten ipiñizu sutonduan. / Pon a cocer la col junto al fuego. / Lapikoko okela egosixa, piparrekin gertauta, jaten dogu eguardixetan. / Los mediodías solemos comer la carne cocida con pimientos. / Babak egostiak, goiz guztia eruaten zetsen lehengo andreri. / El cocer las alubias les llevaba toda la mañana a las mujeres de antaño.
egoskor [egosgogor] . izond. (NA). Terco,-a, tozudo,-a.   Tematixa, temosua. Priztixia, domau ezindakua ero zera danian ba... priztixia emoten dau honek!, zera, domau ezindakua ero egoskorra danian. Ik. tiki-miki, treku, temoso, burugogor, egosgogor.
1. egostu
1. egoste [egosi] . du ad. (NA). Escocer(se), irritar(se).
2. egostu
2. [egosi] . iz. (TE). Irritación, llaga, escocedura. Hainbeste ibiltzekin, egostuak ein jakoz. / Caminando tanto, se le han hecho escocidos.
egualdi [eguraldi] . iz. (TE). Tiempo metereológico. Gaur atara dau egualdi argixa, aukerakua Arraterako. / Hoy amanece un tiempo claro, bueno para subir a Arrate. / Egualdi onak ekin detse, eta erromerixak auzo batian eta bestian. / Han comenzado los buenos tiempos, y las romerías en una vecindad y en otra. / Juan daneko hillabetian, egualdi eskasa darabill. / Hace un mes que llevamos mal tiempo. / Egualdi txarra dogu gaur soloko lanetarako. / Hoy tenemos mal tiempo para las labores del campo. / Egualdi txakur honegaz ezingo gara jatxi kalera. / Con este tiempo pésimo no podremos bajar a la calle. / Radixuak goixian zortziretan esan dau gaiñera egualdi eskasa datorrela, harrixa ein leikela; baiña ez da egon!, normaldu ein da... parkatu ein detsa... Hodia badakizu zer dan, ezta?, hori baltzori... haretxek parkatu detsa...; bestera be izeten da sarri baiña, parkatu detsa eta... Batak parkatu ezkero bestiak ba, gerrarik be ezin leike etara!. / Euzkixa ta eurixa, martiko egualdixa. / Egualdi onak eitten dittuan batian. (Zirik 36). Ik. giro, aro.  Ze egualdi egitten daben, jakiñeko adjetibuak hartzen dittu albuan: "egualdi argixa: tiempo claro; egualdi ona: buen tiempo; egualdi eskasa: tiempo metereológicamente mediano; egualdi txarra: mal tiempo; egualdi txakurra: tiempo pésimo, malísimo" (TE, 304).
Eguarbitza l. iz. (TE). Eguarbitza (topónimo de elgeta).   "Cabezo calcáreo en inmediaciones de Eibar" (TE, 305).
eguardi
1. [eguerdi] (euardi). iz. (TE). Mediodía, hora. Eguardiko lehelengo kanpaia zanetik bedratzigarren drauna amaittu baiño lehen, Galdaramiñotik Portaleraiñok eiñ ei eban behiñ Lopetxuak. / De la primera campanada de las doce a la nona de la oración, dicen que Lopetxua bajó de Galdaramiño al Portal. / Eguerdirutz hor agertzen da alarguna. (Zirik 28).
2. [eguerdi] . iz. (TE). Mediodía, punto cardinal, sur. Ifar-aldetik Eguardira begira... / Del Norte mirando al Sur...
eguardi-alde. [eguerdi-alde] . iz. (TE). Mediodía, meridión, sur.   "Mediodía geográfico" (TE, 305). Moruak, eguardi-aldeko jendia. / Los moros, gentes del mediodía.
eguardi-aurre. [eguerdi-aurre] . iz. (TE). Antes del mediodía, tiempo antes del mediodía. Eguardi-aurrian eta bazkalostian... / Antes del mediodía y después de comer... Ik. bazkalaurre.
eguazten (euazten). iz. (TE). Miércoles. Gure artian, "eguaztena" esaten dogu. Ik. asteazken.
eguen iz. (TE). Jueves. Eguen arrasaldian ez zan izaten eskolarik. / El jueves por la tarde no solía haber clase. / Eguen arrasaldetan ez genduan eskolarik. / Los jueves por la tarde no solíamos tener clase. Ik. ostegun, bazkalaurre.  Eibarko euskeran: eguena eta ez osteguna.
Eguen Santu iz. ber. (TE). Jueves santo. Eguen Santu eguna, elixak bisitxatzeko eguna. / El Jueves Santo, día de visitar las iglesias. / Pareja bat, Eguen Santu egun baten Arratera juan zialako oiñez -Pausuetatik Arratera, eta gero bajatuko zian Pausuetatik atzera be-, Eibar guztian murmurau ein zan! Arratera juan zialako! Eguen Santu egun baten..
Eguen Zuri iz. ber. (TE). Jueves de carnaval, jueves gordo. Eguen Zuri egunian, umiak koko janzten ziran. / Por Jueves Gordo, se solían disfrazar los niños. / Eguen Zuri egunian koko jantzi eitten giñan. Ene...! Erropia, zeozer, erropa diferentia! Ba, orduan ez zan frakarik eruaten ta frakia-edo. Ta gero, arpegixa pinttau ikatzakin! Honen tiok, baten, neri lustria eiñ zestan. Zapateri eitten jakue ba? Ta zeguan euzki bat... Ta jo-ta arpegi guztia erre! Eukiko nittun nik hamar urte-edo... Baiña dotore e! Ha eguna jai hartu, gero arratsaldian jantzi, ta etxerik etxe ibiltzen giñan. Gero dirua emoten zeskuen. Ik. koko-jantzi, koko-moko jantzi, koko jantzi.
egun
1. (eun). iz. (TE). Día. Eguna luzetu dau. / Ha alargado el día.
2. (eun). iz. (TE). Cumpleaños. Gaur da nere eguna. / Hoy es el día de mi santo. / Nere eguna da holako hilletan, hainbestegarren egunian.
bixarko egunen baten.   Loc.adv. que se usa refiriéndose a un futuro indefinido (TE, 267).
egun hasarria. Día de ira. Sofonías Profetiak aittatzen daben eguna esanaz: Dies irae... / El día que el Profeta Sofonías citaba diciendo: Dies irae... Ik. Jaungoiko hasarria.
egun on. interj. Buenos días. -Egun on danori! -Bai zeuri be, ala Jaungoikua!
egun onak emon. [egun onak eman] . esap. (TE). Dar los buenos días, saludar. Zaharreri egun onak emon barik, ez zan juaten lanera. / No se iba al trabajo sin dar los buenos días a los mayores.
egun-argiz. adlag. (TE). De día, con la luz del día. Egun-argiz ein dabe lapurretan Txomiñenian. / A la luz del día han robado en casa de Domingo. Ik. egunaz.
egun-pasa. adlag. (NA). A pasar el día. Santa Eufemian egun-pasa ein bihar dou.
eguna argittu. (egunargittu). du ad. (ETNO). Amanecer. Ik. eguna zabaldu, argittu.
eguna zabaldu. du ad. (TE). Amanecer. Goizian laurak baiño lehen zabaldu dau eguna. / Antes de las cuatro de la madrugada ha amanecido. / Goizian eguna zabaldu ebanian. (Ibilt 462). Ik. eguna argittu, argittu.
egunak dira. esap. (TE). Hace días. Egunak dira hamendik ezkutau zala... / Hace días que desapareció de aquí...
egunak juan eta egunak etorri. (TE). Día va y día viene, pasan los días. Egunak juan eta egunak etorri, ohian nauka hankako miñ arraixo honek. / Pasan los días y me retiene en cama este maldito mal de pie. Ik. orduak juan eta orduak etorri, urtiak juan eta urtiak etorri.
egunaz. adlag. (TE). De día. Egunaz zaldun eta gabaz txarri, haundiki askon izatia. / Señor de día y cochino de noche, índole de muchos poderosos. Ik. egun-argiz.
egunetik egunera. esap. (TE). De día en día. Egunetik egunera edertzen doia nik jarri neban landaria. / De día en día va mejorando la planta que yo planté.
egunian-egunian. esap. (TE). Día a día, cada día, diariamente.   Egunero. Egunian-egunian nekatuta aurrera atara dot bizimodua. / Esforzándome a diario he sacado adelante la vida. Ik. egunero.
eguntxo. iz. (OEH). Dim de "egun". Eguntxuak jaroiaz klinikan operauta. (Zirik 43).
egunabar iz. (AN). Amanecer.   Egunsentia. [...] lo bertantxe egunabarra arteraiñok.(Ibilt 401). Ik. egunsenti.
egundari iz. (TE). Jornalero,-a. Egundarixak amaittu dabe gaurko aldixa. / Han terminado los jornaleros su tarea de hoy.  Ez da erabiltzen.
egundo adlag. (TE). Nunca, jamás (negat), alguna vez (no-negat).   Sekula (ez), iñoiz (ez). Hirurogeta urtiak ditturaz eta egundo ez naiz izan hamen gaur arteraiñok. / Tengo setenta y tantos años y jamás he estado aquí hasta ahora. / Hirurogeta hamaika urte jaukadaz da nere bizitzan egundo ez juat bota holako putzik. / Egundo ez naiz izan jokolarixa. (Zirik 102). Ik. sekula, iñoiz.
egundoko
1. izlag. (OEH). Enorme, tremendo,-a, formidable. Egundoko laupardiakin. (Zirik 120).
2. adlag. (OEH). Para siempre. Egunen batian ixilduko naiz ba egundoko. (Zirik 120). Ik. sekulako, betiko.
eguneko izlag. (TE). Del día. Egunekua da atara detseran ogixa. / Es del día el pan que les he sacado.
egunero adlag. (TE). Todos los días, cada día. Egunero irabazi biharra eguneroko ogixa. / Necesidad de ganar diariamente el pan de cada día. / Egunero, astero, hillero, urtero juaten naiz euren etxera. / Cada día, semana, mes, año, voy a su casa. / Egunero batzen zan kuadrilla bat zan. (Zirik 42). Ik. egunian-egunian.
eguneroko izlag. (OEH). Diario,-a, de cada día. Plaentxiatik Eibarrera eguneroko osteria eitten daben Turkua errekadistiari jazo jakona. (Zirik 31).