Eibarko euskara hiztegia
E LETRA
egoki
1.
izond.
(
TE).
Conveniente,
adecuado,-a,
apropiado,-a,
procedente,
oportuno,-a.
Hauxe dogu toki egokixa etxe barrixa eitteko. / Este es un lugar adecuado para construir la nueva casa.
Ik.
aukerako.
2.
izond.
(
NA).
Correcto,-a,
agradable,
simpático,-a,
majo,-a.
Eta zelako guapua?!, aai... Oso egokixa da, e?
3.
adlag.
(
TE).
Apropiadamente,
correctamente,
adecuadamente.
Egoki etorri jata gaur jai izatia. / Me ha venido bien el que hoy fuera día de fiesta. /
Egoki jausten jako ein detsazun soiñekua. / Le cae muy bien el vestido que le has hecho.
Moduzko zein denporazko esanguria euki leike.
egokittu
egokitze
[egokitu]
.
zaio
ad.
(
AS).
Tocar en suerte,
corresponder,
presentarse.
Babak erostia egokittu jatzun Gernikan?. /
Neri egokittu jatan bihar hori eittia.
Ik.
suertau,
gertau,
tokau.
egon
1.
egote
(eon, on).
da
ad.
(
TE).
Haber,
existir.
Ez dago munduan beste bat ha lakorik. / No hay en el mundo otro como aquél. /
Nahi beste dago gura dozun guztittik. / De lo que tú quieres hay cuanto desees.
2.
egote
(eon, on).
da
ad.
(
TE).
Estar,
permanecer.
Egon eta egon, eta milla urtian hortxe dago. / Estar y estar, ahí está en mil años. /
Hau ez dok bizi!: hau dok egon! / ¡Esto no es vivir! ¡Esto es estar! (frase de un vago de Eibar). /
Duan biharra eittia baiño hobe egotia. / Mejor estar que trabajar de balde. /
Dana esanda dago. (Zirik 69).
/
Larregi gizentzen nagok. (Zirik 57).
3.
egote
.
da
ad.
(
AN).
Esperar,
aguardar.
Egon pixka batian, laster nator. /
Tira ba, pixkatian egon zaittez eta dana gertauko detsut. (Zirik 118).
daguan-daguanian laga.
[dagoen-dagoenean]
(dauan-dauanian).
esap.
(
AS).
Dejarlo tal como está.
Dauan-dauanian ezingo dogu hau laga.
egon ez bere onian.
esap.
Estar intranquilo,-a.
"Significa no estar uno tranquilo" (TE, 304).
Ez nenguan nere onian, bialdu genduan gizona berriz osorik ikusi arte.
/ No estaba tranquilo hasta que volví a verle sano al hombre que habíamos mandado.
Ha: bere onian, ni: nere onian.
egon eziñik / ezinda.
adlag.
(
OEH).
Inquieto,-a,
agitado,-a.
Pozan pozez egon ezinda. (Zirik 17).
/
Uezabak emon zetsan barriari ta egon eziñik esan zetsan. (Zirik 13).
egonaldi
(egotaldi).
iz.
(
TE).
Rato largo de estancia,
parada,
estadía,
permanencia,
rato.
Egonaldixa zaiñ eiñ eta gero agertu zan. / Vino después de haberle esperado un rato.
egonezin
iz.
(
NA).
Inquietud,
nerviosismo.
Egoneziña dakazu ala?, eon zaitte geldik behingoz!
egosi
egoste
.
du
ad.
(
TE).
Cocer.
Azia egosten ipiñizu sutonduan. / Pon a cocer la col junto al fuego. /
Lapikoko okela egosixa, piparrekin gertauta, jaten dogu eguardixetan. / Los mediodías solemos comer la carne cocida con pimientos. /
Babak egostiak, goiz guztia eruaten zetsen lehengo andreri. / El cocer las alubias les llevaba toda la mañana a las mujeres de antaño.
egoskor
[egosgogor]
.
izond.
(
NA).
Terco,-a,
tozudo,-a.
Tematixa, temosua.
Priztixia, domau ezindakua ero zera danian ba... priztixia emoten dau honek!, zera, domau ezindakua ero egoskorra danian.
Ik.
tiki-miki,
treku,
temoso,
burugogor,
egosgogor.
1. egostu
1.
egoste
[egosi]
.
du
ad.
(
NA).
Escocer(se),
irritar(se).
2. egostu
2.
[egosi]
.
iz.
(
TE).
Irritación,
llaga,
escocedura.
Hainbeste ibiltzekin, egostuak ein jakoz. / Caminando tanto, se le han hecho escocidos.
egualdi
[eguraldi]
.
iz.
(
TE).
Tiempo metereológico.
Gaur atara dau egualdi argixa, aukerakua Arraterako. / Hoy amanece un tiempo claro, bueno para subir a Arrate. /
Egualdi onak ekin detse, eta erromerixak auzo batian eta bestian. / Han comenzado los buenos tiempos, y las romerías en una vecindad y en otra. /
Juan daneko hillabetian, egualdi eskasa darabill. / Hace un mes que llevamos mal tiempo. /
Egualdi txarra dogu gaur soloko lanetarako. / Hoy tenemos mal tiempo para las labores del campo. /
Egualdi txakur honegaz ezingo gara jatxi kalera. / Con este tiempo pésimo no podremos bajar a la calle. /
Radixuak goixian zortziretan esan dau gaiñera egualdi eskasa datorrela, harrixa ein leikela; baiña ez da egon!, normaldu ein da... parkatu ein detsa... Hodia badakizu zer dan, ezta?, hori baltzori... haretxek parkatu detsa...; bestera be izeten da sarri baiña, parkatu detsa eta... Batak parkatu ezkero bestiak ba, gerrarik be ezin leike etara!. /
Euzkixa ta eurixa, martiko egualdixa.
/
Egualdi onak eitten dittuan batian. (Zirik 36).
Ik.
giro,
aro.
Ze egualdi egitten daben, jakiñeko adjetibuak hartzen dittu albuan: "egualdi argixa: tiempo claro; egualdi ona: buen tiempo; egualdi eskasa: tiempo metereológicamente mediano; egualdi txarra: mal tiempo; egualdi txakurra: tiempo pésimo, malísimo" (TE, 304).
Eguarbitza
l. iz.
(
TE).
Eguarbitza (topónimo de elgeta).
"Cabezo calcáreo en inmediaciones de Eibar" (TE, 305).
eguardi
1.
[eguerdi]
(euardi).
iz.
(
TE).
Mediodía,
hora.
Eguardiko lehelengo kanpaia zanetik bedratzigarren drauna amaittu baiño lehen, Galdaramiñotik Portaleraiñok eiñ ei eban behiñ Lopetxuak. / De la primera campanada de las doce a la nona de la oración, dicen que Lopetxua bajó de Galdaramiño al Portal. /
Eguerdirutz hor agertzen da alarguna. (Zirik 28).
2.
[eguerdi]
.
iz.
(
TE).
Mediodía,
punto cardinal,
sur.
Ifar-aldetik Eguardira begira... / Del Norte mirando al Sur...
eguardi-alde.
[eguerdi-alde]
.
iz.
(
TE).
Mediodía,
meridión,
sur.
"Mediodía geográfico" (TE, 305).
Moruak, eguardi-aldeko jendia. / Los moros, gentes del mediodía.
eguardi-aurre.
[eguerdi-aurre]
.
iz.
(
TE).
Antes del mediodía,
tiempo antes del mediodía.
Eguardi-aurrian eta bazkalostian... / Antes del mediodía y después de comer...
Ik.
bazkalaurre.
eguazten
(euazten).
iz.
(
TE).
Miércoles.
Gure artian, "eguaztena" esaten dogu.
Ik.
asteazken.
eguen
iz.
(
TE).
Jueves.
Eguen arrasaldian ez zan izaten eskolarik. / El jueves por la tarde no solía haber clase. /
Eguen arrasaldetan ez genduan eskolarik. / Los jueves por la tarde no solíamos tener clase.
Ik.
ostegun,
bazkalaurre.
Eibarko euskeran: eguena eta ez osteguna.
Eguen Santu
iz. ber.
(
TE).
Jueves santo.
Eguen Santu eguna, elixak bisitxatzeko eguna. / El Jueves Santo, día de visitar las iglesias. /
Pareja bat, Eguen Santu egun baten Arratera juan zialako oiñez -Pausuetatik Arratera, eta gero bajatuko zian Pausuetatik atzera be-, Eibar guztian murmurau ein zan! Arratera juan zialako! Eguen Santu egun baten..
Eguen Zuri
iz. ber.
(
TE).
Jueves de carnaval,
jueves gordo.
Eguen Zuri egunian, umiak koko janzten ziran. / Por Jueves Gordo, se solían disfrazar los niños. /
Eguen Zuri egunian koko jantzi eitten giñan. Ene...! Erropia, zeozer, erropa diferentia! Ba, orduan ez zan frakarik eruaten ta frakia-edo. Ta gero, arpegixa pinttau ikatzakin! Honen tiok, baten, neri lustria eiñ zestan. Zapateri eitten jakue ba? Ta zeguan euzki bat... Ta jo-ta arpegi guztia erre! Eukiko nittun nik hamar urte-edo... Baiña dotore e! Ha eguna jai hartu, gero arratsaldian jantzi, ta etxerik etxe ibiltzen giñan. Gero dirua emoten zeskuen.
Ik.
koko-jantzi,
koko-moko jantzi,
koko jantzi.
egun
1.
(eun).
iz.
(
TE).
Día.
Eguna luzetu dau. / Ha alargado el día.
2.
(eun).
iz.
(
TE).
Cumpleaños.
Gaur da nere eguna. / Hoy es el día de mi santo. /
Nere eguna da holako hilletan, hainbestegarren egunian.
egun hasarria.
Día de ira.
Sofonías Profetiak aittatzen daben eguna esanaz: Dies irae...
/ El día que el Profeta Sofonías citaba diciendo: Dies irae...
Ik.
Jaungoiko hasarria.
egun on.
interj.
Buenos días.
-Egun on danori! -Bai zeuri be, ala Jaungoikua!
egun onak emon.
[egun onak eman]
.
esap.
(
TE).
Dar los buenos días,
saludar.
Zaharreri egun onak emon barik, ez zan juaten lanera. / No se iba al trabajo sin dar los buenos días a los mayores.
egun-argiz.
adlag.
(
TE).
De día,
con la luz del día.
Egun-argiz ein dabe lapurretan Txomiñenian. / A la luz del día han robado en casa de Domingo.
Ik.
egunaz.
egun-pasa.
adlag.
(
NA).
A pasar el día.
Santa Eufemian egun-pasa ein bihar dou.
eguna zabaldu.
du
ad.
(
TE).
Amanecer.
Goizian laurak baiño lehen zabaldu dau eguna. / Antes de las cuatro de la madrugada ha amanecido. /
Goizian eguna zabaldu ebanian. (Ibilt 462).
Ik.
eguna argittu,
argittu.
egunak dira.
esap.
(
TE).
Hace días.
Egunak dira hamendik ezkutau zala...
/ Hace días que desapareció de aquí...
egunaz.
adlag.
(
TE).
De día.
Egunaz zaldun eta gabaz txarri, haundiki askon izatia. / Señor de día y cochino de noche, índole de muchos poderosos.
Ik.
egun-argiz.
egunetik egunera.
esap.
(
TE).
De día en día.
Egunetik egunera edertzen doia nik jarri neban landaria. / De día en día va mejorando la planta que yo planté.
egunian-egunian.
esap.
(
TE).
Día a día,
cada día,
diariamente.
Egunero.
Egunian-egunian nekatuta aurrera atara dot bizimodua. / Esforzándome a diario he sacado adelante la vida.
Ik.
egunero.
eguntxo.
iz.
(
OEH).
Dim de "egun".
Eguntxuak jaroiaz klinikan operauta. (Zirik 43).
egunabar
iz.
(
AN).
Amanecer.
Egunsentia.
[...] lo bertantxe egunabarra arteraiñok.(Ibilt 401).
Ik.
egunsenti.
egundari
iz.
(
TE).
Jornalero,-a.
Egundarixak amaittu dabe gaurko aldixa. / Han terminado los jornaleros su tarea de hoy.
Ez da erabiltzen.
egundo
adlag.
(
TE).
Nunca,
jamás (negat),
alguna vez (no-negat).
Sekula (ez), iñoiz (ez).
Hirurogeta urtiak ditturaz eta egundo ez naiz izan hamen gaur arteraiñok. / Tengo setenta y tantos años y jamás he estado aquí hasta ahora. /
Hirurogeta hamaika urte jaukadaz da nere bizitzan egundo ez juat bota holako putzik. /
Egundo ez naiz izan jokolarixa. (Zirik 102).
Ik.
sekula,
iñoiz.
egundoko
1.
izlag.
(
OEH).
Enorme,
tremendo,-a,
formidable.
Egundoko laupardiakin. (Zirik 120).
2.
adlag.
(
OEH).
Para siempre.
Egunen batian ixilduko naiz ba egundoko. (Zirik 120).
Ik.
sekulako,
betiko.
eguneko
izlag.
(
TE).
Del día.
Egunekua da atara detseran ogixa. / Es del día el pan que les he sacado.
egunero
adlag.
(
TE).
Todos los días,
cada día.
Egunero irabazi biharra eguneroko ogixa. / Necesidad de ganar diariamente el pan de cada día. /
Egunero, astero, hillero, urtero juaten naiz euren etxera. / Cada día, semana, mes, año, voy a su casa. /
Egunero batzen zan kuadrilla bat zan. (Zirik 42).
Ik.
egunian-egunian.
eguneroko
izlag.
(
OEH).
Diario,-a,
de cada día.
Plaentxiatik Eibarrera eguneroko osteria eitten daben Turkua errekadistiari jazo jakona. (Zirik 31).