Eibarko euskara hiztegia
E LETRA
eztegu
1.
iz.
(TE).
Boda(s),
nupcias.
Ezkontzia eta bere inguruko jaixa.
Andrageixan etxian dira ezteguak. / Las bodas son en casa de la novia. /
Ezteguetako gauan. (Ibilt 489).
Gaur egun ixa galdutako berbia. Zahar-zaharrenak besterik ez dabe erabiltzen. Normalian pluralian. Ezkontza eta boda zabaldu dira.
2.
iz.
(TE).
Luna de miel,
gozo,
gloria.
Ondiok ezteguetan bizi dira urte asko izan arren ezkondu zirala. / Con ser muchos años que se casaron, aún viven en luna de miel. /
Ira-pillan, ezteguetan dabiz ume guztiak jolasian. / Los niños andan en su gloria, jugando sobre el helecho. /
Kazariak haze ezteguak izaten dittuen udabarrixan [...]. Txori-txikiz betezen dira keixa arbolak eta [...] han egoten dira [...] eurak hiltzeko prest. (Zirik 72).
/
Baiña horraittiok, ondo bagara, guk izango jittuagu ezteguak. Besterik ezian alditxo baterako otxinduko gaittuk bahintzat. (Zirik 45).
Normalian pluralian erabiltzen da. Erabillera figuradua.
ezten
1.
iz.
(TE).
Aguijón,
acúleo.
"Dardo de los ofidios" (TE, 353).
Subia eztenakin konturatzen da aurraz, hagiñ hortza sartu laikion gauziari. / La culebra prueba previamente con el dardo, si puede morder la cosa.
2.
iz.
(TE).
Lezna.
"Lezna de los zapateros" (TE, 353). Egurrian (nahi edonun) zeozer sartu bihar danian, hasierako zulo txikixa egitteko erabiltzen dana (ETNO).
Abarketagiñak, beti eztena eskuan dabela. / Los alpargateros siempre están con la lezna en la mano.
3.
iz.
(TE).
Punta,
pincho.
Akuluari ezten barrixa jarri biharko detsazu. / Le tendrás que poner nueva punta al aguijón.
4.
iz.
(ETNO).
Punzón.
Galtzairuzko tresna puntazorrotza, markak edo zuluak egitteko erabiltzen dana. Grabauan be erabiltzen da berbiau.
Larregi tenplautako eztenak denpora gitxiko bizixa.
Ik.
zan-zuzen,
zan-oker,
ubedun puntzoi,
sartzeko puntzoi,
sakabokau,
puntu-biribil,
puntzoi,
matiatzeko puntzoi,
markadore.
eztena sartu.
dio
ad.
(ETNO).
Aguijonear,
picar.
Orduan hasi zuan txillixoka! Harek zittuan orruak! Bai ba! Erlamiñuak eztena sartu jetsan, eta minberia dok hori!.
eztenkadatsu
izond.
(OEH).
Satírico,-a,
mordaz.
[Margarita] Nafarruako erregiñaren [ipuiñ] eztenkadatsuenak. (Ibilt 453).
ezti
iz.
(TE).
Miel.
Ikusi ditturaz iñoiz pago-buruak erliak hartuta, eztixa darixola. / He visto hayas en que se asentaron las abejas, desbordando la miel.
eztibits
iz.
(TE).
Néctar,
gozo,
dulzura.
Gozotasuna.
Hango ardaua eztibitsa zan, Jainkuendako eiña balitz bezela. / El vino de allí era néctar, como preparado para los dioses. /
Ha zan eztibitsa alkartu giñanian!
/ ¡Qué gozo cuando nos encontramos! /
Zeregaz ba, ai Jaungoikua, etxeko eztibitsa neurtu, senarrak deixanian aittu biharko dala sehaskatxua? (Ibilt 104].
Ik.
bits.
eztibitsetan bizi / ibili.
esap.
(TE).
Vivir/andar en la gloria.
Oso pozik, iñungo ardura barik bizi.
Eztibitsetan dabil zuek hamendik zaran artian. / Anda en la gloria mientras vosotros estéis por aquí. /
Hainbeste txalo eta jasotzekin, eztibitsian dabill.
/ Con tanto aplauso y tanta alabanza, anda en la gloria.
Ik.
ur-bitsetan.
eztigei
[eztigai]
.
iz.
(TE).
Polen.
Erla bakar hori, lorarik lora hor dozu eztigeixa batzen etxeko pillarako. / Ahí tienes a esa abeja solitaria, recogiendo de flor en flor materiales para el acervo común.
eztimen
iz.
(AN).
Gozo,
dulzura.
Gozamena, gozotasuna.
Oiñ pozki jatala hango dana; dana alde hartan eztimena. (Ibilt 100).
Ez da Eibarren erabiltzen.
eztitsu
izond.
(TE).
Dulce,
cariñoso,-a.
Esan zetsazen berba eztitsuegaz jarri eban berangana. / Le convenció con las dulces palabras que le dijo.
eztittu
1.
eztitze
[eztitu]
(eztitxu).
du
ad.
(TE).
Injertar (plantas,
árboles).
Sagarrak, madarixak, keixak eta frutua emoten daben zugatz guztiak eztittu biharra dabe gazterik. / El manzano, el peral, el cerezo y todos los árboles que dan fruta, suelen tener que ser injertados temprano. /
Etxe inguruko madarixak, eztitxutakuak, baiña basuan dittuenak, makatzak. / Los perales inmediatos a la casa son injertados, pero los del monte, son silvestres.
Ik.
mentau.
Adjetibautako formiak, eztitxutako-k, hau esan nahi dau: "Planta injertada, en oposición a makatza, que es lo silvestre, lo espontáneo" (TE, 354).
2.
eztitze
[eztitu]
.
du
ad.
(ETNO).
Ensamblar,
juntar.
Egur bi, haga edo ohol bi, josi, alkartu.
Eztittu da, ba, apurtutako egur bi "josi"; mutur bixak landu lehelengo, eta gero "josi". /
Burdixan partikiari puntia eitten jakuan, bai. Eztittu esaten jakuan; bulpartika-puntia eztittu. Koskia etarata bai, ta koskarik barik be bai, tornillo batekin lotuta be bai. Uztaixak gogortzen jok, eta gero tornillo bat ipini, edo ziri bat, eta eutsi eitten jok. Hagiña etaratzia baiño errezagua izaten da.
3.
eztitze
[eztitu]
(eztitxu).
du
ad.
(TE).
Vacunar.
Gaur ez da holan erabiltzen eta ez dau emoten Eibarren holan asko erabiltzen zanik antxiña be, TEk hauxe diño eta: "He oído decir lo mismo [eztittu] de vacunar, un día que lo hacía en Arrtxinaga" (TE, 354).
eztul
iz.
(TE).
Tos.
Neguko egualdi euritsuekin, eztula ugari entzun da mezatan. / Con los lluviosos días invernales, se oye mucha tos durante la misa.
eztul-bedar.
iz.
(ETNO).
Tusílago.
(Tussilago farfara).
Bedar-ebaten, esate baterako, eta atxika hasi eta ezin geratu. Eta, bai ba, eztul-bedarra ebagi nahi barik, eta horretxegaittik! Eztul-bedarra ebagi ezkeriok, hautsa botatzen dau horrek, eta eztulka hasten zara batera-batera.
eztula egin.
du
ad.
(TE).
Toser.
Isillen egon bihar nintzan orduan, eztula ein biharra etorri jatan. / En el momento en que debía estar más callado, me vino la necesidad de toser.
eztula euki.
du
ad.
(TE).
Padecer/tener de tos.
Juan daneko sei hillabetian, eztula daukat. / Hace seis meses que tengo tos.
eztuldun.
iz. / izond.
(OEH).
El o la que tiene tos.
Eztula dabena.
Eztula behar dik izan guretzat laguna, eztula ixildu ezkero jun dek eztulduna. (J.J. Lete in Zirik 101).
eztulka.
[eztulka]
(eztulketan).
adlag.
(TE).
Tosiendo.
"Tose tosiendo" (TE, 355).
Gau guztian eztulketan egon naiz. / Toda la noche he estado tosiendo.
kukurruku-eztul.
(kukurruko-eztul).
iz.
(TE).
Tos ferina.
Titikua zan gure bigarrena, kukurruko-eztul gogorrak hartu ebanian. / Era de pecho nuestra segunda, cuando le cogió una fuerte tosferina.
Ik.
kukurruku-eztul bedar.