Logo Eibarko Udala

E LETRA

egarritsu izond. (TE). Sediento,-a.   Egarri dana. Egarritsua, barrua beti berua baleu leztxe. / Sediento como si siempre tuviera calentura.
egarrittu egarritze [egarritu] ( egarrittutze) . du ad. (TE). Tener sed, venirle a uno,-a la sed, producir sed.   Erateko gogua etorri; egarrixa biztu. Gaur ein daben beruakin eta darabigun ibillixagaz, egarrittu ein naiz eta hamen nozu itto biharrian. / Con el calor que hoy hace y el caminar que traemos, me ha entrado la sed y aquí me tienes que me ahogo. / Eta gertau jakon egarrittutzia urik ez zan lekuan. / Y le sucedió que tuvo sed donde no había agua. / Gaur lako ibillixa eiñ ezkero, ez da gatxa egarritzia. / Con una caminata como la de hoy, no es difícil entrar en sed.
egarrixan egarriz [egarriaren egarriz] . adlag. (OEH). De pura sed, de tanta sed. Egarriaren egarriz itturrixak ez-eze errekak be agortu biharrian. (Zirik 18).
egi [egia] . iz. (TE). Verdad. Egixa esatiak sarri kaltia ekarri arren, egixa beti esan biharrekua. / Aunque el decir la verdad muchas veces perjudique, siempre es obligado el decirla.  Artikulua hartzerakuan holan esaten da: "Con acento prosódico en la e [égixa]" (TE, 302). Egixa dana indartzeko berbia repetiduta be erabiltzen da: egi-egixa.
egi benetan. [egia benetan] . adlag. (TE). De/en verdad, verdaderamente. Egi benetan esaten detsut alargun koittau honek beste guztiak baiño gehixago emon dabela (Luk. 21. 3). / En verdad os digo que esta pobre viuda ha dado más que todos los demás. Ik. benetan.  Benetan edo bene-benetan askoz be gehixago erabiltzen da.
egi-egixa. [egi-egia] . iz. (OEH). La pura verdad. Egi-egixa ei da. (Zirik 81).
egixa esan. [egia esan] . lok. (OEH). A decir verdad. --Baiña seguru hago hemen galdu jana? --Egixa esan, galdu, han handikaldian galdu jatak. (Zirik 54).
egiaro iz. (AN). Tiempo de arrendamiento de una tierra de labor.   "Lur sail bat aldi jakin baterako alokatzeari deitzen jakon" (AN).  (...) "arrendaban los mismos a otros vecinos particulares por un eguiaro o temporada". / (...) "lo que está entre medias de estos linderos, para Acondia para un eguiaro". (EOYE, 1476, 99-100. or. ; 1498, 449. or. (JEL)).
egigarri [egiagarri] . iz. (OEH). Comprobante. Baiña zer siñale tratu honen egigarri bixon artian? (Ibilt 460).
egin egitte (eitte, eitxe, etxe, itxe) (egiñ, eiñ, ein, in, iñ). du ad. (TE). Hacer, construir, fabricar, ejecutar, obrar. Bazenkizu zer egin dozun... / Si supieras lo que has hecho... / Ondo eiñ ein bihar dan guztia, onerako bidia. / Hacer bien todo lo que se tenga que hacer, camino de perfección. / Pentsau eta eiñ; hasi eta eiñ. / Pensar y obrar; comenzar y terminar. / Esatiak ez dau balio, eittiak baiño. / No vale el decir, sino el hacer. / Esaten dozuna eingo dot. / Zer eiñ dozu nere elastunagaz? (Ibilt 458). Ik. obrau, onik egin ez, neriak egin.  TEn sasoian "En Eibar, comúnmente se usa la forma sincopada eiñ, con todos sus derivados" (TE, 302), eiñ "común en Eibar" dalako (TE, 307). Gaur egunian aldaeria be sarri entzuten da, eta egiñ forma osuena alfabetizautakuen ahotan entzutekotan. Ahozko jardunian, fonetika sintaktikua dala eta, konsonante sudurkari bako formak be erabiltzen dira (ei-eban, ei-ban, i-ban...). Horregaz gaiñera, e(g)iñ aditz perifrasisetan sarri erabiltzen da. TEk holan azaltzen dau: "Se usa como auxiliar para componer infinidad de verbos que toman o acentúan de esta manera su naturaleza transitiva" (TE, 307), eta ejenplurako: Putz eiñ; barre eiñ, negar eiñ, ukat eiñ, lan eiñ, eta abar = "Soplar, reir, llorar, sucumbir, trabajar, etc." (TE, 307). Guk holakueri aparteko sarreria emon detsegu.
egin barri. [egin berri] . izond. (OEH). Reciente, recién hecho,-a. Bizkai Gipuzkoetan obispuak egin barrixak ziralako. (Zirik 99n).
egin egitte aldera. (eiñ eitte aldera). (TE).   "Para denotar las cosas que se hacen sin fe y entusiasmo" (TE, 308).
egin egitte aldera. (eiñ eitte aldera). esap. (TE).   "Para denotar las cosas que se hacen sin fe y entusiasmo" (TE, 308).
egiña egin. (eiña eiñ). esap. (TE). A lo hecho, pecho.   "Para significar que lo hecho está hecho irreversíblemente" (TE, 308). Eiña eiñ, eta ez da hori itxuliko dabenik. / Lo hecho hecho, y no hay quien lo pueda revertir.
egiñak egin. (eiñak eiñ). lok. (EEE). A pesar de todo lo hecho, así y todo, lo hecho hecho (está). Taillarretan zihar ibili naiz baiña, eiñak eiñ eziñ izan dot billau.
egin egitte aldera (eiñ eitte aldera). (TE). Hacer por hacer.   "Para denotar las cosas que se hacen sin fe y entusiasmo" (TE, 308).
egin egitte aldera (eiñ eitte aldera). esap. (TE). Hacer por hacer.   "Para denotar las cosas que se hacen sin fe y entusiasmo" (TE, 308). Eiñ eitte aldera jardun eban egun guztian, ezer zuzen atara barik. / Todo el día estuvo haciendo por hacer, sin sacar nada derecho.
egiñahal iz. (OEH). Lo posible, empeño, esfuerzo. Ik. ahalegin.  Eibarren ahalegin erabiltzen da.
egiñahala. (eiñahala). adlag. (TE). Tanto como pueda hacerse, a discreción. Matio Eiñ-ahala esaten zetsen bati, beti eiñ-ahala bihar eukitzia zalako bere harrokerixia. Ik. ahala.
egiñahalak egin. esap. (JSM). A pesar de esforzarse.   Ahalegiñak egin arren. Baiña, egiñalak-ein ez eben billatzen durorik. (Zirik 54). Ik. ahalegiña egin.  Ezezko perpausetan erabiltzen da.
egiñahalako. (eiñahalako). izlag. (OEH). Tremendo, grande, enorme.   Itzalak, haundixak. Eiñahalako eurixak hartuta. (Zirik 47). / Eiñahalako orruetan ebizen, euren ustietan ondo kantatzen ebelakuan. (Zirik 117). Ik. ekiñahalako.  Normalian pluralian: egiñahalakuak, egiñahalako indarrak, egiñahalako biharrak, egiñahalako eurixak...
egiñaldi [eginaldi] (eiñaldi). iz. (TE). Faena, tarea, trabajo. Atzoko eiñaldixa, gogorra izan genduan. / La tarea de ayer, fue dura para nosotros. Ik. ekiñaldi.
egiñarin (eiñariñ). izond. (AS). Poco hecho, medio hecho.   Gitxi eginda (jatekua). Neri okelia eta arrautzak, eiñariñak gustatzen jataz.
egiñera (eiñera). iz. (NA). Actitud, proceder, actuación. Horren itxuria, horren eiñeria ez jata gustau.
egiñerain egiñeraitte [egin-eragin] . du ad. Mandar hacer.   Zerbaitt egittera derriortu. Ik. erain, agindu.
eginkizun iz. (NA). Quehacer. Hamen eginkizun asko dao, e?, bihar asko dao. / Ez jata beste eginkizunik geratzen keetara juan baiño... / Eta arratsaldian ez ei zan agertzen mutillori, nausixak Eibarrerako eukan eginkizunori hartzeko. (Zirik 58).
Egintzaille iz. ber. (AN).   Egillia, Kreatzaillia, Jaungoikua. Ta pekatu itzalagorik gura Egintzaillian aurka, lotu anaia beste barik azpiratu dabela ta. (Ibilt 109).
egitsu [egiatsu] . izond. (TE). Veraz, sincero,-a, franco,-a, .   Egixa esaten dabena. Bata egitsua beste, bestia guzurtixa. / Tan veraz el uno, como mentiroso el otro. Ik. egizale. Anton. guzurti.
egittar [egiatar] (egitar). izond. (TE). Partidario,-a de la verdad, veraz, sincero,-a, franco,-a. Gauza guztien gaiñetik, egittarra; baiña, zer da egixa? / Por encima de todo, partidario de la verdad; mas ¿qué es la verdad? Ik. egitsu, egizale.  Ez da erabiltzen.
egitteko iz. Obligación, quehacer. Badozu egittekorik gaur arratsaldian? Eingo dogu mendi bueltia? Ik. bizi, azkar.
egittekoren bat egin. (eittekon bat egin). esap. (EEE). Hacer una gorda, armarla, liarla, hacer un disparate.   "Neurriz kanpoko gauzaren bat egin" (EEE, 30). Egunen batian ein bihar dot eittekoren bat.
egittekua egin. (eittekua(k) eiñ). esap. (EEE). Hacer una buena.   Zeozer apartekua (txarra edo ona) egin dogula aitzen emoteko. Ene! Nik ein juat eittekua; purua zalakuan giltza erre. (Zirik 38).
egixak [egia] . iz. (TE). Verdades religiosas, verdades científicas, verdades filosóficas. Betiko jarrittako Egixak, oiñarri zerbitzen dabe dakigun enparauari. / Las verdades eternas sirven de fundamento al resto del saber.  "En plural" (TE, 302).
egizale [egiazale] . izond. (TE). Sincero,-a, franco,-a, veraz.   "Amante de la verdad" (TE, 303). Egizalia izatiak eruan eban urkamendira. / El amar la verdad le llevó al patíbulo. Ik. egitsu.
egizko [egiazko] . izlag. (TE). Auténtico,-a, verdadero,-a, real, cierto,-a. Bata da egizkua, bestia guzurrezkua. / Lo uno es verdadero; lo otro es mentira. Ik. benetako. Anton. guzurrezko.
Ego l. iz. (TE). Ego (río).   "Ego errekia; nuestro Ego, que hoy apenas existe" (TE, 303). Nun da gaur gure antxiñako Ego garbixa, barrez zetorrena Bizkai aldetik bere arte estuan? / ¿Dónde está nuestro antiguo Ego, limpio, que venía del lado de Vizcaya, sonriente en su estrecho valle?
egoera iz. (Lab-Hiz). Estado, situación, condiciones. Egoera ha ikusitta plaentxiatarren batek laster zabaldu eban autua. (Zirik 110).
egokera [egoera] . iz. (TE). Postura, modo de estar, manera de estar. Haren egokeria, garbi-garbi, alper haundi batena. / La postura de aquél, claramente se veía que era la de un gran perezoso.