Eibarko euskara hiztegia
E LETRA
esanezin
iz.
(
JME).
Tartamudez.
Berbetarako trabia, zenbaitt silaba errepetitziana; toteltasuna.
Txikittatik dauka esaneziña. /
Esaneziñ demasa zeukan, baiña badoiakixo kenduaz.
Ik.
tartamutu,
tartako,
eziñesan.
Bere sinonimua baiño arruntagua Eibarren.
esangura
1.
iz.
(
TE).
Ganas de decir algo,
ganas de hablar,
ganas de desahogarse.
Esangura haundixak zittuan, eta nausixa etorri balitz, hustuko eban barru guztia. / Estaba en vena de confidencias, y si hubiera venido el jefe, lo hubiera confesado todo. /
Zaldunak, zuzentasuna baiño ez ekixala, ezin eban aittu emakume haren esanguria. (Ibilt 475).
TEk sarrera plurala emon detsan ezkeriok, pentsau leike normalian pluralian erabiltzen dala.
2.
iz.
(
TE).
Significado,
sentido.
"Filosofua"; hitz onen esanguria: "jakintasunan zalia". /
"Euskalerria": berba honen esanguria, nere ustez, "euzki aldeko herria".
esate
iz.
(
OEH).
Dicho,
frase,
sentencia,
decir.
Beran esate bat besterik ez zan: "Ai, Txorixa, ezkontziakin majo harrapau hinduen tranpan. Andria lazko zepurik ez dagok". (Zirik 76).
esate baterako.
esap.
(
TE).
Por ejemplo.
Zu, esate baterako, zara aberatsa eta ni ezer ez bat... / Tú eres, por ejemplo, rico, y yo un pobre...
esateko
iz.
(
TE).
Queja,
reproche,
crítica,
lo que se tiene por decir.
"Se dice en sentido de tener motivos de queja, de censura" (TE, 342).
Esateko asko darabiz zure aurka. / Se trae muchas censuras contra ti. /
Esatekorik badozu, hamen nozu entzutzeko. / Si tienes alguna queja, aquí me tienes para escucharla.
Ik.
zeresan.
TEk sarrera plurala emon detsan ezkeriok, pentsau leike forma mugatuan erabiltzekotan normalian pluralian erabiltzen dala.
esegi
esegitze
[eseki]
(esegitte)
.
du
ad.
(
TE).
Colgar,
tender.
Erropa-zurixa, euzkittan esegi dot. / La ropa blanca la he colgado al sol. /
Lixibia esegitzia bihar neuke haixia dabillen artian. / Me convendría tender la colada mientras hay viento. /
Zapixak esegitzia gura neuke euzkittan. / Quisiera tender la ropa al sol.
Ik.
txingilizka ipini.
Esete aldaeria be badarabil TEk, baiña esegitze edo esegitte erabiltzen da.
esegileku
[esekileku]
.
iz.
(
TE).
Tendedero,
colgador.
Oingo etxiak, gorengo sapaixan dauke esegilekua. / Ahora las casas tienen tendedero en el último piso.
eseka
adlag.
(
TE).
Haciendo eses.
Tabernatik urten eta eseka dator, jausi biharrian, mozkor hori. / Ese beodo, saliendo de la taberna, viene haciendo eses a punto de caer.
eseteko toki
[esekitzeko toki]
.
iz.
(
TE).
Ortuan daukagu nahi beste eseteko-tokixa. / En la huerta tenemos a discreción sitio para tender la ropa.
Ik.
esegileku.
Normalian esegitteko edo esegitzeko erabiltzen da.
eskabide
1.
iz.
(
TE).
Petición,
solicitud,
reivindicación,
reclamación.
"Demanda pedidera" (TE, 343).
Gangar haren eskabidiak ez eukan azkenik. / La pedidera de aquel torpe no tenía fin. /
Bihargiñen eskabidia errezoizkua zan. / La demanda de los obreros era razonable. /
Atso haren eskabidea bete ezindakua zala. (Zirik 67).
/
Dukesiak, ikusirik senarra aukera onenian zala edozer eskabide eitteko [...]. (Ibilt 478]
2.
(eskabida).
iz.
(
NA).
Demanda,
pedido de compra.
Harek kotxiak fallodunak urten eben; eta eskabidarik ez badao, ba hobia etara bihar salduko badabe...
eskama
iz.
(
TE).
Escama.
Bixiguari eskamia kentzen ziharduala, ebagixa eiñ eban. / Quitando las escamas al besugo, se hizo una cortada.
eskamel
iz.
(
ETNO).
Brazo de fuelle.
Hauspuan gaiñaldeko kertena, nun tikiñoi-ardatzan mazukarixak beherutz bultza egiñ eta hauspuari hustu-eragitten detsan. Burdiñoletako berbia da.
Mazukarixak eskamelan bidez hauspua sakatuz puzka jartzen dau eta eskamela lagatzian hauspua airez betetzen.
eskapada
(eskapara).
iz.
(
TE).
Escapada,
el hecho de librarse de un accidente o de un momento peligroso.
Arrisku edo kalte haundi batetik libratziari esaten jako. / "Se dice de salvar un peligro inminente" (TE, 343).
Eskapada makaletik urten dau uste baiño hobeto. / ¡De menudo peligro ha salido mejor de lo que se podía suponer!
eskarabajo
iz.
(
ETNO).
Escarabajo de la patata.
(
Leptinotarsa decemlineata).
Holakorik ez jeguan lehenago. Hori gerra inguruan agertu zuan gure aldian. Patatia be beste nunbaittetik ekarri juen, patata diferentia, auskalo nundik, eta patata-kokua be orduan agertu zuan, bai, patatiagaz. (...) Eskarabajua dok hori, bai, eskarabajua patata-kokua dok.
Ik.
kakalardo.
Koko hau gerra ostian heldu ei zan Euskal Herrira. Ordura arte, kakalardo erabiltzen zan koleopteruen taldia izendatzeko. Espezie barri hau agertu zanian, barriz, bestiengandik bereiztu bihar zala pentsatu-edo, eta izen barrixa billatu jakon: batetik euskerazko patata-koko asmau zan; bestetik, erderazko eskarabajo hartu zan.
eskarola
iz.
(
ETNO).
Escarola.
(
Lactuca serriola).
eskarpe
(eskarpa).
iz.
(
TE).
Escarpa,
escarpe.
"Karkabia", "zerkia" eta "eskarpia", Eibar antxiñakuan toki ezagunak eta eguneroko hizketan sartzen ziran berbak.
eskas
1.
(eskax).
izond.
(
TE).
Regular,
mediocre,
malo,-a.
"Naturalizado del romance para significar lo mediano y pobre" (TE, 343).
Egualdi eskasa gaurkua. / Tiempo mediano el de hoy.
2.
zenbtz.
(
TE).
Escaso,
corto,-a,
escasamente.
Arra bete eskas aurreratu genduana. / Escasamente un palmo lo que adelantamos.
Kantidadezko esanguria daukanian, edozein neurrikin erabili leike: pixua, luzia, likidua, denporia...
3.
adlag.
(
TE).
Mal,
malamente,
regular.
Eskas ibilli da gaurko erromerixan zaldunori. / Medianamente le ha ido hoy al caballero en la romería.
Moduzko esanguria dauka.
eskastu
eskaste
.
da
ad.
(
AS).
Debilitar,
desmejorar,
empobrecer,
disminuir.
Eskastuta bueltau ziñan Malagatik. /
Eskastuta dabil tia Krexen. /
Bere [euskeraren] aberastasuna eskaztuz doiala. (Zirik 30).
eskastxo
izond.
(
OEH).
Regular,
mediocre,
malo,-a.
"Eskas"en txikigarrixa: eskas + txo > eskastxo. Eskas samarra.
Hurrengo, ardau eskaxtxuaua euala ta. (Zirik 70).
1. eskatu
1.
eskatze
(eskatutze)
.
du
ad.
(
TE).
Pedir,
solicitar,
requirir,
exigir.
Guk eskatzen genduana zan, geure lekuetan bakian bizi izatia. / Lo que nosotros pedíamos era vivir en paz en nuestros lares. /
Eskatutzia da, zerbait guran eskua luzetutzia. / El pedir es tender la mano requiriendo algo. /
Ez daukanak daukanari eskatzia da legia, ez ostutzia. / El pedir el que no tiene al que ha, es la ley, y no el robar.
2. eskatu
2.
eskatze
[askatu]
(eskatutze)
(askatu).
du
ad.
(
TE).
Desatar(se),
soltar(se),
librar(se),
desmontar.
Lotuta edo montauta daguana soltau edo desmontau
Korapillua eskatu guran, haundixagua laga eban. / Queriendo desatar el nudo, lo dejó peor. /
Ez da izango erreza korapillo ha eskatutzia. / No será cosa fácil el desatar aquel nudo. /
Lotutzia baiño, eskatzia gatxagua. / El desatar es mas difícil que el atar. /
Dana askatu bihar juat.
Ik.
soltau,
librau.
eskatzaille
[eskatzaile]
.
izond.
(
TE).
Pedigüeño,-a (profesional),
mendicante.
Motxaillak beziñ eskatzallia. / Tan pedigüeño como los gitanos. /
Fraille eskatzaille eiñ eban Italia guztia.
/ Recorrió toda Italia de fraile mendicante. /
Eta jakiñ eskatzaillia kristau ona zana, azkenian laga zetsan burutik-beherako soñekuori. (Ibilt 464).
/
Aindu zittuan bere zerbitzailliak billau zeixen eskatzaille haura. (Ibilt 460).
Ik.
eskeko.
eske
1.
iz.
(
TE).
Petición,
solicitud,
reclamación,
demanda.
Bihargiñen eskia zan ukatu ezindako gauza bardin bat. / La petición de los trabajadores era una cosa justa que no se podía negar.
2.
postp.
(
TE).
Pidiendo.
Gramatikuak diñuenez, postposiziñuen eta aditz egitturen artian dago hau. / TEn definiziñua hau da: "Variante del gerundio eskian y eskatzen" (TE, 344).
Ezagun guztieri eske dabil, lotsia alde batera lagata. / Está sableando a todos los conocidos, habiendo dejado a un lado la vergüenza. /
--Organu barrixa eitteko limosna eske nator. (Zirik 42)
Kasu markak hartu leikez, inesibua gehixenetan: eskian.
eskera urten.
du
ad.
(
TE).
Salir a pedir,
ir a mendigar.
Etxia erre jakuenetik, eskera urten biharra euki dabe. / Habiéndoseles incendiado la casa, hubieron de salir a mendigar.
eskian.
[eskean]
.
adlag.
(
OEH).
Pidiendo,
mendigando.
Ahora zer eruan ez eukela, asko izan ziran herririk herri eskian zabaldu ziranak. (Zirik 48).
eskian bizi.
[eskean bizi]
.
da
ad.
(
TE).
Vivir mendigando,
vivir de limosna,
de la caridad.
Trozuetan besua galdu ebanetik bizi da eskian. / Desde que perdió un brazo en las minas, vive mendigando.
eskian ibili.
[eskean ibili]
(eskian ibilli).
da
ad.
(
TE).
Mendigar,
pedir limosna.
Umezurtz geldittu eta eskian ibilli bihar izan zan. / Quedó huérfano y tuvo que andar mendigando.