Eibarko euskara hiztegia
E LETRA
errementau
errementatze
[errebentatu]
(errebentau).
du
ad.
(TE).
Reventar(se),
estallar,
explotar.
Errementau detsa lepoko txundarrak. / Se le ha reventado el abceso del cuello. /
Presiak errementatzia balitza, gaizki bihar errotakuak. / Si fuera a reventar la presa, mal habrían de verse los del molino.
Ik.
lehertu.
erremintta
[erreminta]
(erramintta, erramintxa).
iz.
(TE).
Herramienta,
instrumento.
Lanabesa, tresnia, eskuz zein makiña bidez erabili leikiana (ETNO).
Batzuk "tresnia", beste batzuk "trepetxua"; guk armerixan, armerixarako lagunkixeri "erremintxia". /
Biahargin txarrandako erremintta onik ez.
Ik.
langai.
erreminttagin
[erremintagin]
(erremintxagin, erraminttagin, erramintxagin).
iz.
(TE).
Operario herramentista.
Lantegixan, erremintten sailleko bihargin aittua. / "Obrero calificado de la sección de herramientas" (TE, 334).
Erremintxagiñak onak badira, gora fabrikia. / Si los herramentistas son buenos, la fábrica irá arriba.
errenta
iz.
(TE).
Renta,
alquiler.
"Cuota de arrendamiento" (TE, 335).
Domuru Santuetan, urteko errentia pagatzia izaten zan. / Por Todos los Santos se solía pagar la renta del año.
errentero
iz.
(TE).
Rentero,-a,
arrendatario,-a,
inquilino,-a.
"Aldeano que tiene en arriendo el caserío" (TE, 334).
Kiñarra ballian ixa danak errenteruak. / En Kiñarra balle, casi todos son colonos. /
Etxeko ederragaz aspertuta, bere errentero (zan) basarriko andrakume fardel bategaz aiskide. (Ibilt 465).
errentzilla
iz.
(Tr).
Señal de leve cojera.
Erren-arrastua; bihurrittu edo hausi baten ondoren, txarto osatu ezkero geratzen dana.
Errepal
[Rafael]
.
iz. ber.
(TE).
Rafael.
"Nombre propio vernacular de Rafael" (TE, 335).
Errepal, Isasi-Barrenekua, eskola laguna.. /
"Errépal"! Bai, hamen Oterren zan bat eta Irunabarrixan be bai. Eta "Errepal" esaten utsen... esaten jakon. Oiñ? Ba hor Eibarren be badaukat nik lagun bat "Rafael", txoferra, eta "Rafael"..
erreparau
erreparatze
[erreparatu]
.
du
ad.
(AS).
Fijarse,
darse cuenta,
notar.
Konturatu, zerbaitti arreta jarri edo zeozer sumatu.
errepike
1.
[errepika]
.
iz.
(TE).
Repique.
"Tañido de campana que anuncia un niño muerto" (TE, 335).
Errepikiakin eruango habe hi, alperrik hirurogei urtian aurrera. / A ti te llevarán con repique, aunque vas por los sesenta para arriba.
2.
[errepika]
.
iz.
(TE).
Repique,
charla,
parloteo.
Ataiko atian auzoko guztiegaz harek darabixan errepikia geldittuko dabenik... / No hay quien pare el repique que se trae en la puerta con todos los vecinos.
errepublika
iz.
(OEH).
República.
Lehenago, errepublika denporan, Plaentxiako alkate izatia ukatu ei eban. (Zirik 100n).
1. errepujau
1.
iz.
(ETNO).
Repujado.
Azalera batian lortzen dan erliebia atzeko aldian kolpiak emonez. Grabauko berbia da.
Eibarren be, noizik behiñian, egin izan jittuek errepujauko biharrak.
errespetagarri
izond.
(OEH).
Respetable.
Artadi, izen haundiko medikuaz gañera, Plaentxia osuan errespetagarri maittatzen daben gizon bat da. (Zirik 117).
errespetau
errespetatze
[errespetatu]
.
du
ad.
(OEH).
Respetar.
Holan kazan eittia debekauta egon arren, gure kazari amorratuak ez dabe ezer errespetatzen. (Zirik 72s).
errespetu
[errespetu]
(errespeto).
iz.
(OEH).
Respeto.
Izena aldatu detselako ez, abadieri errespeturako beti holaxen deittu bihar jakuelako. (Zirik 79).
errestau
errestatze
[errestatu]
.
du
ad.
(TE).
Restar,
llevar (la pelota).
Pelotan, normalian sakia eruatiari esaten jako. / "En el juego de pelota, el devolver la pelota del contrario" (TE, 335).
Haren sake txakurra errestau biharra ez zan makala. / El tener que devolver el duro saque de aquél, no era broma. /
Mondragoarran sakia errestatzia, ez zan makurra. / El devolver el saque del Mondragonés, no era cosa fácil. /
Ez zan erreza haren sakia errestatzia. / No era fácil responder al saque de aquél.
erresto
iz.
(TE).
Resto.
"En el juego de pelota, el devolver la pelota" (TE, 335).
Laga beti errestua Elgoibarko Polonen kontura! / Deja siempre el devolver la pelota a cargo de Polon de Elgoibar.
Artikulua hartzerakuan "con acento prosódico en la segunda e [erréstua]" esaten da (TE, 335).
erreteilla
[erreteila]
(erretilla).
iz.
(TE).
Retejo,
retejado.
Teillaberritzia
Erreteillia ein biharra dauka gure etxiak, itxogiñez beteta daukagu ba. / Nuestra casa necesita un retejo, pues la tenemos llena de goteras.
erreten
1.
iz.
(TE).
Acequia,
canal pequeño.
Andaparia baiño txikixagua, esate baterako ortuetan edo errota txikixetan izaten diranak. / Gizakixak egin eta prestautako ubide txikixa (ETNO). / "Acequia que deriva las aguas de la presa a la turbina" (TE, 335).
Ibarbeko erretena Ertzillenetik pasatzen zan. / La acequia de Ibarbekua, pasaba por donde Ertzill. /
Erretena unaren baten zulatuta egon bihar jok, urak igesixa jaukak-eta.
Ik.
osin,
kunbo,
errotarri,
azelin,
andapara,
albata,
areka,
ipurdiko erreten,
ubide.
erretillu
[erretilu]
.
iz.
(ETNO).
Fuente,
plato grande.
Zurezko, metalezko edo buztiñezko plater haundixa, zenbaitt lagunek bertatik batera jateko erabiltzen zana.
erretirau
2.
erretiratze
[erretiratu]
.
da
ad.
(NA).
Ir a casa,
retirarse.
(Gabaz) Etxeratu.
Naparruatik etorrittako pastoriak danian ibiltzen zian: Lezetakuak be jaten zittuan eta Iñarrekuak be bai eta... danak! Baiña erretirau ba kortia dauan lekuan: Samartiñan, kortaik ez dauan lekuan ezin leike erretirau... Honaxe erretiratzen zian harek egunero!
3.
erretiratze
[erretiratu]
.
da
ad.
(OEH).
Apartarse,
retirarse.
Hurrenguan andriakin laztanka habillenian, bentana ondotik erretirau heike, auzuen barregarri izaterik nahi ez-pok (ez badok) bahintzat. (Zirik 79).