Logo Eibarko Udala

E LETRA

erkin izond. (TE). Enclenque, desmedrado,-a, débil, flojo,-a.   "Ahula, gauzak zein pértsonak" (AN). Aurtengo garixak, erkiñak datoz. / Este año los trigos vienen desmedrados. / Gizon erkiña agertu da estuasunian. / Ha resultado hombre débil en la adversidad. / [...] etxia erosterakuan, ikusi bihar zala, [...] bere itxogiñak [...] ta ostiango alde erkiñak. (Ibil, 259).
erla
1. [erle] (erle). iz. (TE). Colmena.   "República de las abejas" (TE, 326). Erlia daukagu alde honetatik, ikusgarrizko abauak gaiñezka dirala. / De esta parte tenemos la colmena, con admirables panales rebosantes.
2. [erle] (erle). iz. (TE). Abeja. (Apis mellifica). Erla bakar hori, lorarik lora hor dozu eztigeixa batzen etxeko pillarako. / Ahí tienes a esa abeja solitaria, recogiendo de flor en flor materiales para el acervo común.
erla-txorta. [erle-txorta] . iz. (TE). Enjambre.   "Racimo que forman las abejas al enjambrar" (TE, 326). Erliak urten eta erla-txortia geldittu zan haritz adar baten, toki barri billa ziranak berriz agertu arte. / El enjambre paró en la rama de un roble, hasta que las exploradoras volvieron.
erliak urten. du ad. (TE). Enjambrar. Gaur eguardi aldera erliak urten dau, eta hor da galdara hotsa auzo guztian. / Hoy hacia el mediodía ha salido el enjambre y las calderas suenan en toda la vecindad.
erlabixa [erlabia] . iz. (TE). Avispero, colmena natural. Txirtxil zulua zalakuan, erlabixia zan eta estu agertu giñan erlamiñuen igesik. / Creyendo que era la cueva de un grillo, era un avispero y apurados nos vimos huyendo de las avispas. Ik. erletxe, erlauntz, erlatoki.
erlamando
1. [erlemando] . iz. (ETNO). Abejorro. (Bombus sp., eta beste batzuk).   Erla itxurako koko hegalari lodi, uletsu eta zaratatsuak. Erlamiñuak eta erlak peligrosuak dittuk. Eztena sartzen juek errez harek! Ezpatak be bai. Baiña erlamanduak ezebezak dittuk, nagixak, ezer egitteko alperregixak. Ik. eulimando.  Mando atzizkixa gangaillu edo haundi esanguriakin erabiltzen da Eibarren eta inguruan. Holan, erla haundixak erlamanduak (abejorro) dira, eta euli haundixak eulimanduak (moscardón). Durangaldian ezaguna dan usamando, barriz, ez dogu erabiltzen gurian.
2. [erlemando] . iz. (ETNO). Zángano, abeja macho.
erlamiño (erlabio). iz. (TE). Avispa. (Vespa sp., eta beste batzuk). Erlamiñuan pikadia, erliana baiño bizixaua. / La picada de la avispa es más dolorosa que la de la abeja. / Bai. Ta zikiña, koko zikiña. Porejenplo, erlamiñuak? Madarixak eta melokotoiak? Oiñ? Ta sagarrak bigun samarrak diranak? Danak joditzen jittuek! Sagarra hau dok, eztok? Eta sartzen jok eztena esaten jakona, zulatzen jok, ta handik erdiko zereraiño usteltzen jok egun bi-hiru barru. Ik. kurrumillo.  Bizkai aldeko kurumiño berbia ezaguna da, baiña ez da erabiltzen. (ETNO).  UZ: liztor.
erlamiño baltz. [erlabio beltz] . iz. (TE). Abejorro. Erlamiño baltzak, zurian ataratzen dittu umiak. / El abejorro cría en la madera.
erlatoki iz. (TE). Colmenar. Abontzako erlatokixan begira egoten nintzan erlak diran friztixa jakintsuen juan eta etorrixak. / En el colmenar de Abontza, solía estar mirando la actividad de estas sabias criaturas que son las abejas. Ik. erlabixa, erlauntz, erletxe.
erlauntz (erlautz, erleauntz). iz. (ETNO). Colmena. Ik. erletxe, erlabixa, erlatoki.
erle-kezten iz. (ETNO). Grelo, flor del nabo. Tximixeri "erle-keztena" esaten jakue erlian agijoian trazia daukalako. Ik. tximixa, nabo-lora.  Metaforia dirudi, benetako izena baiño.
erlekizten (erlakizten, erlakezten). iz. (ETNO). Orzuelo, divieso. Ik. beltxindor, txuldar.
erletxe iz. (TE). Colmenar, colmena. Baitta Otolan be, bazan erletxia. / También en Otola había un colmenar. Ik. erlauntz, erlabixa, erlatoki.
erliebe-damaskinau iz. (ETNO). Damasquinado en relieve.   Modelaua edo bajuerliebia da, alanbre lodixa da sartu eta modelatzen dana. Gubilla irudixa perfilatzeko, egindako ildo edo kanaltxuetan miru-buztana eta zerra-hagiña etaratzen da punzetiakin, alanbre lodixa sartu eta modelau. Ik. miru-buztan, urre-alanbre, urre-hari.
erliebe-lana egin esap. (ETNO). Trabajar el relieve.   Irudixak planotik nabarmenduz egitten dan biharra. Ik. hozka-lana egin.
erlojerixa [erlojeria] . iz. (TE). Relojería. Intxausti zaharran erlojerixia zan Errebalian. / La relojería de Inchausti el mayor estaba en el Rabal.
erlojero iz. (TE). Relojero,-a. Ez putz eittiarren ezbada ze putz eitten jakitziarren eskatzen zetsan erlojeruak pezeta bikua baserrittarrari. / No por soplar, sino por saber soplar es que el relojero pedía dos pesetas al aldeano.
erloju (orlojo). iz. (TE). Reloj. Eibarren, elixako euzkiko erlojuan azpixan letra batzuk ziran, egi hau esaten: "Omnibus dubia, ultima multis". / En Eibar, bajo el reloj de sol de la iglesia, había unas letras que decían esta verdad: "Dudosa para todos (la hora), para muchos la última". / Erloju hori juan daneko hiru urtian geldi dago. / Hace tres años que ese reloj está parado. / Ordu bixak elixako orlojuan. / Las dos en el reloj de la iglesia.
erloju-konpontzaille [erloju-konpontzaile] . iz. (OEH). Relojero,-a. Hau nere lagunau dozu erloju-konpontzallia. (Zirik 65).
ermitta [ermita] (ermitxa, ermintxa). iz. (TE). Ermita. Urkiko ermintxia, gure aittan kontura egon zan urte askuan. / La ermita de Eibar estuvo muchos años al cuidado y expensas de mi padre. / Aizgorriko goi-gaiñian da ermitxa bat. / En la cima del Aizgorri hay una ermita.
Ermu gatxiz. (TE). Ermu (apodo).   "Calificación gentilicia mediante la adjetivación del pueblo de su naturaleza" (TE, 327). Mitxel Ermu zan Ardanzan.
ernamun (ernemun). iz. (ETNO). Brote, germen de cualquier semilla o fruto.   Ernamunak urtetzen detsa, sasoia etorrittakuan, soluan edo ganbaran dana dalako frutia edo berduria gordeta daguanian: patatiari, kipuliari, gaztaiñiari, berakatzari... (batzueri zilla be esaten jakue). Patatiak urtetzeko, begixa daukan zatixa sartu bihar da. Bi begi sartzen dira gitxienez, eta begittik ernamunak urtetzen dau. / Hazixak umedadetan eta illunpian laga ezkero ernemuna urtetzen jakue. Ik. erne, pinporta, mota, begi, pipitta, punta.
ernamuna bota. (ernamuna urten). du ad. (ETNO). Germinar, brotar estando en conserva. Ernamuna botatzen hasi da eta sartzeko sasoia da. Ik. ernia bota, erne.
ernara [enara] (ernada, enara). iz. (TE). Golondrina. (Hirundo rustica). Goizeko euzkixakin, ernarak jardun oso pozgarrixa ataratzen detsue. / Con el sol de la madrugada, las golondrinas forman un coro alegre. / Ernarak lehengo aldian... ezta erdixak bez! Lehen korta guztietan habixia.
ernara txiki. (enara txiki). iz. (ETNO). (Delichon urbica).
ernara-habixa. (enara-habixa). iz. (TE). Nido de golondrina. Ernara-habixak sakapietan, eta gure etxekua ez zan eurak barik. / Los nidos de golondrina en los aleros, y el nuestro no carecía de ellos.
ernarianak [enararenak] (enarianak, ernadianak). iz. (TE). Nidada de golondrina. Urtero zure leiho gaiñian, ernarianak. / Todos los años, encima de tu ventana, crían golondrinas. Ik. ernara.
1. erne
1. ernetze . du ad. (TE). Germinar, brotar en el suelo. Jaungoikuak hirugarren, bosgarren eta seigarren egunetan ein zittuan bizixa daben gauza guztiak; batzuk dabenak jaixo, beste batzuk erne. / Dios en el tercer día, en el quinto y el sexto, creó todos los seres que tienen vida, unos debiendo nacer y otros germinar. / Garixak ernetzia negu-neguan izaten da. / El germinar los trigos tiene lugar en el corazón del invierno. / Ez da ernia erain dan guztia; hazi asko galtzen da. / Lo germinado no es todo lo sembrado, muchas semillas se pierden. Ik. zildu, loratu, garatu, ernia bota, ernamuna bota, igo.
2. ernetze . du ad. (ETNO). Germinar estando en conserva. Ik. ernamuna bota, ernia bota.
erne barri. [erne-berri] . iz. (TE). Recién germinado,-a, tierno,-a.   Bi eratara aittu leike: batetik, lexikalizaziño moduan; eta bestetik, denporazko egittura moduan. Esparraguak, erne-barri batzen dira. / Los espárragos se recogen recién germinados. / Garixak erne-barri, artaldia solora. / Recién germinados los trigos, se lleva el rebaño a la era. Ik. hartu barri egon, etorri barri, ezkonbarri.
2. erne
1. iz. (ETNO). Brote, cantidad de setas.   Perretxiko ernia, perretxiko ugari hazten danian batera. Ez nok akordauko ba? Domeka goixa zuan, eta Bariña aldameneko pagadi batera sartu giñanian, ha zuan perretxiko-ernia! Ze zuan ha! Holako ongo-botadarik ez juat barriro ikusi. Ik. botada, pinporta, ernia bota.
2. iz. (ETNO). Brote.   Hazi bat eraindakuan (edo gordeta daguala) lehenengo agertzen dana. Ik. ernamun, pinporta, ernia bota, begi, bota, mota, pipitta, punta.
ernia bota. du ad. (ETNO). Germinar, brotar estando en conserva.   Gaztaiñia, patatia, kipulia... Ik. ernamuna bota, erne.
ernegatzaille [ernegatzaile] . izond. (TE). Fastidioso,-a, molesto,-a. Zeregiñ ernegatzaillia zuk oiñ aindu destazuna. / Labor fastidiosa la que acabas de mandarme.
ernegau ernegatze [ernegatu] (erneau, erniau). du ad. (TE). Irritar(se), enfurecer(se), exasperar(se). Ernegatzen nago, bihar dorana ondiok etorri ez dalako. / Estoy rabiando por no haber venido todavía quien necesito. / Alperrik da ernegatzia; eruan onian hartu bihar dittugu onak eta txarrak mundu honetan. / No vale el renegar; con paciencia hay que llevar en este mundo lo bueno y lo malo. / Andriak, ernegauta, esan zetsan Martini: [...]. (Zirik 63).