Eibarko euskara hiztegia
D LETRA
denborabako
(denporabako).
izlag.
(
NA).
Prematuro.
Denporabakua ez deilla etorri behintzat! Bai! zazpikixak be bizten dia baiña, basarri muturrian...
denda
iz.
(
TE).
Comercio,
tienda.
Errebal kalian euken dendia asko saltzen ebana. / En la calle del Rabal tenían tienda que vendía mucho. /
Ta, abixau zan bezerua beste dendaren batera. (Zirik 115).
dendal
(endal).
iz.
(
ETNO).
Extremo ferrado del mazo.
Gabixan alde motzian doian burdiñazko piezia, nun mazukarixak joten daben (gabixa altzatuz) dendal-harrixan tope egiñ arte. Burdiñoletako berbia da.
Mazukarixak dendalian jo eta gabigunan atze-aldia jetxi egitten da dendalarrixan tope egiñ arte, eta maillua jaso.
dendal-harri.
(endal-arrie).
iz.
(
ETNO).
Tope del dendal.
"Dendal-harrixa" deitzen jakon arren, burdiñazko dendalan topia, nun gabixak, erreakziñoz, errebotatzen daben... Burdiñoletako berbia da.
Mazukarixak dendala lagatzen dabenian, maillua indartsu jeixten da bere pisuak eta dendal-harrixan jotian erreakziñuan indarrak eraginda.
dendari
iz.
(
TE).
Comerciante,
tendero,-a.
Katalin Bizkai, dendari burutsua Barrenkalian. /
Radixo-denda batera juan da esan ei zetsan dendarixari. (Zirik 63).
denporaldi
(denporali).
iz.
(
NA).
Espacio de tiempo,
temporada.
Denporaldixa da zuren notiziarik ez daukaula.
denunzia
[denuntzia]
.
iz.
(
TE).
Denuncia.
Denunzia sartu dot Konzejura hamengo ur zikiñengaittik. / He puesto denuncia al Ayuntamiento, por las aguas sucias de aquí.
denunziatzaille
[denuntziatzaile]
.
iz.
(
TE).
Denunciador,-a,
denunciante.
Denunziatzaillia etorri deilla alkate jaunan aurrera. / Que el denunciante venga ante el señor alcalde.
denunziau
denunziatze
[denuntziatu]
.
du
ad.
(
TE).
Denunciar,
delatar.
Salatu.
Estu hartu arren, ez eban iñor denunziau. / Aunque le apretaron, no denunció a nadie. /
Denunziatzia beti izan da itxura bako gauzia. / El denunciar siempre ha sido cosa fea.
departamentutxo
iz.
(
OEH).
Departamento pequeño.
Sei metro kuadru inguruko, oholezko departamentutxo bat ofizinatzat. (Zirik 106).
derrigor
(derrior).
adlag.
(
TE).
Forzosamente,
a la fuerza.
Orruaz ziñuan derrior bihar ebala... / Decía gritando que forzosamente lo necesitaba.
Ik.
nahittanahiez.
derrigorrezko.
(derriorrezko).
izlag.
(
OEH).
Forzoso,-a,
obligado,-a.
Derrigorrezko bihar horrek biharra eraitzen zetsen. (Zirik 11).
derrigorrian.
[derrigorrean]
(derriorrian).
adlag.
(
TE).
Forzosamente,
a la fuerza.
Derrigorrian eruan eben etxera. / Le llevaron a casa a la fuerza.
Ik.
nahittanahiez.
"Frecuente, aunque puede sustituírse y se le sustituye por el castizo nai-da-naiezian" (TE, 290).
desafixo
[desafio]
(desapixo).
iz.
(
TE).
Desafío,
reto.
Narruk desafixua bota dau erozeiñ adarin kontra milla errial. / Narru ha lanzado un desafío contra cualquier carnero por mil reales. /
Gaurko partidua desafixokua ei da. / Dicen que el partido de hoy es de desafío.
desafixoka
[desafioka]
(desafixuka).
adlag.
(
OEH).
Desafiando,
amenazando.
Beti "badago bat" esanaz desafixuka ibiltzen zan. (Zirik 90).
desbardin
[desberdin]
.
izond.
(
TE).
Desigual,
desnivelado,-a.
Mahai hau, desbardiña dago jasogarririk barik. / Está desigual sin un calzo.
desiertu
[desertu]
.
iz.
(
OEH).
Desierto.
Bere amesetan, [...] tabernetatik urrin mendi sikuren batian edo nahiz desiertuan bertan basamortuak zihar ebillen. (Zirik 18).
desio
iz.
(
OEH).
Deseo.
Haren desiora apaldu zan. (Ibilt 485).
/
Horixe dok iñondako desio txarra. (Zirik 125).
desiotan izan.
da
ad.
(
OEH).
Desear.
Famelixa eukiarren, emazte honen frutuan desiotan zan. (Ibilt 485).
deskantsu
iz.
(
OEH).
Descanso.
Musikia joten diharduen artian izaten dittuen deskantsuetan. (Zirik 20).
Ik.
atsen.
deskuidau
1.
deskuidatze
[deskuidatu]
.
da
ad.
(
OEH).
Descuidar(se).
Eraten apur bat deskuidau dok eta eskillarak igotzen lagundu bihar detsak. (Zirik 61).
2.
deskuidatze
[deskuidatu]
.
da
ad.
(
OEH).
Confundir(se),
equivocar(se).
despatxau
despatxatze
[despatxatu]
.
du
ad.
(
OEH).
Despachar,
despedir(se).
Despatxau najuek [fabrikatik]. (Zirik 101).
1. despistau
1.
despistatze
[despistatu]
.
du
ad.
(
OEH).
Despistar(se).
2. despistau
2.
[despistatu]
.
izond.
(
OEH).
Despistado,-a.
Jakintsu gehixenen antzera despistau haundi bat ei da. (Zirik 111).
desterrau
desterratze
[desterratu]
.
du
ad.
(
JSM).
Desterrar,
expatriar.
Erbesteratu.
Ik.
erbesteratu.
deztera
[geztera]
.
iz.
(
TE).
Muela de afilar,
piedra de afilar.
Bueltaka dabillen zorroztarrixa, eskuz, manibelaz edo pedal-sistema batez eragitten jakona (ETNO).
Dezteria edo zorroztarrixa, Eibarko lantei guztietan. / La piedra de amolar, en todos los obradores de Eibar.
Ik.
harri,
harri,
esku-harri.
dezterarri.
[gezterarri]
.
iz.
(
TE).
Piedra rotativa de afilar,
muela de afilar.
Bueltaka dabillen zorroztarrixa, eskuz, manibelaz edo pedal-sistema batez eragitten jakona (ETNO).
Dezterarrixak urakin biharra eitten dau. / La amoladora trabaja con agua. /
Siñistiak be kontuak jaukaz, antxiñan erremintta zorrozketa guztiak dezterarrixan egitten zirana.
Ik.
deztera.
di-da
1.
(di-dau).
onomat.
(
IL).
Hacer algo con decisión y rapidez.
Arintasunana.
Ogixa be, labako-sua eitteko, oria eindakuan ba "ontxe harrotu da", eta labia erreta badao ba, di-da!, ogixak ein da sartzeko harrotu ein bihar da. /
Beste barik, berihalaxe, di-da! egiñ eban, eta kitto.
Ik.
fist,
zirt-zart.
2.
onomat.
(
TE).
Golpe súbito y/o fuerte.
Gogor samar jotia. / "Onomatopeya del acto de golpear" (TE, 291).
Di-da burutik behera, eta lurrera konort barik. / Di-da en la cabeza y al suelo sin conocimiento.