Logo Eibarko Udala

D LETRA

denborabako (denporabako). izlag. (NA). Prematuro. Denporabakua ez deilla etorri behintzat! Bai! zazpikixak be bizten dia baiña, basarri muturrian...
denda iz. (TE). Comercio, tienda. Errebal kalian euken dendia asko saltzen ebana. / En la calle del Rabal tenían tienda que vendía mucho. / Ta, abixau zan bezerua beste dendaren batera. (Zirik 115).
dendal (endal). iz. (ETNO). Extremo ferrado del mazo.   Gabixan alde motzian doian burdiñazko piezia, nun mazukarixak joten daben (gabixa altzatuz) dendal-harrixan tope egiñ arte. Burdiñoletako berbia da. Mazukarixak dendalian jo eta gabigunan atze-aldia jetxi egitten da dendalarrixan tope egiñ arte, eta maillua jaso.
dendal-harri. (endal-arrie). iz. (ETNO). Tope del dendal.   "Dendal-harrixa" deitzen jakon arren, burdiñazko dendalan topia, nun gabixak, erreakziñoz, errebotatzen daben... Burdiñoletako berbia da. Mazukarixak dendala lagatzen dabenian, maillua indartsu jeixten da bere pisuak eta dendal-harrixan jotian erreakziñuan indarrak eraginda.
dendari iz. (TE). Comerciante, tendero,-a. Katalin Bizkai, dendari burutsua Barrenkalian. / Radixo-denda batera juan da esan ei zetsan dendarixari. (Zirik 63).
denporaldi (denporali). iz. (NA). Espacio de tiempo, temporada. Denporaldixa da zuren notiziarik ez daukaula.
denunzia [denuntzia] . iz. (TE). Denuncia. Denunzia sartu dot Konzejura hamengo ur zikiñengaittik. / He puesto denuncia al Ayuntamiento, por las aguas sucias de aquí.
denunziatzaille [denuntziatzaile] . iz. (TE). Denunciador,-a, denunciante. Denunziatzaillia etorri deilla alkate jaunan aurrera. / Que el denunciante venga ante el señor alcalde.
denunziau denunziatze [denuntziatu] . du ad. (TE). Denunciar, delatar.   Salatu. Estu hartu arren, ez eban iñor denunziau. / Aunque le apretaron, no denunció a nadie. / Denunziatzia beti izan da itxura bako gauzia. / El denunciar siempre ha sido cosa fea.
departamentutxo iz. (OEH). Departamento pequeño. Sei metro kuadru inguruko, oholezko departamentutxo bat ofizinatzat. (Zirik 106).
deretxo iz. (OEH). Derecho. Eztaok deretxorik!! (Zirik 18). Ik. eskubide.
derrigor (derrior). adlag. (TE). Forzosamente, a la fuerza. Orruaz ziñuan derrior bihar ebala... / Decía gritando que forzosamente lo necesitaba. Ik. nahittanahiez.
derrigorrezko. (derriorrezko). izlag. (OEH). Forzoso,-a, obligado,-a. Derrigorrezko bihar horrek biharra eraitzen zetsen. (Zirik 11).
derrigorrian. [derrigorrean] (derriorrian). adlag. (TE). Forzosamente, a la fuerza. Derrigorrian eruan eben etxera. / Le llevaron a casa a la fuerza. Ik. nahittanahiez.  "Frecuente, aunque puede sustituírse y se le sustituye por el castizo nai-da-naiezian" (TE, 290).
desafixo [desafio] (desapixo). iz. (TE). Desafío, reto. Narruk desafixua bota dau erozeiñ adarin kontra milla errial. / Narru ha lanzado un desafío contra cualquier carnero por mil reales. / Gaurko partidua desafixokua ei da. / Dicen que el partido de hoy es de desafío.
desafixoka [desafioka] (desafixuka). adlag. (OEH). Desafiando, amenazando. Beti "badago bat" esanaz desafixuka ibiltzen zan. (Zirik 90).
desbardin [desberdin] . izond. (TE). Desigual, desnivelado,-a. Mahai hau, desbardiña dago jasogarririk barik. / Está desigual sin un calzo.
desegin desegitte . du ad. Deshacer, destruir. Ik. birrindu, apurtu.
desiertu [desertu] . iz. (OEH). Desierto. Bere amesetan, [...] tabernetatik urrin mendi sikuren batian edo nahiz desiertuan bertan basamortuak zihar ebillen. (Zirik 18).
desio iz. (OEH). Deseo. Haren desiora apaldu zan. (Ibilt 485). / Horixe dok iñondako desio txarra. (Zirik 125).
desiotan izan. da ad. (OEH). Desear. Famelixa eukiarren, emazte honen frutuan desiotan zan. (Ibilt 485).
deskantsu iz. (OEH). Descanso. Musikia joten diharduen artian izaten dittuen deskantsuetan. (Zirik 20). Ik. atsen.
deskuidau
1. deskuidatze [deskuidatu] . da ad. (OEH). Descuidar(se). Eraten apur bat deskuidau dok eta eskillarak igotzen lagundu bihar detsak. (Zirik 61).
2. deskuidatze [deskuidatu] . da ad. (OEH). Confundir(se), equivocar(se).
despatxau despatxatze [despatxatu] . du ad. (OEH). Despachar, despedir(se). Despatxau najuek [fabrikatik]. (Zirik 101).
1. despistau
1. despistatze [despistatu] . du ad. (OEH). Despistar(se).
2. despistau
2. [despistatu] . izond. (OEH). Despistado,-a. Jakintsu gehixenen antzera despistau haundi bat ei da. (Zirik 111).
desterrau desterratze [desterratu] . du ad. (JSM). Desterrar, expatriar.   Erbesteratu. Ik. erbesteratu.
deztera [geztera] . iz. (TE). Muela de afilar, piedra de afilar.   Bueltaka dabillen zorroztarrixa, eskuz, manibelaz edo pedal-sistema batez eragitten jakona (ETNO). Dezteria edo zorroztarrixa, Eibarko lantei guztietan. / La piedra de amolar, en todos los obradores de Eibar. Ik. harri, harri, esku-harri.
dezterarri. [gezterarri] . iz. (TE). Piedra rotativa de afilar, muela de afilar.   Bueltaka dabillen zorroztarrixa, eskuz, manibelaz edo pedal-sistema batez eragitten jakona (ETNO). Dezterarrixak urakin biharra eitten dau. / La amoladora trabaja con agua. / Siñistiak be kontuak jaukaz, antxiñan erremintta zorrozketa guztiak dezterarrixan egitten zirana. Ik. deztera.
di-da
1. (di-dau). onomat. (IL). Hacer algo con decisión y rapidez.   Arintasunana. Ogixa be, labako-sua eitteko, oria eindakuan ba "ontxe harrotu da", eta labia erreta badao ba, di-da!, ogixak ein da sartzeko harrotu ein bihar da. / Beste barik, berihalaxe, di-da! egiñ eban, eta kitto. Ik. fist, zirt-zart.
2. onomat. (TE). Golpe súbito y/o fuerte.   Gogor samar jotia. / "Onomatopeya del acto de golpear" (TE, 291). Di-da burutik behera, eta lurrera konort barik. / Di-da en la cabeza y al suelo sin conocimiento.