B Letra

boskotx iz. (ETNO). Ruda. (Ruta graveolans). Ik. erruda. "Las madres frotan los pechos con esta planta para destetar a los niños" (AZ).

bost

1. zenbtz. (TE). Cinco. Kardinala da. Bost atzamar dittugu esku bakotxian. / Tenemos cinco dedos en cada mano. / Maiatzan bosta, Santa Krutz eguna. / Bostak elixako erlojuan. / Las cinco en el reloj de la iglesia. / Badaki horrek bost, ume agertu arren. / Aunque parece niño, ya dejó el estado de inocencia. Deklinau egin leike, bai mugagabian bai mugatuan. Mugatuan erabiltzen da fetxak esateko, orduak, eta abar.

2. iz. (TE). Cinco en los naipes. Bostakin urten dau triunfotik.

bost inporta izan. esap. (OEH). Importar un comino, importar un bledo, no importar nada. Bati ezer ardura/inporta ez. Bost inporta zetsan horregaittik, eta hara beste barik frakak bajatu ta nun ipiñi eban atzia zulo parian. (Zirik 46).

bost-kuarto. iz. (TE). Quince céntimos, cinco cuartos. Ik. hiru-txiki.

bostehun (bostegun). zenbtz. (TE). Quinientos. Numero kardinala da. Bostegun gizon hamar millan aurka. / Quinientos hombres contra diez mil.

bosteko

1. iz. (TE). Cinco en la baraja, en los naipes. Bostekuakin azkenak ein dittu.

2. iz. (ETNO). Montón de 5 haces de trigo. Bost gari-azauetako pillua. Ik. mutxurixo, hamabosteko, hamarreko, gari-meta, bostekuetan ipini, azao. Normalian pluralian.

bostekuetan ipini. esap. (ETNO). Técnica de recogida de trigo, forma de apilar los haces de cinco en cinco. Gari-azauak tolosteko (batzeko eta pilluan ipintzeko) modua; bosnaka-bosnaka. Bardin izan leikian hamarrekuetan ipintzia, ala hamabostekuetan. Lehelengo ebagi eta soltian laga, lurrian. Eta hurrengo egunian, edo piskat sikatzen danian, lotu egitten da, azaua egitteko. Eta lagatzen ziran beti, bost, hamar edo hamabost. Kaso baterako, holan, hauxe distanziau. "Bostekuak" esaten etsen, "hamarrekuak" edo "hamabostekuak". Eta gero, batzera juaten zaranian, hamabostekua bazan, ba, "besaria" esaten jakon. Hori zan ohitturia, kontatzeko, eta ipintzeko, jakitzeko gitxi gorabehera. Esaten jakon "bostekuetan ipini" edo hamarrekuetan edo hamabostekuetan. Gehixenak, normalmente, bostekuak eta hamarrekuak izaten ziran. Eta soluan dibujua gelditzen da, urriñetik beiratuta; oso politta izaten zan. Garixa batzen danian hauxe forman ipintzen da, hillaran, kontran; eta beheko hillaria kontrara, holaxen. Urriñetik beittu eta basarri ingurua zuri-zuri. Ik. hamabosteko, hamarreko, gari-meta, azao.

bostetako iz. (TE). Merienda. "Refrigerio de las cinco" (TE, 274). Toki-Ederren ein dogu bostetakua angulekin.

bostortz iz. (ETNO). Arado de cinco dientes. Bost hortz daukazen golda modukua.

1. bota

1. botatze . du ad. (TE). Echar, lanzar, arrojar, desechar, tirar, expulsar, despedir. Andra-gizonak bota zittuan etxetik, jan-txakur bi ziralako. / A marido y mujer les arrojó de casa, porque eran unos parásitos. / Zortzi egun baiño lehen bota bihar izan zittuan abarketok. / Antes de los ocho días tuvo que tirar las alpargatas. / Botatzia baiño hobe dozu pobre bati emotia. / Mejor que tirarlo es dárselo a un pobre. / Beste satelite bat bota ei juek oin be. (Zirik 23).

2. botatze . du ad. (OEH). Echar, decir, proferir, lanzar. Hitzetik hortzera, laster bota zetsan erantzun azkarra. (Zirik 59).

3. botatze . du ad. (ETNO). Crecer setas. Perretxikuak "hazi" edo "urten" baiño gehixago "bota" egitten dittu mendixak. Osteitta-Buztingorri aldiak gehixago botatzen jok Urko aldiak baiño; beti egon dok perretxiko gehixago Elgeta alderutz. / Sanjuanak aurretik be bai, ezta? Baiña úrritxa San Pedruetatik aurrera botatzen dau gehixago. Ordura arte banakia bakarrik.

bota kontra. Apostar contra. "En los juegos de competencia, reto con que se emplaza al contrario" (TE, 274). Bota kontra nahi beste diru! / Bota kontra onena nahi badozu. / Echame contra si quieres lo mejor. Ik. kontra.

bota-ahalian jardun. esap. (ETNO). Jarrear, llover a cántaros. Euri asko egin. Bota-ahalian jiharduk, eta atzo be garratz egin juan. Ik. zaparrada, zaldizkuak, ufal, truxu, truxal, goixan-behian jardun, eurizar, euritte, truxalak egin, garratz bota / egin / jardun.

2. bota

2. iz. (TE). Bota, odre pequeño. Zahatua. Botiakin juaten zan ehitzari, Eitzatik zihar. / Solía ir de cazador con su bota, por Eizaga. / Hara nun agertu zan bizkarrian morrala ta eskuetan ardau botia zeroiala. (Zirik 39).

botia zimurtu. esap. (EEE). Vaciar la bota, beber de la bota. Zahatua hustu. Egun sargorixa izanik izardiz melatuta heldu zan Txakurzulora, baiña ez botia zirmurtu barik.

botada (botara). iz. (ETNO). Salir cantidad de setas, brote de setas. Perretxiko kantidade haundixa agertzen danian nunbaitten. Bart hongo-botadia egon dok Osteitta inguruan. / Eta botadia daguanian iñori esan bez! Norberandako gorde!. Ik. erne.

botagura iz. (NA). Náuseas, ganas de vomitar. Ik. gorakolarri, gomittolarri.

botaka egin du ad. (ETNO). Vomitar. Ik. gomittau, gomittolarri, gorako, beherako, botagura, txahala bota.

botalarri (botakalarri). iz. (NA). Ganas de devolver, ganas de vomitar, náusea.

botari iz. (TE). Elector,-a, votante. Nola botarixa saltzen zan, dirurik gehixen emoten eban aberatsa izaten zan diputau.

botatzaille [botatzaile] . izond. (TE). Derrochador,-a, despilfarrador,-a. Botatzaille negargarri bat urten dau baserriko nausixak. / El mayor del caserío, ha resultado un lamentable derrochador. Ik. etxekalte, gastatzaille.

botau botatze [botatu] . du ad. (TE). Emitir el sufragio, votar. Goizian lehelengo orduan botau dot Allenden alde. / En la mañana temprano he votado a favor de Allende. Ik. botua bota.

botaziño [botazio] . iz. (TE). Elección(es), votación(es). Botaziñuen zain, botuan kontura diru apur bat etxeratzeko. / Esperando las elecciones, para a cuenta del voto traer un poco de dinero a casa. Ik. eleziño. Pluralian sarri.

botika

1. iz. (TE). Botica, farmacia. Emaztiari eskatu zetsan janari on bat gertau zeixola ogetik jaikitzen zanerako, botikan harturik bihar zittuan Indiako ongarrixak hobeto izateko. (Ibilt 473). / Jose Iñaziok Plaza Barrixan eukan botikia. / José Ignacio tenía farmacia en la Plaza Nueva. / Basarriko seme nausia jetxi zan botikara atia bizkarrian zeroiala. (Zirik 81).

2. iz. (TE). Botica, medicamento, fármaco, droga. Don Toribio zanak aindutako botikiagaz osatu zan. / Con la medicina que le mandó el difunto don Toribio se curó. / Hasarre eiñaz berak hartu gura ez zittuan botikak iñori aintziagaittik. (Ibilt 473).

botikarixo [botikario] . iz. (TE). Boticario,-a, farmacéutico,-a. Barrenkaleko botikarixo zaharran esakeria. / Nafarruako erregiñan botikarixo nausi. (Ibilt 473).

botilla [botila] . iz. (OEH). Botella. Olixua ta binagria, botilla batian sartuarren ezin alkartu. (Zirik 120).

boto iz. (TE). Voto. Gizon bat, boto bat, Jaungoikuan aurrian gizon bat -nahi haundi eta nahi txiki, nahiz jakituna edo nahiz eskola bakua- gizon bat dan bezela. / Un hombre, un voto; de la misma manera que ante Dios un hombre es un hombre, ya grande o pequeño, sabio o necio.

botua bota. [botoa bota] . du ad. (TE). Emitir el sufragio, votar. Azkeneko orduan, lau milla errialen ordez bota eban botua Allenden alde. / A última hora votó a favor de Allende, a cambio de cuatro mil reales. Ik. botau.

botua eskatu. du ad. (TE). Pedir el voto. Uezabak botua eskatu detse bere langillieri. / El patrono les ha pedido el voto a sus obreros.

boto-batzaille [boto-batzaile] . iz. (TE). Muñidor electoral. Sasoi baten, boto-batzailliak hortatik bizi izaten ziran. / En un tiempo, los muñidores electorales vivían de eso.

botoi iz. (NA). Ombligo. Ume berbetakua da. Han! botoia!, tirriiin!

bra (brau, braust). onomat. (ETNO). Arrojar, lanzar, echar algo. Zeozer jaurtittakuan. Bra!, diruak errekara... / Egin zuan Kanpeonato Lokalori, eta, hartu gero txinga danak berak, txingok hartu bixok, eta lehelenguan eta bigarrenan rekorra batidu, eta autoridadieri, brau! mahai gaiñera bota txingak... Ik. bri-brau, drau, ras.

brageta (bargeta). iz. (TE). Bragueta. Prakak zittuan euskal bragetiakin, kortako atia leztxe, alde batera zabaltzen zana. / Tenía los pantalones con la bragueta euskara, que como la puerta del corral se abría a un lado. / Frakak zittuan euskal bargetiakin. Ik. erreten, irrikil, irrisko.

euskal-brageta. (euskal-bargeta). iz. (TE). Bragueta vasca. "Bragueta euskara" (TE, 362). "Goitik behera beharrean, albo batera irekitzen den brageta" (EEE, 105). Prakak zittuan euskal-bragetiakin.

brasa iz. (TE). Brasa, rescoldo, ascua. Sutan, brasia lagatzen zan hurrengo goizera arte, eta hala su barri egunera arte. / En el fuego se dejaba el rescoldo hasta la mañana siguiente, y así hasta el día del fuego nuevo.

Eibarko euskara hiztegia