Logo Eibarko Udala

B LETRA

betiko
1. (betirako). adlag. (TE). Para siempre, hasta siempre. Juan da betiko, ez dakigu nora. / Se ha ido para siempre, no sabemos dónde. Ik. sekulako, egundoko.
2. izlag. (TE). De siempre, habitual, de por vida. Gaur be badakar guzurti horrek betiko ipoiña. / Hoy también ese mentiroso ya se trae su cuento de siempre. / -Zer dogu bazkaittan? -Betikua. / -¿Qué tenemos hoy para comer? -Lo de siempre. / Emaztiak berihala kartaz aitzen emon zetsan frailliorri betiko bidetik, nola bere zain zan etxian. (Ibilt 463s).
Betiko iz. (TE). El eterno, el inmortal. Eta entzun eban Betikon hotsa, zein zan harutz eta honutz Baratzan haixia hartzen (Gen. 3. 8). / Y oyó la voz del Eterno que se paseaba en el Paraíso. / Betikuak jarrittako legia, gurasuak ondratzia. / Ley establecida por el Eterno, el honrar padre y madre. / Betiko, Erdiko, Lauko, Astunko, Aixelko, Otsoko, Basako...
betikotasun iz. (TE). Eternidad, inmortalidad. Beti-beti, denborak iraungo daben beste da betikotasuna; eta betikotasun honetan gauza guztien hasieria eta azkena. / Siempre siempre, tanto como duren los tiempos es la eternidad; y en esta eternidad entra el principio y el fin de todas las cosas.
betiro adlag. (TE). Siempre. Betiro ohittu da hamen auzuak alkar laguntzia. / Aquí es costumbre de siempre el ayudarse los vecinos. / Astiro, biziro, betiro, zihero...
Betolaza abiz. (TE). Betolaza (apellido de viejas familias en eibar ). Betolazanekuak ziran Barrenkalian.
betondo iz. (TE). Entorno del ojo, ceño. Betonduan ebagi haundi bat ein dau, jausi eta harri ertz bat jotiakin. / Cayendo y dándose con la arista de una piedra, se ha cortado el sobrecejo.
betondoko iz. (TE). Puñetazo, puñada en el ojo. Betondoko bat emonda bialdizu lapur hori. / Despacha a ese ladrón con un puñetazo en el sobrecejo.
betozko [bekozko] . iz. (TE). Ceño, ceño fruncido.   "Kopetilluna, ceñudo" (JSM). Aspaldi honetan, betozko hasarriakin darabigu uezaba. / Esta temporada le traemos al patrono con el ceño fruncido. / Morroia betozkuakin oheratu zan. (Zirik 61). / Akabautako pieziau, konturatu barik akastu juat. Uezabak jakitzen dabenian betozko makala ipiñiko jok.
betule
1. [betile] (betula). iz. (TE). Ceja. Sasikarte latz baten itxuran ziran haren betuliak. / Eran sus cejas, como un áspero zarzal.
2. [betile] (betula). iz. (TE). Pestaña. Betulia sartu jata begixan. / Se me ha metido una pestaña en el ojo.
bez iz. (AZ). Dicha, suerte. Nok leukakean bere beza! / ¡Quién tuviera su dicha! / Bere bezean banengo! / ¡Si yo estuviera en su dicha!  Azkuek Eibarren jasotako berbia da. Gaur egun, ez da erabiltzen.
bezau bezatze [bezatu] . du ad. (TE). Domesticar, domar (sentido real y figurado).   Bihurrixa, basatixa hezi. Bezautako txakurrekin ataratzen eban bizimodua. / Se ganaba la vida con perros amaestrados. / Bizixa, baiña berebiziko onduen bezau eban hartu eban emaztiak. / Era rebelde, pero la mujer que tomó le domeñó totalmente. / Gatxago izan zan ha bezatzia, Arraozko bihorrak hezitzia baiño. / Fue más difícil domeñarle, que amansar los potros de Arraoz. Ik. domau, hezi.
bezela [bezala] . part. (TE). Como, en calidad de, como si. Basahuntza mendi itturrixetako ur garbixen gogoz dan bezela, bardin, Jauna, nere arimia zuregana (Salm. 42. 2). / Como el ciervo desea las fuentes, así, Señor, mi alma a ti. / Neskamiak eiñ eban guztia etxekoandriak aindu zetsan bezela. (Ibilt 457). / Emengo euskeltzaleak eurena ezagutzen dogun bezela. (Zirik 6). / HiIzkuntzak, hizkuntza bezela ez dau beste zentzunik, bizia baño. (Zirik 7). Ik. ez lako, letxe, lez.  Bai TEn sasoian bai gaur, "Poco usado en Eibar, por dominar los sinón. letz y leztxe" (TE, 254); gaur egunian geruago eta gehixago zabaltzen doian arren, gehixen bat alfabetizaziñuagaittik. Aurretik berbua euki biharrian izena daukanian postposiziño moduan erabiltzen da: zu bezela.
bezelakotxe [bezalakoxe] . izlag. (TE). Exactamente igual, semejante a.   Indartutako formia da. Zeuria bezelakotxe kopiña ekarri detse gure umiari be. / Una muñeca semejante a la tuya han traído también a nuestra niña. Ik. lezkotxe.
bezelatxe [bezalaxe] (bezelantxe). adlag. (TE). Exactamente como, igual que.   Moduzko-konparatibua da. Bezela + txe. Neuk bezelantxe zeuk be ein zeinkezu. / Lo mismo que yo, tú también puedes hacerlo. Ik. letxe, bezela, lez.
bezerixa [bezeria] . iz. (TE). Clientela, parroquia.   "Habituales de un servicio" (TE, 250). Ha dendarixa aittuna zan bere tratuan eta bezerixa haundixa eukan. / Aquel comerciante entendía el negocio y tenía mucha parroquia.
bezero iz. (TE). Cliente, especialmente del lechero, parroquiano.   Sarrittan, esnedunana izaten da. Taberna guztietako bezerua gure mutilzaharra. / Cliente nuestro solterón de todas las tabernas. / Errastiñekuak bizi guztian izan dira gure bezeruak. / Repartidorak genkaguzen hiru, hiru andrakume. Harek jakitzen zeben ogixa zer bezerori saldu. Diar eiñ, ta jentia bajatzen zan, ogixa hartu, ta pagau. Orduan panaderixatik ez dakit bape saltzen zan; dana saltzen zan bezeruen etxera. Esnia be holatxe eitten zan: basarrittarrak etortzen ziran eta "ra" emoten zetsuen. / Ezkutuan gordeta, entzun gurarik gonadun bezeruegaz erabiltzen zittuan autuak. (Ibilt 472). / Sartu zan tabernan bezero onenetariko bat sekulako mozkorrakin. (Zirik 17). Ik. parrokiano, esnedun.
bezerotu bezerotze ( bezerotutze) . du ad. (TE). Suscribir(se), inscribir(se).   Bezero egin, harpidedun egin. Bezerotu naiz zure periodikora. / Me he suscrito a tu periódico. / Bezerotutzia bihar dozu, ondo izateko, guk ataratzen dogun irakorgeira. / Para quedar bien, necesitas suscribirte a la revista que nosotros publicamos. / Ez dot gura bezerotzia iñongana, libre izan nein beti. / No quiero adherirme a nadie, para ser siempre libre.
bezin [bezain] . part. (TE). Tan como. Zu beziñ aberatsa aurkitzen naiz nere modura, lamai euki ez arren. / Tan rico como tú me encuentro a mi manera, aunque no tenga un ochavo. / Harrittuta bezin hasarre haren ausartasunakin. (Ibilt 477). / Baiña, ni leixala beziñ zara zu haitz gogorra. (Ibilt 485). Ik. bestian.  Konparaziñuetan erabiltzen da, kualidadezkuetan gehixenbat, bardintasuna aitzen emoten.
bezpera iz. (TE). Víspera. Sanjuan bezperia, Sanjuanetako egunik ederrena. / La víspera de San Juan, el más alegre día de los Sanjuanes.
bezperak iz. (TE). Vísperas. Domeka arrasaldetan elixan izaten diran kantu-errezuak dira bezperak. / Las liturgias que el domingo por la tarde suelen tener lugar en la iglesia, son las vísperas.
beztitzaille [beztitzaile] . iz. (TE). Amortajador,-a, que viste, que pone o da vestido.   "La que se dedicaba a vestir los difuntos para el enterramiento" (TE, 251). Beztitzaillia bera ariko da arotzari deitzen, neurrixa hartzeko. / La vestidora se ocupará de llamar al carpintero para que tome las medidas.
bi
1. zenbtz. (TE). Dos.   Kardinala da. Bi eta bi eta zortzi, hamabi. / Dos más dos más ocho, doce. / Alkar aitzen badira, mundua bixena. / Si se entienden, el mundo de ellos dos. / Alkarregaz bagara, irabazi deiguna bixona. / Si seguimos juntos, lo que ganemos, de nosotros dos. / -Zer gauza bigaz konpontzen da gizona? -Jostorratza eta harixakin! / "Bittan", "hirutan", "lautan" da esatia beste "bi, hiru eta lau bidar".  Deklinau egin leike, bai mugagabian eta bai mugatuan. Singularra eta plurala hartu leikez, eta gradu hurreko artikulua be bai.
2. iz. (TE). El número dos, el dos en la baraja de naipes. Bixakin urten dau eta bestiak be, bikua atara dau. / Ha salido con el dos, y el otro también ha sacado un dos.
3. aurr. (TE). Bi-, doble.   "Prefijo significativo de dos, en algunas veces" (TE, 254). Hori da TEn esana, baiña liburuan dakarzen ejenpluetan bi numerua atzizkixekin dakar: "biki, bikotx, bitoki"-n kasuan prexixo. Billobia, bihortzekua.
bik biri. adlag. (TE). Dos a dos, por parejas.   Pelotan: biñaka. / "Dos a dos, como en los partidos de pelota" (TE, 259). Bik biri jokatu gentsen oneneri. / Dos a dos jugamos contra los mejores.
bittan. [bitan] . adlag. (TE). Dos veces. Bittan izan naiz Erroman. / Dos veces he estado en Roma. / Baten eta bittan eta gehixagotan andra barritsuak ez zetsan esan gura zergaittik. (Ibilt 471). Ik. birrittan.
bixak. iz. (ETNO). Término ritual del juego de tabas.   Tortolosen jokuak daukazen lau zatixetako bigarrena: putsasaje, bixak, hirurak eta erregeak. Lau tortolosen alde bizkar-zabala ipini bihar da gorutz begira (ETNO). Esplikaziñua, detalle gehixagokin, ILek be emoten dau: IL, 81-82. Gero bardiñ egitten zan bigarren partiakin, baiña "bixak" esan eta tortolosak mahaira edo lurrera bota, eta oinguan alde bizkar-zabala jarri bihar da gorutz begira eta eskuan hartu. Ik. tortolos, putsasaje, hirurak, erregeak, asaje, apone.
bixetara. adlag. (OEH). De las dos maneras. Bixetara konforme. (Zirik 89).
biai [biga] . iz. (TE). Ternera hembra, becerra, novilla.   "Behi gaztia, 6-8 hilletik gorakua, baiña ondiokan txahala egitteka daguana" (ETNO). Halanda be Eibarren lehenengo txahala egin barri daguana be biaia da ondiok. Biaia, polittetarikua ekarri dau Pellok Elgoibarko ferixatik. / Una ternera de las más bonitas ha traído Pedro de la feria de Elgoibar. Ik. behi, bigantxa, zekor, urrusa.  Mugatuan biaia egitten dau; izan be, mugagabian bigae da jatorriz.  Hona hemen JMEk dakarren oharra, Eibarrerako be neurriren baten erabilgarrixa: "Jaio berria urruxa, gero biae, eta lehen txahala egiten duenean behi gazte. Handik aurrera behi. Gaur egunean lehenengo hiruren lekuan biae entzun ohi da soilik".
biajante iz. (OEH). Viajante de comecio. Plaentxiara azaltzen ziran biajante guztiak hotel haretan sartzen ziran. (Zirik 14). / Biajanteren bat edo azaltzen zanian eta uezabagaittik preguntau, taillarrera ostera bat eitten ei zeban. (Zirk 106). / Kataluñako biajante bat euan dendarixakin tratuan ta sartu zan bezero bat. (Zirk 114).
biaje [bidaia] . iz. (OEH). Viaje. Behin, horrelako biaje batera urten zanian, eskeko batek dirua eskatu ei zetsan. (Zirik 106). / --Euskeria nundik dator? --Nundik datorren? Nik ez naekixan biajian zanik. (Zirik 112).