Eibarko euskara hiztegia
B LETRA
besarte
iz.
(
OEH).
Espacio entre los brazos.
Beso-artia, besotartia.
Atoz ariñ ikusi gura badozu zer zeregintzan laga doran zure zaldun senarra bere besartetik iges eitteko. (Ibilt 474).
besatira
(besatiraka).
iz.
(
ETNO).
Rehuir la carga cruzando las patas.
Idi probetan, idi batek nahi bixak hankak barrurutz botatzia, zuzen juan biharrian (NA). / Entrecruzar las patas los bueyes o animales que van atados en el yugo al no poder con la carga; rehuir la carga cruzando las patas y echándose hacia fuera (ETNO).
Horrek be, dana besatirakia eta holakua dake..
beso
1.
iz.
(
TE).
Brazo.
Jaungoikuan besua, alde guztietara heltzen da. / El brazo de Dios llega a todas partes.
2.
iz.
(
ETNO).
Sostén de vigas,
puntal.
Frontalak eutsi bihar daben kargia eusten laguntzeko, frontala eta zutabian artian ipintzen dan egurra.
Ik.
zuraje,
frontal,
habe,
tenteko.
besobakar.
izond.
(
TE).
Manco,-a.
Irun pelotarixa, besobakarra ezagutu genduan Eibarren. / Manco le conocimos en Eibar a Irún, el pelotari.
Ik.
besomotz.
besomotz.
[besamotz]
(besamotz ).
izond.
(
TE).
Manco,-a.
Gerria ezkerik, besomotza dago. / Está manco desde la guerra.
Ik.
besobakar.
Besamotz (JSM).
besua hartu.
Abusar,
excederse.
Hatza emon eta besua hartuta dabil larregikuetan.
/ Tomando brazo por dedo está excediéndose. /
Hatza emon eta besua hartu
/ Dar el dedo y tomar el brazo.
Ik.
hatza emon eta besua hartu.
besua hausi.
du
ad.
(
TE).
Quebrarse,
romperse un brazo.
Pelotan ziharduala elixataixan, besua hausi dau eta Arnobatekuanera eruan dabe. / Jugando a la pelota bajo el pórtico de la iglesia se ha roto un brazo, y le han llevado donde Arnobatekua.
besuetan hartu.
du
ad.
(
TE).
Amadrinar,
apadrinar.
Aitta punteko edo ama punteko egin
Auzoko andra-gizon gaztiak, ume bat besuetan hartzera urten dabe dotore-dotore. / El matrimonio joven de al lado ha salido, endomingado, a apadrinar un niño.
Ik.
besuetako.
beste
1.
izord.
(
TE).
Otro,-a,
los demás (pluralerako).
Ez deilla, alperrik, zeu baiño besterik etorri. / Ningún otro, sino tú, que no venga en vano. /
Domekan eta eguenetan, zu; bestetan ni. / Los domingos y jueves, tú; yo, en los demás.
Ik.
ostiantzian,
ostiango,
ostian,
beste bat.
Deklinau egin leike, bai mugagabian bai mugatuan (singularrian eta pluralian). Esate baterako: besterik; bestia; bestiak; bestetan eta abar.
2.
izlag.
(
OEH).
Otro,-a.
Beste ezertarako gauza eztanak egiten ei dau biharra. (Zirik 103).
3.
part.
(
TE).
Tanto como,
tan como.
Bazara zu ni beste jate autuan. / Tú ya eres tanto como yo en asunto de comer. /
Ai! Jakin izan baneu gaur beste. (Zirik 25).
Konparaziñuetan erabiltzen da, bardintasuna aitzen emoteko. Kualidadezko nahi kantidadezko konparaziñua izan leike.
beste bat.
izord.
(
TE).
Otro,-a.
Haren ondoren, beste batzuek agertu ziran. / Después de aquéllos, aparecieron otros. /
Ez guk, beste batzuk ein dabe oker hau. / No nosotros, otros han hecho este daño.
Ik.
beste.
Pluralian "beste batzu(e)k" erabiltzen da "otros" esateko.
beste baten.
adlag.
(
TE).
En otra ocasión,
otra vez.
Beste baten, hordittuta, emaztiari eskua ezarri zetsan. / En otra ocasión, embriagado, le puso la mano a la esposa.
beste hainbeste.
zenbtz.
(
TE).
Otro tanto,
otros tantos.
Lehenguari, beste hainbeste gehittu bihar detsazu neurriratutzeko. / A lo anterior tienes que añadir otro tanto para llegar a la medida.
Ik.
hainbeste.
beste horrenbeste.
zenbtz.
(
OEH).
Otro tanto,
lo mismo.
Oin, beste alderdixakin beste horrenbeste gertauko dalakotzat nago. (Zirik 6).
Ik.
horrenbeste.
beste modutako.
izlag.
(
AS).
De otra calidad mucho mejor.
Zeozekin konparauta, askoz hobia danian.
Beste modutako egualdixa daok gaur!
Ik.
modu.
beste modutan.
adlag.
(
AS).
De otra manera,
mucho mejor.
Zeozekin konparauta, askoz hobeto danian. Enfatikua da.
Lehengo denborekin konparauta, beste modutan bizi gara.
Ik.
modu.
besterik ez lako.
izlag.
(
TE).
Excepcional,
único,-a,
incomparable.
Aparta.
Aurtengo Sanjuanak, besterik ez lakuak, jendez eta jolasez. / Los Sanjuanes de este año han sido excepcionales, por la gente y los festejos. /
Besterik ez lakua zan edertasunian hogei urte zittuanian. / Cuando tenía veinte años, era en hermosura como ninguna otra.
Ik.
ez lako.
besterik ezian.
[besterik ezean]
.
adlag.
(
TE).
A falta de,
en defecto,
si no hay más.
Besterik ezian, arto sikua be ona. / Cuando no hay otra cosa, la borona seca también es buena. /
Besterik ezian alditxo baterako otxinduko gaittuk bahintzat. (Zirik 45).
Ik.
ezian.
bestian.
[bestean]
.
part.
(
TE).
Tan como,
tanto como.
Harek bestian joten eban soiñua gure lagunak. / Tan bien como aquél tocaba nuestro amigo.
Ik.
bezin.
Konparaziñuetan erabiltzen da, kualidadezkuetan gehixenbat, bardintasuna aitzen emoten.
beste behin
adlag.
(
OEH).
Otra vez,
en otra ocasión.
Beste behin, ba ei zan Eibarren holako gizon serixuan-serixoz grabia zan bat. (Zirik 90).
bestekalde
[bestalde]
.
iz.
(
TE).
El otro lado.
Hogeta lau orduan zagoz gaur, abioian, munduko bestekaldian. / En veinticuatro horas se está hoy, en avión, al otro lado del mundo.
bestekaldera.
adlag.
(
TE).
Al otro lado,
del otro lado,
por otro lado.
Moduzko esanguria dauka, konkretua zein abstraktua.
Bestekaldera hartizu papelori, buruz behera daukazuz ba letrak. / Vuelve del otro lado el periódico, pues tienes cabizbajas las letras. /
Egixa zuk diñozuna, baiña bestekaldera be errezoiak badira. / Es verdad lo que dices, pero del otro lado también existen razones.
bestekaldetik.
(bestaldetik).
adlag.
(
OEH).
Del otro lado,
por otro lado.
Baña kondiak, gozamenian eta kontentuz beteta, frailliak emon zetsan erantzun zintzuagaz, eta bestaldetik, emaztiari apur bat hasarratu eraittiagaittik, [...]. (Ibilt 469).
besteko
adlag.
(
OEH).
Tanto como,
tan como.
Aiñako.
Filadelfiako orkestiak besteko repertorioa zeukela. (Zirik 20).
/
Ez dot nik mira Atzerriko Jendiak besteko Jauneri gerria eittia. (Ibilt 478).
bestela
(bestelan).
lok.
(
TE).
De otra forma,
de otro modo,
lo demás,
si no.
Ezeizu jan hori, txarra dago eta; hill eingo zara ba bestela. / No comas eso que está malo, pues de otra manera morirás.
Ik.
ostian.
bestelako
(bestelango).
izlag.
(
TE).
Diferente,
distinto,-a,
de otro modo,
singular.
Beste modu batekua, desbardiña.
Bestelakua hago heu, heure ipoiñegaz! / ¡Impertinente que estás con tus cuentos! No sé si mejor o peor: diferente. /
Ez dakitt hobia ala txarragua: bestelakua. /
Otsuak, basurdak eta bestelango priztixok urritu ziranean. (Zirik 86).
Txarrerako edo onerako erabili leike: "bestelakua (bestelako kaskariña) zare gaur"; "bestelakua da mutilla, bihargiña".
besuetako
[besoetako]
.
iz.
(
TE).
Ahijado,-a.
Zure aiskidia, nere besuetakua. / Tu amigo, mi ahijado.
beta
iz.
(
TE).
Veta,
vena.
Kulianda honek bétia okerretara dakar. / Esta plantilla tiene la veta mal.
Artikulodun formia "Con acento prosódico en la 'e' [bétia]" (TE, 252) esaten da.
betagin
[letagin]
.
iz.
(
AZ).
Colmillo.
Basurdiak lakotxe betagiñak zittuan berak. / Tenía él colmillos como los de un jabalí. /
Betagin bata, kili-kola daukat juan daneko astebetian. / Una semana que tengo uno de los colmillos suelto.
Ik.
albohagin.
AZk Betagin berbia (Bc) markiakin dakar baiña ez dogu Eibarren jaso, aspaldi galdutakua dogu itxuria; JMEk jasota dauka baiña "ixa galdutzat" emonda. Eibarren hortz-hagiñetako pieza bakotxandako berbarik zabalduena hagin da; dana-dala, asko erabiltzen ez bada be, alboko hagiñeri albohagiñak esaten jakue.
betazal
iz.
(
TE).
Párpado.
Neban loguriakin, betazalak nahi ezda jausten jatazen. / Con el sueño que tenía, los párpados se me entornaban sin querer.
betazaleko
iz.
(
TE).
Puñada,
puñetazo en el ojo.
Emon zetsan betazalekuakin, juan zan lurrera. / Con la puñada que le dio en el ojo, se fue al suelo.
1. bete
1.
betetze
.
du
ad.
(
TE).
Llenar(se),
colmar.
Pitxar haundixa beteizu sardauagaz, egarri da ba hamen jendia. / Llena de sidra la jarra grande, que aquí la gente está sedienta. /
Artoz betetako zorro bat. (Ibilt 461).
2.
betetze
.
du
ad.
(
OEH).
Llevar a cabo,
ejecutar,
cumplir(se).
Jaungoikuari eskerrak, eziñ izan eben bete euren asmo gaiztua. (Ibilt 456).
3.
betetze
.
du
ad.
(
TE).
Dejar embarazada,
embarazar(se),
poner(se) en cinta.
Haurdun laga.
Esaten daben letz, Fraiskok andrageixa bete ei dau. / Según cuentan, Francisco ha puesto encinta a la prometida. /
Konturatu zan hiru edo lau herrittan berdintsu esan zetsela, Lekamendiko Patxik neska gazteren bat bete ebala.
2. bete
1.
adlag.
(
TE).
Lleno a tope,
totalmente lleno,-a.
Neri ontzixa bete; horri, erdixa. / A mí, la medida llena; a ése, la mitad. /
Neurrixa, bete-bete emon desta. / Me ha dado la medida bien llena.
Esaterakuan indartzeko: bete-bete; eta holan TEk diñuanez, "Buena, llena y apretada (la medida), que dicen los notarios" (TE, 252) aitzen emoten da.
2.
zenbtz.
(
TE).
Un,-a (completo,
entero).
Ordubete, astebete, hillabete, urtebete. /
Ordu betian errekan ibili ondoren, gauza gutxi harrapau eban. (Zirik 35).
Izatez, bat-en errealizaziño bat da, eta zeozer osua danian erabiltzen da. TEk diño denporazko berbetan erabiltzen dala -"se sufija con los nombres que denotan espacio de tiempo" (TE, 252)-, baiña edozein neurrikin erabili leike: metro bete, baso bete eta abar.
3.
izond.
(
TE).
Lleno,-a.
Etxe aurreko intxaur-arbolia betia dago. / El nogal de frente la casa está lleno (de fruto). /
Tabernia bete jente ta kriarak gelditu barik abasto
emon eziñik. (Zirik 70).
bete-bete egin.
esap.
(
TE).
Llenar(se) hasta los topes,
hartarse,
saciar(se).
Aspaldiko partez, bete-bete ein naiz. / Al contrario de hace tiempo, hoy me he llenado (hartado). /
Gozua eritzi zetsan botikarixuak eta eiñ eban ekiñaldi on bat, bete-bete eiñ zan arte. (Ibilt 473).
1.
[bete-betean]
.
adlag.
De lleno,
plenamente,
totalmente.
Osorik, erabat
Zuk diñozuna bete-betian sinisten dot. / Creo firmemente lo que dices.
2.
adlag.
(
TE).
Por un pelo,
justamente.
Justu-justuan.
Bete-betian librau naiz oker haundi batetik. / Por un pelo me he librado de un grave contratiempo. /
Bete-betian heldutzen zan bihar nebanera aldian neroian dirua. / Justamente me alcanzaba a lo que quería, el dinero que llevaba conmigo.
bete-izate
iz.
(
OEH).
Perfección.
Asko ziran bete-izate haiñ dontsuari mira eiñda, baiña hala be, haiñ jasua eta begionekua izanda, ez jakolako ezagutzen ez aiskide eta ez gurakorik andrakumien artian. (Ibilt 458).
betegarri
iz.
(
ETNO).
Relleno o leña que se añade a la carbonera,
a medida que se va cociendo.
Ikatza egosteko orduan, txondor edo ikaztoixa hustu ahala, gaillurreko zulotik gehitzen dan egurra.
Ik.
txondor,
subegi,
illintti,
ikaztoi,
iduri.
betekada
(betekara).
iz.
(
TE).
Hartazgo,
hartazón.
Ez jata iñoiz ahaztuko, Trabakuan behiñ ein genduan betekadia. / No se me olvidará nunca el hartazgo que una vez nos dimos en Trabakua. /
Betekara bat eiteko asmoz, hasteko arrain-zopia eskatu dabe. (Zirik 24).
betekizun
iz.
(
TE).
Bulto,
paja,
relleno.
Hori dana da lastua eta betekizuna. / Todo eso es paja y relleno.
beteko
iz.
(
ETNO).
Zona donde cubre el agua.
Erreka, potzu edo kunbo baten, personia osorik sartu leikian lekua; pertsonian alturia baiño gehixago daukan ur-maillia.
Behiñ igarixan ikasi ezkero betekuetara, baiña lehelengo, hantxe, Ariatzan eta Amañan, gerriraiñoko uretan ibiltzen giñan. Bildurra kunbuetara edo Maltzara juateko. /
Ibaia behian etorrenian be ixa beteko urak izaten ziran ta iñor ez zan atrebitzen islara pasatzen. (Zirik 135).
RLk tapako dauka jasota Plaentxian; Eibarren beteko besterik ez dogu jaso, eta oso berba arrunta da.
beteta
adlag.
(
TE).
Embarazada,
preñada,
encinta.
Personendako eta animalixendako esaten da.
Izorra (beteta) dago andra gaztia, Gabonetarako espero dabela. / La joven mujer está embarazada y espera para Navidad. /
Hik laga dittuk, Goierriko zenbait herrittan, neska gaztiak beteta?.
Ik.
izorra,
ume eske egon,
kastigau,
iskua bota,
iskotu,
apotu,
altan egon,
adarittu.
Hau da Eibarko forma normala, sinonimua baiño gehixago.
beti
1.
adlag.
(
TE).
Siempre,
en todo momento,
contínuamente.
Kukuak beti soiñu bat. / El cuclillo, siempre la misma canción. /
Andrakume txori-buruak zeru azpian diran artian --beti esatia da-- guk ez dogula goserik izango. (Ibilt 469).
Frekuentatibua da. Betikotasuna indartzeko: beti-beti.
2.
adlag.
(
TE).
Eternamente.
Beti-beti, denborak iraungo daben beste. / Eternamente, tanto que duren los tiempos.
Muga bako denporia aitzen emoteko. Betikotasuna indartzeko: beti-beti.
betidanik
(betikodanik).
adlag.
(
AS).
Desde siempre,
de siempre.
Betidanik Eibarren be aberatsak eta pobriak