A Letra

Arrandi-kale [Arrandegi-kale] (Arraindi-kale, Arrandei-kale, Arrantei-kale). l. iz. (TE). Nombre de calle. "Calle así llamada en Eibar" (TE, 162). Gure denboran zan bat, Arraindi-kalia. / Arraintegi kaleko Trantxiku, "hojalaterua", ez "ojala"terua. / Arraindi-kalia, arranteixa han zalako. / Larreategi, Anzuetegi, Amuategi, arrantei, sutei, Sartei.

arranmin iz. (ETNO). Badajo. Ik. txintxarri, tunbal, dunba, arran.

arrano [putre] . iz. (TE). Buitre. (Gyps fulvus). Gure txiki denboran, arrano asko agertzen ziran Eibarko mendixetara. / En nuestros tiempos de chico, muchos buitres frecuentaban los montes de Eibar. / Ondo eiña milla bidar, arranuak zatika jan bihar banabe, aintxiñako Ixion bat letxe! (Ibilt 488). Ik. gabillara, arrai, abendu, txitxalapur, sai, abendu errege.

arrano zuri. iz. (ETNO). Alimoche. (Neophron percnopterus). Ikusitta badakat nik arrano zurixa Asuntzan. Ni nitzan umetxo bat. Ez nekixan nun zeguan bez Asuntza. Eta tranpiakin harrapau zittuen arranua eta arrano zurixa. Eta juan nitzuan ba ni fraka motzekin! Aittak esandako bidietatik, harek bixak ikustera. Arrano bixak basarriko ataixan katiekin lotuta! Ointxe be ikusten nagok!.

1. arrantza

1. iz. (TE). Berrido, llanto clamoroso, lloro fuerte. Haren arrantzia Arrajolatik entzun ahal zan. / Su llanto se podía oír de Arrajola. / Umia arrantza batian negarrez euan ta amak ixiltze alde: [...]. (Zirik 89). Ik. irrintza.

2. iz. (TE). Rebuzno. Asto arrantziak esnatu eban. / Le despertó el rebuzno de un burro.

arrantza egin.

1. du ad. (TE). Berrear, llorar clamorosamente. Negar egin, zaratatsu. Ez jakuen geldittu beste arintasunik, arrantza eittia baiño. / No les quedó otro alivio que el llorar.

2. du ad. (ETNO). Rebuznar.

2. arrantza

2. iz. (ETNO). Pesca. Normalian bereiztu egitten dira arrantza eta peska Eibarren. Itsasokuari arrantza esaten jako, eta errekakuari peskia gehixago. Antzera peskari eta arrantzale.

arrantzale iz. (TE). Pescador,-a. Arrantzalia zan Ondarruan, potin baten jabia. / Era pescador en Ondarroa, dueño de una barca. Ik. peskari.

arranua interj. (TE). ¡rayo(s)!, ¡demonio(s)!, ¡diablo(s)!, ¡diantre(s)!. Arranua!, zer diabru dok hori?! Ik. arraixua.

arrapataka

1. iz. (TE). Apresuramiento, prisa. Arrapatakia ez da ona gauzak ondo ataratzeko. / La prisa no es buena para sacar bien las cosas. / Haren arrapatakiak ez dauka akaburik, egunero dabil bardin. / Txorien arrapatakak (tít.). (Zirik 82).

2. adlag. (TE). Apresuradamente, atropelladamente. Arrapataka bizi naiz, ezertarako astirik gabe. / Vivo atropellado, sin tiempo de nada. / Beti arrapataka batian dabill Edurne, beti antxitxiketan.

arrarki (arraki). metaling. (TE). Género masculino, masculino, varón. Arrarkia eta emakia ez dira agertzen euskarazko adjetibuetan, bixentzat dogu akabera bardiña. / Masculino y femenino no aparecen en los adjetivos del euskera: ambos géneros tienen igual terminación. / Arrakiak eta emakiak guen bardiña dabelako gure hizketan, erderaz "concordancia vizcaína" esaten jakon hutsa eitten dogu. / Porque (en los adjetivos) el masculino y femenino tienen la misma terminación en nuestro idioma, incurrimos en lo que se dice concordancia vizcaína. / Erregiña librau da, erdittu, eta arrakia jaixo dana. / La reina ha parido y es varón el nacido. / Arrakia, emakia, umekia, izukia... Ik. -ki / -ka. Ez da erabiltzen. TEk arrarki dauka berba sarreran, baiña adibidietan arrarki nahiz arraki darabil, azken hau normaltxuagua dirudixana.

arras [arrats] (arrats). iz. (TE). Tarde, atardecer. Arrasaldeko azken orduak. Goizak, berezko alaitasuna; arrasak, illunabarreko zeru gorrixegaz, tristuria. / La mañana tiene una natural alegría; la tarde, con los arreboles de la puesta, tristeza. Ik. arrasalde.

arrasalde

1. [arratsalde] (arratsalde, atsalde, artsalde). iz. (TE). La tarde. Liburu honekin, badot arrasaldia nola emon. / Con este libro, ya tengo modo de pasar la tarde. Ik. arras.

2. [arratsalde] . iz. (TE). Occidente, oeste, poniente, ocaso. Arrasaldiak dana sutan dirudi. / El occidente parece todo en llamas. Ik. ostalde, sartalde. Anton. goizalde.

arrasalde erdi. [arratsalde erdi] (artsalderdi). iz. (OEH). Media tarde. Artsalderdi baten Maltzan alkartuta, eibartar batek preguntau zetsan plaentxiar bati: [...]. (Zirik 65).

arrasalde on. (arratsalde on, atsalde on). interj. (TE). Buenas tardes. -Arrasalde on danori! -Bai zeuri be, ala Jainkua!

arraska iz. (ETNO). Rasqueta para limpiar la artesa de pan. Ore-mahaixa garbitzeko burdiñia. Ik. matarraska.

arraskau arraskatze [arraskatu] . du ad. (TE). Rascar, raspar, frotar, rasquetear. Pintau aurretik arraskau eban etxe guztia. / Antes de pintar, rascó toda la casa.

arrasko iz. (ETNO). Rasqueta. Galtzairuzko erreminttia, gaiñazalak arraskatzeko eta mekanizautako piezen alde lauak akabatzeko erabiltzen dana. Gaur egunian ez da hau berbiau erabiltzen.

arraspa iz. (TE). Lima escofina. Zura lantzeko limia. Kaxagiñak, aizkoriakin eta arraspiagaz, biharrik latzena. / Egurreko biharretan, haundiña arraspiakin egiñ ondoren, gero limiakin pasatzen da leuntzeko. Ik. lima-arraspa.

arraspa latz. iz. (ETNO). Escofina. Egurra gitxika jateko erramintta latza. Aizkora kertenari formia emoteko eitten zuan arraspa latzakin.

arrastada (tarrastada). iz. (AS). Rasguño, roce, arañazo. Azaleko urratua; atzaparkada urratua.

arrastobako izlag. (NA). Informal, sin sentar la cabeza. Burubakuari, zentzunbakuari esaten jako; arrastua galdu edo topau ez dabenari. Ik. ganorabako, zentzunbako, burubako.

arrastro [arrasto] (arrasto). iz. (TE). Huella, rastro. Txakurrak berihala hartu eben arrastrua, baiña ez eben jaso erbirik. / Los perros en seguida señalaron el rastro, pero no levantaron la liebre. Ik. aztarren.

arratara [tarratada] (arratada, tarratada, tarratara). iz. (TE). Desgarrón, siete. Bizkar aldian ein jata batetik besteraiñoko arrataria. / Hacia la espalda se me ha hecho un desgarrón que va de una parte a otra. / Baldartsu makurtu naiz eta arratadia egin dot fraketan.

Arrate l. iz. (TE). Arrate (monte). "Uno de los cerros que rodean a Eibar" (TE, 165). Izutik Arratera, bide ederra zabaldu dabe.

arrate-egun. iz. (NA). Día de nuestra señora de arrate, festividad de arrate. Arrate egunian, danok Arratera juaten giñan. Senide guztiak, batzuetan berrogei lagun bazkaltzeko, danok etxera, ba Eibarkuak eta... Politta zan.

arrateko ama. iz. ber. (TE). Nuestra señora de arrate, virgen de arrate. Ik. Ama Arrateko.

arrateko ama birjiña. iz. ber. (TE). Virgen de arrate, nuestra señora de arrate. Arrateko Ama Birjiñia eta Iziarkua, esaten dabe ahiztak dirala. / Dicen que la Virgen de Arrate y la de Iziar son hermanas. Ik. Ama Birjiña.

arratetiko. izlag. (TE). Los de arrate, los que proceden de arrate. Parisetik barik Arratetik ekartzen dira umiak Eibarren; horregaittik Arratetikuak. Eibartarrak, Arratetikuak, Arratetik jatxitzen dittuelako ume txikixak Eibarko ameri. / Los eibarreses somos los de Arrate, porque es de Arrate de donde bajan las criaturas a las madres de Eibar. Pluralian erabiltzen da.

arratiak. iz. (NA). Fiestas de la virgen de arrate, arrates. Iraillan 8xan. Gero Arratiak ezkerok hasten da, mugonduak baltz!: lehengo zaharrak esaten ebena, eta egixa!

Arratixa [Arratia] . l. iz. (TE). Arratia. Arratixatik Barazar gaiñera...

arratoi iz. (TE). Rata. (Ratus norvegicus). Arratoi zurixak ezagutu izan ditturaz bertako letz. / He visto ratas blancas, como autóctonas.

arrau arratze . du ad. (NA). Mover la piedra de un tirón. Probetan, harrixa mobitzia lehelengo tirakadan. Harek harririk soltau barik -arratzia dok soltatzia-, ba arrau barik, hausixan, hiru ultze justuak ein jittuan.

arraun iz. (TE). Remo.

arraunian. adlag. (OEH). Remando, a remo. Fraille marduok nekerik ez ebenetik arraunian, ez uretariko hotzik [...], pentsau eben indarrez bihurtzia euren asmora. (Ibilt 455).

arraunkada iz. (TE). Golpe de remo, palada, bogada. Seirak baterako arraunkadia. / Los seis daban con el remo a la vez.

Eibarko euskara hiztegia