harri | Eibarko euskara

harri

Aitor Usobiaga

1. iz. (TE). Piedra. Eibarko elixia eitteko harrixa, Eitzatik hurrian atara eben. / La piedra para construir la iglesia de Eibar, la extrajeron cerca de Eizaga.

2. iz. (TE). Artesa de piedra, fregadera. "Artesa de piedra en las cocinas antiguas" (TE, 168). Goiz guztian harrittik urten barik nago, hainbeste ontzi garbittu biharrekin. / Toda la mañana estoy sin salir de la artesa, con tantos cacharros que fregar. / Ekarrizu harriko moltsua hau garbittu deiran. / Laga horrek ontzixok harrixan.

3. iz. (TE). Losa. Harrizko lozia, harlozia. "Piedra o losa en el río para lavar la ropa" (TE, 168). Ibaixan zapixak joteko harrixa, goizago juanda hartu neban. / La piedra para lavar en el río, la tomé yendo temprano. Ik. harloza.

4. iz. (TE). Pedrisco, granizo grueso. Harriabarra, txingor larrixa. Haiñ hazixa izan da gaurko txingorra, harrixa be esan zaikixon. / Tan crecido ha sido el granizo de hoy, que podría decirse que era piedra. / Ni baten aittari hanka eindda nago mendittik. Jun giñen ota-elbitzan eske esparru batera, Urko partera. Ta Oiz partetik harrixak ekarren hots bat...! Ta, "Aitta! Harrixa dator, harrixa dator!" ta "Ez, hona orduko... Hara joiek, hara joiek! Trumona hara joiek." Ta trumoie ekin ta erromara orduko, ni estutute egon, ta etxera ni! Aitta burdixa eusten egon bera, itxuli ez deiñ. Ta nik kasorik bez! Etxera ni!, "Echando chichas"! [Arriau] orduko etxera heldu nitzen ni! Ama zana jun zan aittagana. Ta aitta erromaran, arantzien kontra han eguan geldi! Burkada horrekin! Harrixa haundixa ez eban eiñ han, baiña hotsa zelan ekarren harrixek?! Aitta zanak kasorik bez harrixei! Aitta guria sanua zan itzela!. Ik. harriabar, txingor.

5. iz. (ETNO). Muela de esmeril. Ale urratzaille gogorrez eta aglomeratzaillez osatutako erreminttia. Aho edo sorbatz askotariko erreminttia dala esan leike. Harriko biharrak neketsuak, zikiñak eta osasunerako txarrak dira. Horretxegaittik ahal daben guztiak zirkiñ egitten detse bihar horri. / Harriko biharra txarra da beti. Gaiñera bat argi ez badabil esmerilla sartzen jako begixan. Ik. harri, esku-harri, deztera.

6. iz. (ETNO). Piedra de limpiar, piedra esmeril. Soldiatzen erabilittako maillukia garbitzeko erabiltzen zan harrixa. Ekarrirak maillukia garbitzeko harrixa, sutatik ontxe etara juat eta dana zikiña jaukak: honekin ezin juat ezer soldiau. Ik. harri, esku-harri, deztera.

esku-harri. iz. (ETNO). Barrita de piedra de esmeril, afilador de mano. Taillarretako berbia da. Pasaixok pixkat esku-harrixa, ia leuntzen dan. Ik. harri, harri, deztera.

estal-harri. iz. (TE). Piedra de cobertura. Eta zapatu biharamonian, Maria Magdalakua etorri zan goiz, egunsentixa baiño lehen, monumentura, eta ikusi eban estal-harrixa alboratuta (Juan, 20. 1). / Y el primero después del sábado, María Magdalena vino temprano, antes del amanecer al sepulcro y vio que estaba removida la piedra de cobertura. Ik. estalki, tapa.

har-baso. iz. (TE). Pedrera, peñascal. Hemendiko aldetik, dana har-basua da. / De este lado del monte, todo es una pedrera.

harri-berde. iz. (ETNO). Sulfato de cobre.

harri-jasotzaille. [harri-jasotzaile] . iz. (TE). Levantador,-a de piedras. Sanson beziñ indartsua Itziarko harri-jasotzaillia. / Forzudo como Sansón, el levantador de pesos de Iziar. / Jose Retolaza, Iturrino, fama haundikua zuan hemen, harri-jasotzailliak preparatzen, aixkolarixak eta idi-probak.... Ik. karga-jasotzaille.

harri-jasotze. iz. (TE). Levantamiento de piedras. Harri-jasotzia, indar-joko gogorra. / El levantamiento de piedras, un duro deporte. Ik. karga-jasotze.

harri-koskor. iz. (TE). Piedra, guijarro, piedrecilla, ripio, cascajo. Batzuetan mendixak ez detse trabarik eitten, eta beste batzuetan harri-koskor bat dabe nahikua milla atxekixa ipintzeko. / A veces, no les detienen las montañas, y otras bástales un cantico para poner mil excusas. Ik. koskor.

harri-kubiko. iz. (NA). Piedra cuadrada para levantamiento de pesos. Harek orduan berrogeta hamalau urtekiñ harek eiñ eban markia eitteko! hamalau arrua, harri-kubikuakiñ!

harri-maillu. iz. (ETNO). Mazo para romper piedras. Bati "porria" esaten jako eta beste bati "harri-maillua", honako punta zorrotzaguak daukazana, harrixa zatitzeko erabiltzen dana: harri-maillua. Ik. harpiko.

harrixa batu. esap. (TE). Arruinarse, atraer la desgracia / la ruina. Haren aurrian esan dittuan berbegaz, harrixa batu detsa bere buruari. / Con las palabras que ha dicho en su presencia, se ha atraído la tempestad. Ik. harriabarra batu.

harrixa egin. du ad. (TE). Granizar piedra. Buruan dot San Lorenzo egun baten zelako harrixa eiñ eban, gure ortuan aza-landarak jarri eta ordu bete baiño lehen. / Recuerdo un día de San Lorenzo, qué pedrisco descargó antes de una hora de haber plantado coles en nuestra huerta.

harrixa jaurti. esap. (TE). Arrojar la piedra. Pekaturik gabe danak jaurti deixala lehenengo harrixa. / El que esté libre de pecado, que arroje la primera piedra.