gaztaiña | Eibarko euskara

gaztaiña

Jaione Isazelaia

1. [gaztaina] (kaztaiña). iz. (TE). Castaño (árbol). (Castanea sativa). Gaztaiñiak gaitza dakar sustraixetan leku askotan. / El castaño, en muchos lados, sufre una enfermedad en las raíces. Ik. gaztaiña-arbola, indi-gaztaiña, enano-gaztaiña.

Jaione Isazelaia

2. [gaztaina] (kaztaiña). iz. (TE). Castaña (fruto). (Castanea sativa). Gerra sasoira arte, gitxi gorabehera, gure inguruko zuhaitzik ugarixenetakua. Gaztaiñak, sarri-sarri, basarrixetako jatekorik inportantienak ziran. Hainbat klase zeguazen, oso desbardiñak. Guk jasotako izenak: abadiñua, goizgaztaiñia, txapardia, txargaria eta iñurriñua. JMEk Bergaran jasota: aritzaua, atalua, bizkeixa, idurixa, iñarmentua, lete gaztaiñia eta orri baltza (ETNO). Gaztaiñak egositta, sarri baserriko afarixa. / Castañas cocidas, frecuente cena del caserío. / Gaztaiñak lehen asko. Bueno...! Gure akordua baiño lehenago gehixago gaiñera! Hamen dana gaztaiñadixak zian: goix-gaztaiñia, iñurriñua, abadiñua... Abadiñuak garratzaguak izaten zian. Ta iñurriñua ipurdi haundixakin... Eurak arbolak egoten zian euren izenakin. Lehengo zaharrak, ba, eurak zertutakuak, plantautakuak. Injertau eurak einda ixeten zien! Injertautako gaztaiñia ixaten da, txapartia; txikixagua emoten eban. / Parajietan diferentiak izaten dittuk. Guk gozgaztaiñia, txapardia, txargaria, abadiño gaztaiñia... Gure amak erabiltzen jittuan horrek izenok. Ik. txargara, txaparda, naarbera, iñurriño, goizgaztaiña, abadiño-gaztaiña.

3. [gaztaina] (kaztaiña). iz. (TE). Madera de castaño. Ate eta leihuetarako, ez (dago) gaztaiñia lako egurrik. / Para puertas y ventanas, no hay madera como el castaño. / Ate eta leihuetarako, ez dago gaztaiñia lako egurrik. Eta teillatuak eitteko be, haritxa eta gaztaiñia onenak. Ik. gaztaiña-egur.

abadiño-gaztaiña. iz. (ETNO). Variedad de castaña. Eskasa, txikixa eta harrua dan gaztaiña-klasia. Ik. gaztaiña.

enano-gaztaiña. iz. (ETNO). Castaño de indias, castaña pilonga. (Aesculus hippocastanum). Ik. indi-gaztaiña.

gaztaiña ahozabal. [gaztaina ahozabal] . iz. (TE). Castaña grande reventona. "Se dice de las piezas grandes reventonas" (TE, 391). Dana gaztaiña ahozabala, gaztaiñadi haretan.

gaztaiña aletako. [gaztaina aletako] . iz. (TE). Castaña que se desprende de la cápsula antes del vareo. "Piezas sueltas que se desprenden de la cápsula antes del vareo" (TE, 391). Gaztaiña aletakuak onenak. Ik. aletako.

gaztaiña erre. [gaztaina erre] . iz. (TE). Castaña asada. Batzuk "tanboliña" eta guk "erre-galdaria" esaten dogun ontzixan erretzen genduzen gaztaiñak (gertatzen genduzen gaztaiña erriak).

gaztaiña-arbola. [gaztaina-arbola] (kaztaiña-arbola). iz. (TE). Castaño. (Castanea sativa). Badira gure mendixetan gaztaiña-arbolak, seguru, gizaldixak dittuenak. / Hay en nuestros montes castaños que seguramente tienen siglos. Ik. gaztaiña.

gaztaiña-egur. iz. (TE). Madera de castaño. Gaztaiña-egurra, onena irauntzeko. / La madera de castaño, la mejor para durar. Ik. gaztaiña.

gaztaiña-lakatz. [gaztaina-lakatz] (gaztaiña-lokotz, kaztaiña-lokotz, kaztaiña-lakatz). iz. (TE). Cápsula erizada de la castaña. "Cápsula espinosa que contiene el fruto del castaño" (TE, 391). Gaztaiña-lakatza baiño latzagua. / Más áspero que la cápsula de la castaña. / Gaztaiña-lokotza lezkotxe ikutu ezindako zittal bat einda dago aspaldi honetan gure uezaba. / Gaztaiña lokotza lezkotxe oratu ezindako gauzia. Ik. lakatz.

gaztaiñatara juan. [gaztainatara joan] . esap. (TE). Ir a recoger castañas. "Costumbre, principalmente de las mujeres del pueblo, de ir a repasar los castañales ya beneficiados por el dueño" (TE, 391). Kale honetatik, andra mordua juan da gaztaiñatara. / De esta calle han salido muchas mujeres a por castañas.

gaztaiñia batu. [gaztaina-batze] . du ad. (TE). Recoger la castaña. "Varear los castaños, cuando el fruto ha madurado en el otoño" (TE, 392). Ira ebatiak eta gaztaiña batziak, batera samar ibiltzen dira uda-azkenian. / El corte del helecho y la recogida de la castaña suelen coincidir aproximadamente en el otoño. Nominalizaziñua "gaztaiña batze" da, ejenpluan ikusi leikenez.

indi-gaztaiña. iz. (ETNO). Castaño de indias. (Aesculus hippocastanum). Indixa-gaztaiñak kamiño-onduetan ta egoten ziran. Enano-gaztaiñia? Haxe da ba hau! Enano-gaztaiñia ta indi-gaztaiñia bat dira. Ik. enano-gaztaiña.