ardi | Eibarko euskara

1. ardi

1. iz. (TE). Pulga. (Ctenocephalides, Pulex, eta beste batzuk). Txikitxan, danok ardixak janda bizi giñan. / Cuando pequeños, todos vivíamos comidos por las pulgas. / Ardixa esaten detsagu. "Arkakusua" daka izena horrek, baiña "ardixa" esaten detsagu. Oin arkakusua esaten dogu. Eske ardixak mendixan dagoz-eta! Baiña lehen beti ardixa; lehen "arkakusua" iñok bez, beti "ardixak". Ik. arkakuso. Gaur egunian ardi eta arkakoso (eta aldaerak), bixak erabiltzen dira; TEn sasoian, berak diñuanez, ardi zan gehixen erabiltzen zan berbia, bestia ezagutu bai baiña apenas erabiltzen ei zalako. Oin, nagusixenen artian gehixago erabiltzen da ardi; zenbat eta jende gaztiagua, orduan eta gehixago arkakoso.

ardi-kaka. iz. (TE). "Señal que deja la pulga en los lienzos de la cama y la ropa interior" (TE, 150). Ardi-korotz ardi ugaztunakin bakarrik erabiltzen da, sekula ez arkakosuakin. Ardi-kaka, ostera, bai batakin, bai bestiakin.

ardixak-jandako. iz. (TE). Picada de pulga, picadura de pulga. "Señal que persiste en la piel, de la succión de la pulga" (TE, 151). Azal zurixan, ardixak-jandakua bizixago agertzen zan. / En la piel blanca la picada de las pulgas aparecía más fuertemente.

2. ardi

2. iz. (TE). Oveja. Baserri askotan galdu da ardixak haztia, basuak eta larrak gitxittu diralako. / En muchos caseríos se ha perdido el criar ovejas, porque han disminuído los montes y los pastos. / Ardixek be bai. Bai, ardixek be beti. Ardixek hortxe, Isu-mendi esaten jakona, Isutik gorutz, hortxe ibiltzen zien beti ardixek. Urkora juten zien behin edo behin baiña gitxittan. Bai, ardixek bai. Handitxik bizi giñen ta! Zu, ez eguen orduan kaletik... xemeikorik ez zan etortzen! Ta nunbaittetik bizi biher zan! Bildotsak saldu ta gero, ba, ardi-esnia ta gaztaia be eitten genduan etxian. Danok haxe. Egixa esateko, ez dago norberak esatia ondo, baiña txandan zain eukittzen nittuen etxien eindako gaztaia hartzeko!.

ardi galdu. [ardi galdu] . iz. (TE). Oveja perdida, disidente, vagabundo,-a. Zuen ardi-galdua, tabernan ikusi dot. / He visto en la taberna a vuestra oveja perdida. Ik. ardi herren.

ardi herren. iz. (TE). Último,-a de la fila, rezagado,-a, oveja tullida. Hamen dator, halakoren baten gure ardi herrena. / Aquí viene, por fin, nuestra oveja perdida, nuestra oveja tullida. Ik. ardi galdu.

ardi-esne. [ardi-esne] . iz. (TE). Leche de oveja. Gatzatua egitten dan esnia. Munikolatik izaten genduan ardi-esnia, gatzatua eitteko. / De Munickla solíamos tener la leche de oveja para hacer la cuajada.

ardi-kaka. iz. (TE). Ardi-korotz ardi ugaztunakin bakarrik erabiltzen da, sekula ez arkakosuakin. Ardi-kaka, ostera, bai batakin, bai bestiakin.

ardi-korotz. [ardi-gorotz] . iz. (TE). Estiércol de la oveja, excremento de oveja. Lorendako, ardi-korotza simaurrik onena. / El mejor abono para las flores, el estiércol de oveja. / Orturako, ardi-korotza onena. Ik. ardi-kaka. Ardi-korotz ardi ugaztunakin bakarrik erabiltzen da, sekula ez arkakosuakin. Ardi-kaka, ostera, bai batakin, bai bestiakin.

ardi-narru. iz. (TE). Piel de oveja con su vellón, zalea. Ardi-narrua erosi biharko dot, umian sehaskarako. / Tendré que comprar una piel de oveja para la cuna del niño.

ardi-txabola. iz. (TE). Aprisco, cuadra/borda para ovejas, cabaña.

ardi-txakur. iz. (ETNO). Perro pastor, autóctono. Ardi-txakur premixuak ikusten egon giñan Oñatin. Ik. ardi. Gazte batzuen (eta ez hain gaztien) artian azken aldixan artzain-txakur hasi da zabaltzen. Eibarren behintzat, hori formiori ez da nagusixen artian erabiltzen, ez da jatorra eta erderatik hartuta daguala emoten dau (perro pastor).

ardixak moztu. esap. (ETNO). Esquilar, trasquilar. Ik. kaskamoztu.

ardixetara egin. esap. (TE). Acometer/atacar a las ovejas [un perro]. Ardixeri eraso egitteko joeria daukan txakurrak egitten dau ardixetara. / "Se dice de los perros que adquieren el vicio de acometer a las ovejas" (TE, 151). Ardixetara eitten ebana aurkittu zan ha txakurra eta hill ein bihar izan eben. / Aquel perro resultó de los que acometen a las ovejas y le tuvieron que matar.