Eibarko euskara hiztegia
Z LETRA
Zesterokua
(Zesterukua).
b. iz.
(TE).
Zesterukua (caserío).
Tutulukua, Zesterukua, Guenengua, Tangillangua.... /
Arraten bertan, kurutze azpixan, zeguan Zesteroko basarrixa; baiña aspaldi jausi zan ha.
zestozain
iz.
(AS).
Carabina (coloq).
Neska bat, nobixuakin doian beste bati laguntzen.
Holaxen esaten zeben "karabina" eibartarrak, herrixa euskeraz bizi zan haretan: "Nere ahiztia zinera mutil batekin eta nik zestozain ein bihar; eta neri etxatan gustatzen".
zetaka
iz.
(JSM).
Mancha,
suciedad con costra.
Alkondara barrixan zetaka edarra ein detsa usuak kaka ein detsanian Untzagan..
zeu
izord.
(TE).
Usted mismo,-a,
tú mismo,-a.
Gaur egunian forma neutruena da, sasoin baten errespetuzkua bazan be. Nominatiboko formia da, indartutakua. "Zu"ren intensibua. / "Forma demostrativa del nominativo de la segunda persona del singular, en trato de respeto, usted" (TE, 734).
Zeu zara lehenengo etxe honetan. / Es usted el primero en esta casa. /
Zeuk aindutako erara ein dogu gauzia. / Lo hemos hecho a la manera que usted lo mandara. /
Beno, kalera neu juango naiz, ala emen zeu geldittuko zara? (Zirik 108).
Beste kasu markak hartzen dauz: "zeuk" (ergatibua)...
zeuek
izord.
(TE).
Vosotros mismos,
vosotras mismas,
ustedes mismos,-as.
Nominatiboko formia da, indartutakua. "Zuek"en intensibua. / "Forma demost. de la segunda persona" (TE, 734).
Zeuek gura izan zenduen honutz etortzia. / Vosotros quisisteis venir hacia acá. /
Ez ba, zeuek ez bildurtziarren. (Zirik 35).
Ik.
zeuen.
zeure
izord.
(TE).
Suyo,-a,
tuyo,-a.
Edutezko genitibo formia da, indartutakua.
Zeuria da etxia eta zeuk aintzen dozu hamen. / Es de usted la casa y aquí manda usted. /
Zeure hobe biharrez esatetsut (esaten detsut). (Zirik 115).
zezen
1.
iz.
(TE).
Toro.
"Toro joven" (TE, 734).
Aratoste-erdiko egunian, kalerik kale ataratzen eben zezena. / El segundo día de Carnaval, corrían un torete por las calles.
2.
iz.
(TE).
Toros,
corrida,
corrida de toros.
Azpeittixan, zezenak dira datorren domekan. / El domingo que viene hay toros en Azpeitia.
Ik.
zezen-korrida.
Normalian pluralian.
zezen-korrida.
iz.
(NA).
Corrida de toros.
Eibarren korrida-plazia historikua izen dok. Oiñ ez jakixat nik! urtian zezen-korrida bat ero bi, goixa bota, eta hortxe! korrida-plazia....
Ik.
zezen.
zezen-plaza.
iz.
(NA).
Plaza de toros.
Lehelengo-lehelengo egun biko probak ipintzen hasi zianak, Eibar zuan, Eibar!, holan, Eibarko zezen-plazan egun biko bat.
Ik.
korrida-plaza.
zezenana.
iz.
(TE).
Zezenana,
pieza.
"Aire que se ejecutaba por los tamborileros para anunciar el festejo del toro que iba a ser soltado por las calles" (TE, 734).
Tanboliñak "Zezenana" joten dihardu kalerik kale, jendiari aitzen emoten Torrepetik zer datorren.
zezenka.
adlag.
(TE).
Jugando a los toros.
"Jugar a novillos" (TE, 734).
Zezenka genbizen lagun danok eskolako ordura arte. / Estábamos jugando a los toros todos los amigos, hasta la hora de la escuela.
zezensuzko.
iz.
(TE).
Toro de fuego.
"Festejo popular del toro de fuego" (TE, 734).
Zezen-suzkuan bildurrez padarrian giñan.
Ik.
suzko-isko.
Sinonimua baiño berba normalaua ei zan/da, "más frecuente" (TE, 667).
zeziña
[zezin]
(zezin, zezeiña).
iz.
(TE).
Cecina.
Gatzetan ondutako okelia.
Baserri hartan ez zan falta izaten zeziñia urte guztian. / En aquel caserío no solía faltar la cecina en todo el año. /
Gabon inguruen txarrixa hiltten genduen. Hori beti ikusi dot etxien! Ta gero zera be eitten zan, zezeiñia, orduan. Zezeiñia. Zezeiñia da, ba, txahala edo behixa, bi lagunek edo bi auzok, erdibana eitten zan, osorik ez, ezta? Baiña hori da okelia, gatz emon, ta gatzittutakua. Gatza emon ta, ez dakit zenbat egunera, buelta emoten jakon, barriro gatza emon eta hartzen eban gatza ta gero hori, ba, urte guztien eukitzen zendun.
zianuro
iz.
(OEH).
Cianuro.
Badakixe iñoiz, nahiz da debekauta egon, errekara zianurua botatzen. [...] Burdiñako biharretan asko erabiltzen da zianurua. (Zirik 23).
ziar-leku
iz.
(ETNO).
Depósito de escorias.
Lurrian daguan deposittua, ziarzulotik jausten diran silikato urtuak, zepak eta loikerixak, jasotzen dittuana. Burdiñoletako berbia da.
Lurrian, ziarzulotik urtetzen daben silikatuak hartzeko ziar-lekua dago.
ziarzulo
iz.
(ETNO).
Boca de escorias.
Bergamalluari begira sutegiko ezkerreko albuan daguan zulua, urtutako silikatuak urten deixen. Burdiñoletako berbia da.
Zepia, burdingaixak ekarri dittuan zikin berotuetatik sortutako silikato nahaste bat da, silikatuok urtu egitten dira eta ziarzulotik urtetzen. /
Ziarzulotik doiana da miaren errauts eta loikerixia. Holan garbitzen da burdiñia. Hau astunago dan legez geratzen da ora bat eginda sutegixan, eta urten dau gaiñeztu jakon loikerixiak, zein geratu dan zapatuta.
ziburu
[zabu]
.
iz.
(TE).
Trapecio.
Komediante harek ziburuan ein zittuan lanak, esan be ezin laikez (ein). / Los ejercicios que aquel artista hizo en el trapecio, ni se pueden referir.
zidar
[zilar]
.
iz.
(TE).
Plata.
Metal noblia, zurixa, bristaratsua, harikor eta xaflakorra (ETNO).
Orduan, hamasei bidar merkiagua zan zidarra urria baiño. / Entonces la plata era dieciséis veces más barata que el oro. /
Damaskiñaugiñak euren biharrak dotoretzeko, tartian, "perliaua" deitzen jakon zidarrezko mota errenkolarixa ipintzen dabe.
zidar-hari.
iz.
(ETNO).
Hilo de plata de para el perleado.
Urredunak perliaurako prestatzen eban zidarrezko harixa. Grabauko berbia da.
zidarbizi
[zilarbizi]
.
iz.
(TE).
Mercurio.
"Metal zurixa, bristaratsua eta likidua giro-tenperaturan (Hg)" (ETNO).
Zidarbizixa Arrate ballian badala esaten eben zaharrak. / Decían los viejos, que había mercurio en el valle de Arrate.
zidarrezko
izlag.
(TE).
De plata.
Zidarrezko ontzixetan bazkaldu dogu ezerbez bat. / En vajilla de plata hemos comido una miseria.
zigarro
(ziarro).
iz.
Cigarrillo,
cigarro.
zigarro-mutxikin.
(ziarro mutxikin).
iz.
(JSM).
Colilla.
Ziarro-mutxikiña bentanatik kalera bota ta berak buruz behera ohe gaiñera salto eitten ei eban. (Zirik 131).
Ik.
mutxikin.
zigarro-puru.
(ziarro-puro).
iz.
(NA).
Puro,
cigarro puro,
habano.
Ziarro-puru kalikañua baiño baltzagua. / "Más negro que el carbón; más negro/oscuro que la boca del lobo" /
Zazpi xentimoko ziarro-puru kalikañua bera baiño baltzagua kolorez.
Ik.
puru.
zigor
2.
(zior).
iz.
(TE).
Junco flexible en aro,
símbolo de autoridad.
Gure herrixan, alkate jaunak ziorra biribillian batuta eruaten eban eskuan, auzokueri nausixa zala agertzeko; baiña berak be, alkate jaunak, aittu zeixan, ez makilla sendua bezela gogorra, ezbada ze ziorran moduan biguntzen dana izan bihar zala. / En nuestro pueblo, el señor alcalde solía llevar en la mano un junco recogido en aro, para significar su autoridad al vecindario; pero al mismo tiempo, para que él, el señor alcalde, entendiera que su autoridad no era como la recia vara rígida, sino que debía ser flexible como el junco.
Ik.
zuma,
ihi.