Eibarko euskara hiztegia
Z LETRA
zeregin
1.
iz.
(TE).
Deber,
obligación,
quehacer,
tarea,
ocupación,
trabajo.
Biharra, egittekua.
Gaur arrasaldian, zeregiña daukat eta ezingo naiz etorri. / Hoy por la tarde tengo quehacer y no podré venir. /
Ezkondutako andren zeregiña, gizona ondo konpontzia. / Deber de las mujeres casadas, traer compuesto al marido. /
Hauxe dok hauxe! beti zeregiñez ittota nabik; ez jakixat noiz nasaittu bihar doten. /
Eibarrera azaldu zan plaentxiatar bat zeregiñen batzuk eittera, ta bi edo hiru eibartarrek ikusi eben da [...]. (Zirik 51).
/
Andrakumia zanetik, makalegixa izango zala zeregiñ hartarako. (Ibilt 470).
Ik.
lanbide,
bihargintza.
2.
iz.
(TE).
Quehacer/trabajo doméstico.
Pluralian etxeko lanak. / "Por antonomasia los quehaceres domésticos, a cargo de las mujeres" (TE, 732).
Andriak aintzen ebanetik etxe hartan, gizonak eitten zittuan zeregiñak. / Como en aquella casa mandaba la mujer, el marido hacía los quehaceres.
Normalian pluralian.
zeregintza
iz.
(OEH).
Ocupación,
quehacer.
Atoz ariñ ikusi gura badozu zer zeregintzan laga doran zure
zaldun senarra bere besartetik iges eitteko. (Ibilt 474).
zaldun senarra bere besartetik iges eitteko. (Ibilt 474).
zeren
[zeden]
(zeen).
iz.
(TE).
Carcoma.
"Polilla que ataca la madera" (TE, 732).
Zerenak jaten dau egurra, sitsak erropia. /
Zugaitza bota eta gero egurra ondo zaindu bihar da: azala eta gizena kendu, eta hotzetan laga, gogortu deiñ. Bestela maskaldu egitten da, bigun-biguna geratzen da eta erreza da zerenak jotzia. Eta zerenak kalte handixa egitten detsa egurrari, kalte demasa.
Ik.
sits.
Jente nagusixak zuzen darabiz, baiña sarri nahastau egitten dira zeren (egurra jaten daben kakalardotxua), eta sits (erropia jaten daben mitxeletia).
zerenak jo.
du
ad.
(ETNO).
Carcomer,
roer la madera.
Tira-tira-tira! Zelan gordeko jonagu mahai hori, zerenak jota dagon eta!.
Ik.
kokuak jan.
zeresan
2.
iz.
(ETNO).
Torcedura,
esguince.
Zantiratua, bihurduria.
Joseluk bihurrittua ein zeban domekan foballian jokatzen.
Ik.
zantiratu,
trokau,
haragi-eten,
erasan,
bihurrittu.
2.
bihurritze
[bihurritu]
.
du
ad.
(ETNO).
Torcer(se) una articulación.
Ik.
trokau,
zantiratu,
haragi-eten,
erasan,
bihurrittu.
1.
(zeesan).
iz.
(TE).
El qué dirán,
murmuración,
chisme,
motivo de cotilleo.
Barriketarako eta txutxu-putxuka jardutzeko bidia emoten daben barri badaezpadakua. Berbakizuna.
Zeresanen bildur barik eizu eginbiharrekua. / Haz lo que tengas que hacer sin miedo al qué dirán. /
Zeresanak emon zittuan jendian artian. / Dió lugar a chismes y murmuraciones entre la gente. /
Bazan Eibar aldian zeresana, kantarixak zirala ta ez zirala. (Zirik 85).
Ik.
berbakizun.
2.
(zeesan).
iz.
(TE).
Lo que se tiene por decir,
queja,
reproche,
crítica.
Norbaittek zeozen gaiñian esateko daukana, esan biharrekua.
Ez dot uste iñok zeresanik daukanik egin dotenagaittik. / No creo que nadie tenga motivo de queja por lo que he hecho (TE). /
Esan biharreko guztiak esan dittut; ez daukat gehixago horren gaiñian zeresanik. / He dicho todo lo que tenía que decir; no tengo, sobre el tema, nada más que comentar.
Ik.
esateko.
zeresan bihar.
esap.
(TE).
Motivo de queja,
que hablar.
Ez dot uste iñok daukanik zeresan biharrik ein dotenagaittik. / No creo que nadie tenga motivo de queja por lo que he hecho. /
Emon dau behintzat, zeresan biharra. / Al menos ya ha dado que hablar.
Ik.
esateko.
Jasota daguan moduan, gitxi erabiltzen da; zeresan gehixago (bihar barik).
zeresana euki.
esap.
(TE).
Tener queja.
Zeresan haundixak daukaz aspaldi honetan Peruk zugaittik. / Esta temporada, Peru tiene muchas quejas de ti.
Pluralian be erabiltzen da: zeresanak euki.
zergaitti
1.
[zergati]
.
iz.
(TE).
El porqué,
causa,
razón,
motivo.
Errazoia, motibua.
Esairazu zure hasarrien zergaittixa. / Dime la causa de tus enfados. /
Gauzak beherutz jaustian zergaittixa astuntasuna da. / La causa de que las cosas caigan es la gravedad. /
Galdez senarra haiñ kaltegarrizko alderian zergaittixa, emaztiak aitzen emon zetsan esanaz, [...]. (Ibilt 467).
Ik.
zergaittikako.
Mugatuan zergaittixa erabiltzen da.
2.
[zergati]
.
iz.
(TE).
Causa (fil).
Filosofixako berbia da.
Berezko gauzen zergaittixari "Natura" esaten detsagu. / A la causa de las cosas de por sí llamamos Naturaleza.
Mugatuan zergatixa; dana dala, Filosofiako konzeptu honendako kausa dakarre Batuko hiztegixak.
zergaittik
1.
[zergatik]
(zegaittik, zeaittik, zeaitxik).
gald.
(IL).
Por qué.
--Ama, itxasuko ura zergaittik izaten da hain gazixa? (Zirik 84).
/
Zergaittik ez nere gain kulpagabian zoritxarra? Zergaittik ni Zeruak oiñaztu batekin ez ninduan haustu? (Ibilt 488).
2.
[zergatik]
(zegaittik, zeaittik, zeaitxik).
lok.
(OEH).
Porque.
Horregaittik, gaur iñok eztau (ez dau) nahi gizona izaterik, zergaittik bere kidekorik ez leukialako billauko. (Zirik 67).
/
[Gure frailletzako relijiñuak] iraungo dau osasun eta urte-oneko;
zergaittik bere oiñarrixak ez dabelako hutsik eiñgo. (Ibilt 469).
Ik.
ze,
zergaittik eze.
zergaittik eze.
(zegaittik eze).
lok.
(IL).
Porque,
pues porque,
por.
Kausaletakua da.
-Zegaittik zatoz hain berandu? -Zegaittik eze autobusa galdu dot. /
Oso eibartartuta daukagu, zegaittik eze eibartar nagusi peto-petuak be barra-barra darabixe..
Ik.
ze,
zergaittik.
zergaittikako
[zergatiko]
.
iz.
(OEH).
Razón,
motivo,
causa.
Jakin gura izan eban berba astun horren zergaittikakua. (Ibilt 478).
Ik.
zergaitti,
errazoi.
zerikusi
iz.
(JME).
Relación,
conexión,
tener que ver (con).
Kosta alderako zerikusi haundixa dauka egualdi onak.
/
Nik ez neban zerikusirik euki asunto haretan.
Ik.
zer ikusi.
zerikusi haundiko.
izlag.
(OEH).
Relevante,
importante.
Erregiña hau Frantziako Franzisko Lehelenan arrebia [...]. Eta orduango erregien arteko zerikusi haundiko autuetan, aurrenetako zeregin eten bakua eraballi ebana. (Ibilt 454).
zerikusirik barik.
esap.
(TE).
Sin relación alguna,
sin nada que ver,
sin arte ni parte.
"Sin tener arte ni parte" (TE, 732).
Zerikusirik barik autuan, preso hartu eben. / Sin tener arte ni parte en el asunto, le metieron preso.
zerikusixa euki.
esap.
(TE).
Tener relación / conexión,
tener que ver.
"Tener que ver, ser cómplice" (TE, 732).
Zerikusi haundixa eukan gaizto harek etorri zan hondamendixan. / Aquel malo tuvo mucho que ver en el desastre que sobrevino. /
Hodak zerikusixa dauke eurixakin. / Las nubes tienen relación con las lluvias. /
Ez da segurua urdiñak irabaztia; zerikusi haundixa dauka ondiok partiduak. / No es seguro que ganen los azules; todavía tiene mucho qué ver el partido. /
Jesus, zer? Laster etxera, ez? Nahi bai. Baiña ondiok zerikusixa daka...
zerisildu
(zerixildu).
iz.
(OEH).
Secreto.
Oiñ konturatzen naiz erbesteko eta ezezagun letz hartzen nozula, zerixilduak destazuzenetik. (Ibilt 485).
zerka
iz.
(TE).
Cerca,
camino servidumbre o accesorio.
"Muro con foso" (TE, 732). / "Zerkia, bidia" (AN).
"Zerkia" eta "karkabia", hala izentatzen ziran tokixak baziran Eibarren.
Çerca: Erdiaroko esanahixaz: "Camino servidumbre o accesorio a un recinto". Leku-izena Eibarren: Çercaburu.
zernahi
zenbtz.
(TE).
De todo,
a discreción,
cuanto quieras,
cuanto se quiera.
Zernahi daukazu etxe hartan. / En aquella casa hay de todo.
1. zerra
2.
iz.
(ETNO).
Sierra.
Zerra mordua dagoz: zerra ingleterua (oker ebateko), egurrandako zerria, burdiñiandakua, zerra-kortia (egur fiña ebatekua, hagin finduna), zerra-kutxillia (zerra estua, kutxillo itxurakua)...
esku-zerra.
iz.
(ETNO).
Sierra de mano.
Makiñan baiño hobeto ebagiko dok hori esku-zerriakin.
Ik.
epaiki-orri,
epaiki.
2. zerra
1.
iz.
(TE).
Dentadura,
dientes (fig).
Esangura figuradua dauka.
Harek erabilli eben zerria ondra-janian! / ¡Menudo diente se trajeron en aquel banquete funeral!
2.
iz.
(TE).
Mala lengua (fig).
Jakiñian nago zerlako zerria erabilli daben nere kontra. / Soy sabedor de la lengua que tuvo contra mí.
zerrari
iz.
(TE).
Aserrador,
maderero,
serrador.
Basuan eitten zittuan zerrari denbora luziak. / Pasaba en el monte de serrador largas temporadas. /
Zerran egoten dok zerrarixa, eta harek pasatzen jittuk egurrak zerran.
zerrauts
iz.
(TE).
Serrín.
Zerrautsa dauka buruan, eta ez garunik. / En la cabeza tiene serrín, no sesos.
zerrota
iz.
(ETNO).
Serrucho,
sierra.
Teillatuko kapurixo muturrak ebagi bihar jittuagu zerrotiakin. /
Zerrotiak ez jok egur lodixak mozteko balio. /
Zerrotiakin ezingo dok egur hori moztu, lodiegixa dok-eta.
zertifikadu
[zertifikatu]
.
iz.
(OEH).
Certificado.
Kartzelako zertifikaduak. (In Zirik 98).
Ik.
agiri.
zertzuk
(zertzuk).
gald.
(TE).
Qué cosas,
cuáles.
Nominatibo pluraleko formia da.
Horko salgei guztietatik, zertzuek hartuko zendukez duan balitzateke? / De todas esas mercancías, ¿cuáles tomarías si fuesen de balde? /
Zertzuk dira hamen traba eitten detsuen gauzak? / ¿Qué cosas son las que te estorban aquí?
Kasu markak hartu leikez.
zeru
1.
iz.
(TE).
Firmamento,
cielo.
Izarratu dago zerua eta ezer ikusten ez dala lurra. / El cielo está estrellado y que no se ve nada en la tierra.
2.
iz.
(TE).
Cielo,
vida eterna.
"Cielo de los bienaventurados" (TE, 733).
Goi-garbi urdiñan gaiñeko arimen bizitza lekua, zorionekuen Zerua. / La habitación de las almas, encimera del azul firmamento, el Cielo de los bienaventurados. /
Aberatsa, infarnuko laratza; pobria, zeruko loria.
/ El rico, llar en el infierno; el pobre, flor del cielo. /
Juan hari zerura ortozik!
/ ¡Vete al carajo!
zeru-azpi.
iz.
(OEH).
Bajo el cielo,
la tierra.
Eta andrakume txoriburuak zeru-azpixan diran artian, beti esatia da, guk ez dogula goserik izango. (Ibilt 469).
zerutiko.
izlag.
(TE).
Que procede del cielo,
celestial.
Eta hor nun zerutiko hots bat esaten: "Hau da nere Seme Maittia, zeiñegaz ditturan poztasunak" (Mat. 3. 17). / Y he ahí una voz del cielo que decía: "Éste es mi Hijo amado, en quien tengo mi complacencia".
zeruko
izlag.
(TE).
Celestial,
divino,-a.
Soiñu hori, hain gozua eta leguna, zerukua dirudi. / Esa música, tan dulce y suave, parece celestial.
zeruko katu
iz.
(TE).
Oruga,
oruga peluda.
"Se decía así de las muy vestidas de pelos y colores y corresponden a mariposas muy decoradas" (TE, 733).
Zeruko-katua, mitxeleta geixa. / La oruga, larva de la mariposa.
Ik.
mitxeleta-gei,
har.