Eibarko euskara hiztegia
Z LETRA
zain
1.
iz.
(
TE).
Guardián,
vigilante,
cuidador.
2.
postp.
(
TE).
A la espera,
esperando.
Diruak amaitzeko zain zan etxekalte haren anai nausixa, haren lurrak hutsian bereganatzeko. / Aguardaba a que se le terminaran los dineros el hermano mayor de aquel pródigo, para apropiarse por una nada de su tierras. /
Hainbeste jente zain daukagula dirua galtzen gauaz da. (Zirik 46).
/
Jarri ziran begixak batu barik egunsentixan zaiñ. (Ibilt 461).
/
Luzero egon ziran esna, zaiñ sorgiñok noiz agertuko. (Ibilt 467).
zain egon.
da
ad.
(
TE).
Estar esperando.
Zaiñ egonian, denboria luze juaten da. / Estando aguardando el tiempo se hace largo. /
Hamen nago zain, ardi galdua noiz etorriko ete dan. / Aquí estoy esperando cuándo vendrá la oveja perdida. /
Txorokillan zain gauaz. Hari agindu jetsagu-ta. (Zirik 127).
Ik.
itxaitten egon,
luze juan.
zaindu
1.
zaintze
( zaindutze)
.
du
ad.
(
TE).
Cuidar,
vigilar.
Norbaitten edo zerbaitten arduria hartu, kalterik gertau ez dakixon.
Aurtengo Andramarixetan, herrixa zaintzen geldittu gara. / Este año, cuando la Virgen de Agosto, hemos quedado cuidando el pueblo. /
Liburuteixa zuk zainduko dozu, ez dein bat be handik galdu. / Tu cuidarás la biblioteca, para que no se pierda de allí ningún libro. /
Bere zeregiña da umia zaindutzia. / Su ocupación es cuidar el niño. /
Umia zaintzia nere gaurko zeregiña. / Mi ocupación de hoy es cuidar el niño. /
Gizon bat zaintzeko eztago (ez dago) andrian moduko Guardia Zebillik. (Zirik 125).
2.
zaintze
( zaindutze)
.
du
ad.
(
TE).
Mirar,
administrar,
cuidar,
conservar.
Begiratu, bere horretan gorde, administrau.
Irabaztiak baiño gehixago balio dau zaindutziak. / Vale más administrar que ganar. /
Kinzenako diruok ondo zainduko bazendukez, ez ziñake koskara ibilli biharrian. / Si cuidaras bien el dinero de la quincena, no tendrías necesidad de comprar a fiado.
3.
zaintze
.
du
ad.
(
ETNO).
Cuidar la madera.
Egurra ebagi ostian bihar dan eran tolostu eta gordetzia.
Egurra ondo zaindu bihar dok, botatakuan ebagi barik laga egin bihar dok hantxe.
zaintzaille
[zaintzaile]
.
iz.
(
TE).
Guardián,
vigilante,
cuidador.
Zaintzaillien loaldi txiki baten balixau nintzan iges eitteko. / Me valí de un sueñecito de los guardianes, para escaparme.
zaixa emon
esap.
(
TE).
Azuzar,
excitar.
"Excitar a los animales" (TE, 723).
Txakurra eskatu eta zaixa emon zetsan sagar lapurretan zebillen mutikuen aurka. / Soltó al perro y le azuzó contra los muchachos que robaban las manzanas. /
Lehen da gizon hasarria eta zaixa emoten dihardu guzurti haundi horrek. / Antes es iracundo, y ese mentiroso le está azuzando.
Ik.
axaxa emon,
xaxau.
Ez dakigu gaur egunian erabiltzen danik, "axaxa emon" da arruntagua.
zakar
iz.
(
TE).
Basura,
desecho,
residuo,
detritus,
resto,
detrito.
Zakarrak, erretzia onena. / Lo mejor es quemar las basuras.
Ik.
zabur.
Normalian pluralian.
zakarrerixa
[zakarreria]
.
iz.
(
TE).
Residuo,
basura,
desecho,
desperdicio.
Erromerixia amaittu zanian, bazan zakarrerixia ugari lurrian. / Cuando terminó la romería, la tierra estaba llena de desperdicios.
zalantza
iz.
(
TE).
Duda,
titubeo.
Zalantza baten bizi naiz, zer eingo ete doten semiagaz. / Vivo en duda, sobre qué haré de mi hijo. /
Dudan nago "zalanzan" esatia ez ete doten hobe toki honetan.
Ik.
ezbai,
bai-edo-ez,
duda.
Eibarren duda gehixago.
"Erudito en Eibar, donde lo hemos recibido por la literatura" (TE, 724).
zaldi
iz.
(
TE).
Caballo,
caballo macho.
Gizonak, zaldixa hezitziagaz ezin esandako beste irabazi eban. / El hombre, con domesticar al caballo, ganó lo indecible.
Ik.
kaballo.
Gaur egun arruntagua "kaballua". Dana dala ondiokan be entzuten da "zaldi", eta forma bakarra da eratorrixetan: "zaldun", "zaldibide..."
zaldi gaiñian.
[zaldi gainean]
.
esap.
(
OEH).
A caballo.
Zaldi gaiñian urrindu zala. (Ibilt 460).
zaldibide
iz.
(
TE).
Camino para caballería.
"Camino de herradura" (TE, 724).
Zaldi-bidez hurrago dago bide barrixetatik baiño. / Está más cerca por el camino de la herrada que por la nueva carretera.
zaldittu
3.
izond.
(
ETNO).
Pequeño,-a.
Ume berbetan, "txikixa"
Nun dago popo txitxia? Galdu ein dozu?.
zalditze
[zalditu]
.
du
ad.
(
Tr).
Cubrir la yegua con el caballo.
Bihorra estaldu.
Ik.
iskotu,
apotu.
zaldiz
adlag.
(
TE).
A caballo.
Zaldiz juan biharreko bidiak dagoz trena heltzen dan lekutik aurrera. / Desde donde llega el tren, hay que seguir camino a caballo.
zaldun
iz.
(
TE).
Caballero.
Zaldunak ziran nausi, gerria eitten jakitziakin. / Mandaban los caballeros, con saber hacer la guerra. /
Zaldunak esan zetsan oiñezkuari: "nik zaldi ederra baiña zuk buru hobia". / Dijo el caballero al peatón: "yo buen caballo pero vos mejor cabeza". /
Frantziako erregiñan zaldun bat. (Ibilt 467).
Ik.
dama,
oiñezko.
zale
izond.
(
TE).
Aficionado,
asiduo,
adepto.
"Que tiene querencia a" (TE, 724).
Zalia da hona agertzen bazkaloste guztietan. / Es asiduo en venir acá todos los días después de comer. /
Deskantsuetan zaliak dira txurrutari emoten. (Zirik 20).
zaletasun
iz.
(
TE).
Afición,
gusto,
apego,
inclinación,
entusiasmo.
Mendirako zaletasuna, gauza ederra gaztien artian. / La afición al monte, cosa hermosa en la juventud. /
Zer pasatzen jak Mateo? Lagun artera agertzeko zaletasuna galdu eta peskarakua hartu al dok? (Zirik 107).
zaltegi
(zaltei).
iz.
(
ETNO).
Caballeriza,
establo.
Ik.
korta.
Inguruko herrixetan (Soraluze, Bergara...) Eibarren baiño gehixago darabixe. Eibarren "korta" asko gehixago. Jatorriz, biharbada, zalditegixa izango zan, baiña gaur egun "korta"-n sinonimua da.
zama
iz.
(
ETNO).
Carga,
remolque anexo hecho con palos y ramas para acarrear helecho,
piedra,
etc.
"Especie de narria que se hace con unos palitroques para acarrear helecho ó piedra" (AZ, 1139). Burdixan edo lerian atzian ipintzen dan luzapena. Makilla eta adarrekin egitten da, gaiñian iria edo bedarra karriatzeko. Ostian, takada baten lepuan eruan leikian kantidadia, bai kristauak bai animalixiak, astuak esate baterako (ETNO).
Honi burdikarioni zamia lotu biharko detsagu, bestelan beste biaje bat daukagu.
Ik.
karga,
besada.
(...) "Otros productos muy populares eran el carbón y la leña, los cuales eran evaluados por "cargas", equivaliendo cada una de ellas a cuatro "zama" o unidad capaz de ser transportada por una persona" (EOYE, data barik, 306. or. (JEL)).
zamarra
iz.
(
ETNO).
Agoa,
masa de hierro candente.
Mia sutegixan urtzen zan urtzaillian ardurapian, eta gero "zamarra" bihurtuta jungurara eruaten eben kurrikekin helduta.
Ik.
burdin oratzar,
agoi.
zamau
1.
iz.
(
ETNO).
Mantel,
paño de hilo.
Zamaua ipintzen zan konbidauak etozenian, dotoria.... /
Platerak ipiñi baiño lehen, jarrizu zamaua.
2.
iz.
(
EEE).
Trapo,
paño,
trapo de cocina.
Sikatizuz eskuok zamauakin, bestela atzera be liburua zikindu eingo destazu eta.
zan
1.
[zain]
.
iz.
(
TE).
Vena,
vaso.
Zanak, korputz guztian zabalduta dittugu. / Las venas las tenemos extendidas por todo el cuerpo.
2.
[zain]
.
iz.
(
TE).
Nervio.
Zanian ikutu zetsanian, eziñ izan eban ulua barik sakatu. / Cuando le tocó en el nervio, no pudo aguantarlo sin gritar.
3.
iz.
(
ETNO).
Vena de agua,
veta subterránea de agua.
Lur azpittik doian ura, erreka izatera heltzen ez dana.
Ik.
itturburu.
4.
iz.
(
ETNO).
Punzón muy fino.
Zenbait biharrerako erabiltzen dan puntzoi fin-fiña.
Puntzoirik fiñena, zana. /
Trokeleri zanak ataratzeko esku ona bihar da..
zan-bedar.
iz.
(
ETNO).
Llantén.
(
Plantago lanceolata).
zan-gorri.
iz.
(
ETNO).
Alfilerillo del pastor.
(
Erodium cicutarium).
zanbro
iz.
(
TE).
Moradura,
moratón,
sahorno,
escozor.
"Señales del látigo" (TE, 724).
Iri-zillakin zanbruak atara zetsazen bizkarrian. / Con el zurriago, le marcó de moraduras la espalda.
zanga
iz.
(
ETNO).
Pequeña canalización,
canal pequeño.
Erreten txikixa; esate baterako, kortako ur zikiña daroian erretena.
zango
iz.
(
TE).
Pierna,
pata.
Arbola-tantaixak lako zanguak dittu.
zankabe
(zankape).
iz.
(
TE).
Corva.
Zankabietako miña darabitt aspaldixan. / Hace algún tiempo que me duelen las corvas. /
Zankapian emon zetsan ostikadiakin lurrera eratxi eban.
zantiratu
[zaintiratu]
.
iz.
(
TE).
Tirón,
distensión.
"Relajamiento de un tendón" (TE, 724).
Zantiratua ein jata belaunpian.
Ik.
haragi-eten,
erasan.