Z Letra

zugazti [zuhaizti] . iz. (TE). Arboleda. Txikixak ziranian, kerizaz betetako zugazti eder bat neria zala siñistuta euki nittuan umiak. / Cuando eran pequeñas (mis hijas), les tuve creídas de que era de mi exclusiva propiedad una hermosa arboleda llena de sombras. / Eta, ibillera danak, mendi, baso eta zugazti urriñeraiñoko alde guztietan [...] alperrikuak izan ziran. (Ibilt 460). Ik. arboladi.

zuhur izond. (NA). Agarrado,-a, tacaño,-a, avaro,-a.

zuka adlag. (JME). Tratamiento de zu. Zu tratamenduaz. Hala be, berekautan pentsatzen eban [abadiari] zuka eingo baleskixo be nahikua litzakiala. (Zirik 79). Ik. berorika, hiketan egin, hi egin, hika, zu egin.

zuketan egin. du ad. (TE). Hablar / tratar de usted. Zuka egin, zuketia erabili. Zuketan eitten detsa berba mundu guztiari. / Habla de usted a todo el mundo. Ik. zu egin, hittano egin, hiketan egin, hi egin, hika, zuka.

zuku iz. (ETNO). Comida para las gallinas, masa a base de salvado y otros alimentos que principalmente se da de comer a las aves de corral. Birriña, babak eta beste sobra batzuk urakin nahastauta egitten dan jatekua, gehixenbat hagaztixeri eta txarrixeri jaten emoteko. Txarrixari zukua gustatzen jako. Ik. zapero.

zulakaitz iz. (ETNO). Cincel. Maillukiaz edo mailluaz joka, metala eta harria lantzeko esku-erreminttia. Zulakaitzakin biharrian ohittura asko ez dakanak eskuetan takateko ederrak hartzen dittu. Ik. gubil-zabal.

zulatu zulatze (zulatutze) (zulotu). du ad. (TE). Agujerear, taladrar. Ur tantan bat nahikua harrixa zulatzeko, denboria badau bere kontura. / Una gota de agua basta para taladrar la piedra, si el tiempo está a su discreción. / Mendixa batetik bestera zulatutzia ein zan, arra baten okerra barik. / Hicieron la perforación de la montaña de un lado a otro sin errar un palmo. / Alde honetan, piezak zulatzia. / En este lado, se taladran las piezas. / Barautsak galtzairua bera be errez zulatzen dau; baiña ez horraitxiok tenplauta badago, orduan bera lako gogorra da-eta. / Ondo zulatzia nahi bada, barautsa ondo zorroztu. / Amak eindako galtzok etxaz (ez jaz) ez berihalakuan zulatuko. (Zirik 123).

zulatzaille [zulatzaile] . iz. (TE). Taladrador, obrero taladrador. "Obrero que trabaja en el taladro" (TE, 745). Armerixako berbia da. Andrazkuak sarri zulatzaille eitten dabe. / Muchas veces las mujeres hacen de taladradoras. Ik. zulogin.

zulo

1. iz. (TE). Agujero. Jausi eta bekokixan zulua ein jatan. / Me caí y me hice un agujero en la frente. / Makiña bat [...] zulo batetik begiratuta santuak ikusten zirana. (Zirik 44).

2. iz. (ETNO). Madriguera. Baso-konejuen zulo onduan ipiñi eben lagunetariko bat, zorrua zuluan ebala. (Zirik 14). Ik. habixa. Bes. sator-zulo, aixeri-zulo, erbi-zulo.

3. iz. (TE). Lugar de querencia [fig], rincón. Taberna zuluan biziko ziñateke zu. / Tu vivirías en ese agujero de la taberna. Ik. txoko.

4. iz. (OEH). Antro, garito. Manolo Caracol nungo zuluetatik dabillen jakin, [...] Sarita Montielen lepoko katiak zenbat perla dituan. (Zirik 85).

Zuloaga b. iz. (TE). Zuloaga (caserío). "Caserío en inmediaciones de Eibar" (TE, 745). Zuloaga baserrixa, Jemeingo partian dala pentsatzen dot.

zulogin iz. (TE). Taladrador. Marruko, zulogiñik azkarrena. Ik. zulatzaille.

zulouna iz. (TE). Hondonada. Ha baserrixa zulouna baten dago. / Aquel caserío está en una hondonada. Ik. sakonuna.

zuma

Jaione Isazelaia

1. [zume] (zume). iz. (TE). Mimbre, junco flexible. (Salix alba, Salis purpurea, Salis fragilis). Erreka onduetan, zumia emoten dan lekuetan, motxaillak euren aldizkako bizitza jartzen eben . / A la orilla de los ríos, donde se da el mimbre, los gitanos sentaban sus temporeras viviendas. Ik. zigor, ihi.

2. [zume] (zume). iz. (AN). Ramilla, rama menuda. Zuhaitz kimuak, adartxoak (AN). (...) "Se cortan o esquilman los robles, así para lenna como para las bacas en ynvierno para roher las ramillas o pinpollitos, que dizen çumas" (EOYE, 1436, 94 or. (JEL)).

zuma-lixar. iz. (ETNO). Sauce, mimbre. (Salix sp.). Errekatxo inguruetan egoten dan zuma klasia.

zumaia iz. (AN). Ramas con o sin hojas, forraje. "Zuhaitz adarrak, ostro edo ostrorik barik". (AN). (...) "E en seguiente que pudiesen cortar e levar de cualesquier montes de Eynbarr qualesquier rramas con fojas e sin fojas de cualesquier rrobres e árboles de cualquier natura para provisión e mantenimiento de sus ganados, aunque las tales rramas e fojas sean dichos en bascuence çumayas". (EOYE, 1409, 371. or. (JEL)).

zumalakar iz. (ETNO). Arraclán. (Frangula alnus). Ik. zapo-kipula, suba-bedar, suba-lora, esne-lora. Ez dirudi Eibarren larregi erabiltzen danik. Dana dala, JMEk be jaso dau Bergaran, eta batuan be bardiñ esaten da.

zumar iz. (ETNO). Olmo. (Ulmus glabra, Ulmus minor). Ik. olmo. Toponimixan hor dago Zumaran basarri izena, esate baterako.

zumazko izlag. (TE). De mimbre. Zumazko sehaska baten, hiru hillebeteko umia zala, ibai baztarrian laga eben uren zorionera. / En una cuna de mimbre, siendo niño de tres meses, le abandonaron en el río a la merced de las aguas.

zumitz iz. (ETNO). Hebra de corteza de castaño para cestería. Gaztaiña-egurra bigundu eta laban sartu ostian, bertatik etaratzen diran geruza luziak, otzarak-eta egitteko. Zumia be bai. Zariak be bai, klase askotakuak izaten dira; batzuk izaten dira zumitzezkuak, beste batzuk gomazkuak...; otzarak be batzuk izaten dira zumitzezkuak. / Zumitzekin eindako otzara ederra ein detsa.

zuntxau zuntxatze . du ad. (ETNO). Zunchar, acoplar piezas en caliente. Kañoiari, presiño haundixena sufridu bihar daben gunian, uztaixak berotan ezarri erresistentzia gehittuz. / Pieza bi berotan uztaittuz bat egittia. Armerixako eta taillarretako berbia da. Zuntxautako aldiak gogor gelditzen dittuk gehixenetan.

zupide iz. (AN). Camino de acarreos. Ik. errege-bide, estrata, zubipide, lorbide, olabide, zordanbide, elizbide, andabide. Çupide: "camino de acarreos". Esaterako, Apalategitik Elgetara zoian bidea. Data barik. (AN). (EOYE, 84. or. (JEL)).

zur iz. (TE). Madera (trabajada). Auzo herrixak zurezko idurixak zittuen jaungoikotzat. / Los pueblos vecinos tenían imágenes de madera a fuer de dioses. / Gizon zazkarrak zigortzen eban ogeko zura bere indar guztiagaz. (Ibilt 470). Ik. egur. Gehixenetan landutako egurrari esaten jako: zurezko mahaixa, zurezko kollaria...

zuraje iz. (ETNO). Maderamen, maderaje. Basarrixan egurrezko egitturia: frontalak, kapirixuak, besuak, zutabiak, goiagak...

zurda

1. iz. (TE). Cerda, pelo grueso y duro. "Pelo de alambre" (TE, 746). Ule legunan ordez, zurdak zittuan urdiak bezela. / En vez de pelo suave, tenía cerdas como un cochino.

2. iz. (ETNO). Crin.

Asier Sarasua

3. iz. (ETNO). Cuerda hecha con pelo de caballo, soga de crin. Zurdiakin, bihorren zurdiakin eitten zittuan aittak sokak; bueno, zurdak, igual da. Buztanekuak be erabiltzen ziran. Ule gogorrak bihar; Lehelengo eitten eban holan, mehia; eta gero holako tramo baten hartzen eban beste bat, eta gero beste bat, eta senduagua. Soka sendua atara artian! Geuk be ein geuntsen baten batzueri. Honek edarrak ziran, zurdiakin eindakuak. Ik. euskal-soka.

4. iz. (ETNO). Escarcha, helada grande. Mendixak, zugaitzak eta lurrak zuritzen dittuan izotza.

zure izord. (TE). Suyo,-a (de usted), tuyo,-a, su (de usted), tu. "Zuria" eta "neria" asmau ziran ezkerikuak dira munduko alkar ikusi ezin guztiak. / Desde que se inventó "lo tuyo" y "lo mío" vienen todas las envidias del mundo. Ik. zu, hire. Izenlaguna dan ezkeriok, bakarrik edo izenan onduan erabilli leike.

zurezko izlag. (TE). De madera. Isasi-olako azeliñia, zurezkua. / El artefacto del molino de Isasi era de madera.

zurgin iz. (ETNO). Ebanista. Egurra da gauza bat baiña "zura" be ba... Lehen ebanisteri "zurgiña" euskeraz esaten jakon, eta zurakin egindakua ba egurrakin egindakua da. Ik. arotz.

Eibarko euskara hiztegia