Eibarko euskara hiztegia
Z LETRA
zordanbide
dio
iz.
(AN).
Camino con servidumbre de paso.
"Edozein auzotarrendako libre daguan bidia" (AN).
Ik.
errege-bide,
estrata,
zupide,
zubipide,
lorbide,
olabide,
elizbide,
andabide.
"El de paso libre que se debe a cualquier vecino" (EOYE, 85. or. (JEL)).
zordun
izond.
(TE).
Deudor,-a.
Zordunak gara danok munduan, eta milla aldetara. / Todos somos deudores en el mundo, y de mil maneras.
zorigaizto
iz.
(TE).
Mala suerte,
adversidad,
infortunio,
desventura,
desgracia.
Ik.
zorigatx,
zoritxar.
zorigaiztoko.
izlag.
(TE).
Desgraciado,-a,
maldito,-a,
nefasto,-a,
fatídico,-a,
de mal agüero.
Zorigaiztokua ni jaio nintzan eguna. / Desgraciado el día en que yo nací. /
Berriz be juaten zan zorigaiztoko basarrira. (Ibilt 466).
Ik.
zoritxarreko.
zorigaiztuan.
adlag.
(OEH).
Desgraciadamente,
por desgracia.
Eta zorigaiztuan bestera balitz, bizixagaz ordaindu biharko dozu zeure irutxurra. (Ibilt 480).
/
Zorigaiztuan urten eban gerriak, gauza guztiak ipurdixaz gora jartzeko.
zorigatx
1.
[zorigaitz]
.
iz.
(TE).
Desgracia,
mala suerte,
infortunio,
adversidad.
Neri jausi jatan zorigatxa, otsuari be ez detsat opa. / La desgracia que me ha sobrevenido no se la deseo ni al lobo.
Ik.
zorigaizto,
zoritxar.
2.
[zorigaitz]
.
izond.
(TE).
Desgraciado,-a.
Gaurkua, egun zorigatxa gure aldekuendako. / El de hoy, día desgraciado para los nuestros.
Ik.
zorigaiztoko.
zorilarri
iz.
(AN).
Mala suerte,
adversidad,
desgracia,
infortunio.
Zoritxarra, zorigatxa, zorigaiztua.
Merezi ez-dako zorilarrixen aurka... (Ibilt 441).
Ik.
zorigatx,
zorigaizto,
zoritxar.
Ez da hiztegixetan agertzen eta ez da normalian erabiltzen. Zoritxar, zorigatx, zorigaizto dira darabiguzenak.
zorion
1.
iz.
(TE).
Felicidad,
dicha,
buenaventuranza.
Zoriona es dicha, buena suerte, hados propicios (TE, 497).
Gorde gurarik galdu zaittut, nere Maittia; zure zorion nahixan batu detsut heriotzia. (Ibilt 489).
/
Zorionekuak baketsuak, Jaungoikuan seme deittuko detselako (Mat. 5. 9). / Bienaventurados los pacíficos, porque serán llamados hijos de Dios.
Ik.
kontentutasun.
2.
iz.
(OEH).
Felicitación,
enhorabuena.
Uztapide atara zan txapeldun. Amaieran asko pillatu ziran berari zorionak emon nahixan. (Zirik 109).
Pluralian erabiltzen da: zorionak.
zorioneko.
izlag.
(OEH).
Dichoso,
feliz,
afortunado,
dichoso en sentido irónico.
Zorioneko diru poltsia. (In Zirik 97).
/
Ez eban beste auturik ataratzen zorioneko sermoilarixori baiño. (Ibilt 463).
/
Ez zala bere Jauregixan zorioneko aurkittuko ez litzakian emakumerik [halako Zaldun jatorrak hautatutziakin]. (Ibilt 476).
/
Gertau zittuan bris-bris zaldixa eta honen apain guztiak, eta hala be bere galtzairuzko petua, eta zorioneko egunian, juan zan hau soiñian ebala [...]. (Ibilt 459).
zoriontsu
izond.
(TE).
Feliz,
dichoso,-a,
venturoso,-a.
Ha eguna, zoriontsua guretzako. / Aquel día, venturoso para nosotros. /
Ni izango naiz munduko ume(rik) zoriontsuena. (Ibilt 477).
zoritxar
iz.
(OEH).
Desgracia,
desdicha,
mala suerte,
infortunio.
Suerte txarra, zorigatxa, zorigaiztua.
Bera zala maitte bixen zoritxar guztian kulpagarrixa. (Ibilt 489).
Ik.
zorigatx,
zorigaizto.
zoritxarreko.
izlag.
(OEH).
Desventurado,-a,
desgraciado,-a.
Hara ni, jauna, munduan emakumerik zori txarrekuena! (Ibilt 472),
Ik.
zorigaiztoko.
zoritxarrerako.
izlag.
(OEH).
Para desgracia de.
Urtiak juan da urtiak etorri, aiskide bixen zoritxarrerako, legiak horrela jarraitu eben. (Zirik 12).
/
Belarri luzion zoritxarrerako. (Ibilt 461).
zoro
iz. / izond.
(TE).
Loco,-a,
demente,
chiflado,-a,
chalado,-a.
Ez dira zoruak barruan dagozen guztiak, ezta zentzundunak be kanpotik dabizen danak. / No son locos todos los que están dentro, ni cuerdos todos los que andan sueltos. /
Arteraiñok zaldun kaskill zorua zan senarra, orduantxe konturatu zan [...] zer huts haundixa erebixan bere (buruan) aurka bizimodu hartan. (Ibilt 466).
/
Emazte ona danak senarraren burutaziño zoro guztietara apaldu bihar dau. (Ibilt 471).
Ik.
ero.
Eibarren zorua erabiltzen da gehixen bat, erua be entzuten dan arren: "En Eibar domina la forma [zorua], aunque suena también [erua]" (TE, 341).
zoro gaizto.
izond.
(TE).
Loco de atar.
Mundua, zoro-gaiztoz beteta dago. / El mundo está lleno de locos de atar. /
Zoro gaiztuori! Zeiñek detsu zuri ezer erregutu! (Ibilt 477).
Ik.
zoro huts.
zoro huts.
izond.
(TE).
Loco de remate.
Zoro-hutsa zan ordurako be, nahiz solte ibilli. / Ya para entonces estaba loco de remate, no obstante andar suelto.
Ik.
zoro gaizto.
1.
iz.
(TE).
Ganas de hacer locuras.
"Vena de hacer locuras" (TE, 742).
Zoro-haixiak emon detsa eta ez dago sosegauko dabenik. / Le ha entrado vena de hacer locuras, y no hay quien le pare.
zoro-usain.
iz.
(TE).
Gansadas,
tonterías,
locuras.
Zorokerixak.
Zoro-usaiñetan dabill aspaldixan gazte hori. / Ese joven esta temporada está muy ganso. /
Neskame gaztetxuak, aurrerapenik emon gabe jaunari ondo erantzutziakin, kontatzen zetsan dana etxeko-andriari, bixak barre eiñaz gizonen zoro usaiñen kontura. (Ibilt 474).
/
Gu [frailliok] bizi garala andrazkuen zoro-usaiñen pekora, eta andrakume txori-buruak zeru azpixan diran artian, beti esatia da, guk ez dogula goserik izango. (Ibilt 469).
Normalian pluralian: zoro-usaiñak.
zoroaldi
iz.
(TE).
Arrebato de locura,
momento de locura.
Zoroaldixak hartu dau, eta nahikua bihar-ez-danen bat eitteko. / Le ha dado la locura y es capaz de cualquier desaguisado. /
Ikusirik osatu zala emaztia diabruen obraz euki eban zoroalditik. (Ibilt 465).
zoroetxe
iz.
(TE).
Manicomio,
centro de salud mental,
centro psiquiátrico.
Zoroetxia zidurixan gaur aurreko etxiak, hainbeste jan eta erate eta soiñu dantzakin. / Parecía hoy un manicomio la casa de enfrente, con tanto comer y beber y tanta fiesta. /
Baztarren batian gizonik bada, zoroetxerako bidia daroia. (Zirik 67).
zorokillo,-a
(zorakillo,-a, zorakilla).
izond.
(TE).
Locuelo,-a.
Zoro samarra.
Ahunzkumia aman inguruan zorakilla dan leztxe, halaxe dabil egun guztian jolasetan eta saltaketan. / Como el cabrito loco junto a su madre, así está todo el día jugando y saltando. /
Ahunzkuma zorakilla. (Ibilt 67).
Ik.
saltaketan.
zorotasun
iz.
(TE).
Locura,
demencia,
enfermedad mental,
enajenación.
Zorotasuna da gaitz bat, gizonak bakarrik izaten dabena. / La locura es una enfermedad que sólo el hombre la padece.
zorri
1.
iz.
(TE).
Piojo.
Gaur, eskolako umien artian, ez da ezagutzen zorririk. / Hoy no se conocen piojos entre los niños de las escuelas /
Ume kutxauak! Ixipillia eta zorrixak, eta... Eneee! Orduan ez zeguan zerik eta! Ha orrazi zerratua ez dozu jakingo zer dan? Gauza estu-estua, orrazteko, txikitxo bat? Harek batzen zittuan zorrixak; ta hantxe illaran: klak, klak... Bai, bai, bai! Ta gure ama garbixa zan, señoria zan gure ama baiña!, ta bildurretan beti eskolatik umetan ia ekarten neban bat edo bi, edo....
Ik.
zorripiztu,
zorri.
Bes. oillo-zorri, potro-zorri.
2.
iz.
(ETNO).
Pulgón.
Larrosak badatoz lorara, baiña makal samar dagozela uste dot. Zorriz jositta dagoz eta indarra kentzen detse. /
Babian kokua badakik zer izaten zan lehen? Marraskilluak eta baria. Jan eitten juen! Urten illuntzixan ta han ibiltzen zittuan! Marraskilluak babia, ha orrixa biguna dagonian? Kertena bakarrik lagatzen jok derrepente. En kanbio, oin babiari eitten jako zorrixa. Ha be txarra dok, zorrixa be; dana jaten jok!.
3.
izond.
(AS).
Mala persona,
perverso,-a (fig).
Zorrixa txarra da, eta zorripiztua txarragua oindiok.
Ik.
zorripiztu,
zittal,
gaizto.
zorripiztu
(zorribiztu).
izond.
(AS).
Piojo resucitado,
mala persona,
perverso,-a (fig).
Modu txarrez, ezebez izatetik goruzko bidia egitten dabena, jokabide zittalekua.
Berak (aittittak) emoten zeban azalpena zan, zorrixak hotz danian lokartu eitten dirala, eta egun batzuk lo pasatzen dittuela. Gero, esnatzerakuan, indar haundixaguakin eitten ei dabe hainka. Horregaittik, zorrixa baiño txarragua, zorripiztua.
Ik.
zittal.
Zorrixa baiño txarragua.
zorrizto
1.
izond.
(TE).
Piojoso,-a,
calamidad,
gilipollas.
Personeri nahiz animalixeri zuzenduta: kalamidadia, ganorabakua (JME).
Buruan hazka eitteko baiño alperragua zan zorrizto haura. / Aquel piojoso era más vago que para rascarse. /
Gaizto, Gosezto, Zorrizto. /
Halako zorrizto batekin ezkondu zonan. /
Hator ona, zorrizto! (txakurrari).
2.
adlag.
(EEE).
Mezquinamente poquito a poquito.
Xuhur-xuhur isilixan, ezkutuan, apurka-apurka. (Zeken zentzuan).
Zorrizto-zorrizto eiñ eban ixil-poltsia. / De manera ahorrativa, mezquina, consiguió su peculio reservado.
Normalian errepikauta: zorrizto-zorrizto.
zorro
1.
iz.
(TE).
Estómago,
vientre.
Mutillak, zorrua bete ezkero kontentu dira, nahiz porruak, nahiz eperrak. / Los criados, con tal de llenar el vientre, están contentos, lo mismo da que con puerros que con perdices.
Ik.
estamangu.
TEk holan diño: "Urdailla: Apenas se usa en Eibar, donde su sinónimo zorrua es más frecuente. Pero lo más general es el naturalizado estamangua" (TE, 711).
2.
iz.
(TE).
Alforja,
saco.
Asto gaiñian jarri zorrua eta badoia errotara. / Poniendo el saco sobre el asno, se va al molino. /
Baso-konejuen zulo onduan ipini eben lagunetariko bat, zorrua zuluan ebala. (Zirik 34).
/
Jausi zan artoz betetako zorro bat bezela. (Ibilt 461).
3.
iz.
(ETNO).
Funda de arma,
vaina,
de arma.
Ezpata, pistola edo beste armaren bat gordetzeko poltsa-antzekua.
4.
iz.
(ETNO).
Manguito roscado (en carros de máquinas).
Ardatzakin edo torlojuakin batera biraketa-mogimendua mogimendu lineal bihurtzen daben eme hariduna, makiñen orgetan doiana. Taillarretako berbia da.
Ganorazko makiñak galtzairuzko ardatza eta brontzezko zorrua. /
Hónek materixal diferente bixok, alkarri gitxiago heltzen detse rozatzerakuan; eta horretxegaittik, errezago ibillitta, nekezago ixo zorrua.
zorro-zorro
(zarra-zarra).
onomat.
(TE).
Sonido del dormir profundo,
roncando.
Ahuaz gora lo eitten dau, zorro-zorro. /
Zuk daukazu osasuna! Zorro-zorro egitten dozu lo.
zorrotz
1.
izond.
(TE).
Afilado,-a,
agudo,-a.
Labañia zorrotza ez bada, ezin bizarrik kendu.. / Si la navaja no es afilada, imposible afeitarse. /
Barautsak bixkor zulatzeko aho zorrotza bihar jok; beti zorrotz zainduko baheu, biharra be askoz gehixago egingo heuke. /
Ogi gogorrari hagin zorrotza.
/ A pan duro, diente agudo. /
Heriotzian sega zorrotzak eztau (ez dau) iñorendako errukirik. (Zirik 12).
/
Eta lotsa honek minberatzen eban aizto zorrotz batek haragixan bezela. (Ibilt 486).
2.
izond.
(TE).
Rígido,-a y exigente,
severo,-a,
riguroso,-a,
recto,-a.
Jauna, banekixan gizon zorrotza zarana, erain bako lekuan batzen dozuna... / Señor, sabía que eres hombre duro, que cosechas donde no sembraste...
3.
izond.
(OEH).
Diligente.
Ostiango gauzetan aurrera urtetzeko eban ahaltasun zorrotza. (Ibilt 469).
4.
izond.
(OEH).
(mirada,
oido) fijo,-a,
intenso,-a.
Belarrixa zorrotz ohol zaharron aurka, jakin gurarik zer moduko barriketia erabiltzen eben. (Ibilt 461).
zorroztaille
[zorrotzaile]
(zorroztzaille, txorroztaille, txorroztilla).
iz.
(TE).
Afilador.
Ez da urrin zorroztaillia; bere txistu soiñua bertantxe izan da. / No está lejos el afilador; su pito ha sonado por aquí cerca. /
Zorroztaillia etorri dok, "tiruriii-tirururuli!... afiladoor!, tirurii-tirurururiii!!: eurixa!.
zorroztarri
1.
iz.
(TE).
Muela de afilar,
piedra de afilar.
Bueltaka dabillen zorroztarrixa, eskuz, manibelaz edo pedal-sistema batez eragitten jakona.
Baserriko ataixan zorroztarri bat bihar da. / En la puerta del caserío hace falta una piedra de afilar. /
Zorroztarrixak galtzairuandako bakarrik izaten dittuk eta burdiñiakin ez hari ibilli, bestela laster hondatuko dok-eta.
Ik.
deztera,
dezterarri,
harri,
harri,
esku-harri.