Z Letra

zirimillo iz. (JSM). Revuelto, mezcla. Ahixa da uruna eta esnian zirimillua..

zirimillote iz. (JSM). Revoltijo, revuelo. Ondra-janan ostian tabernan egundoko zirimillotia geratu zan.

zirimiri (txirimiri). iz. (TE). Llovizna, lluvia menuda, calabobos. Egun guztian dihardu zirimirixa. / Todo el día está lloviznando. Ik. lanpar, lanbro, euri-zirin, euri-lanbro.

zirin

1. iz. (ETNO). Excremento de ave.

2. iz. (ETNO). Diarrea, descomposición. Ganauak beherakua dakanian, "ziriña" dakala esaten da. Ik. beherako.

3. izond. (TE). Fluido,-a, acuoso,-a, inconsistente, poco espeso,-a. Morokill hori ziriña dago, arto-urun gehixago bihar dau. Ik. likin. Anton. lodi.

zirkin

1. iz. (TE). Rincón, esquina, resquicio. Baztarra, hirutxurra. Zirkin guztiak begiratu zittuen, ezkutuan bizi zan bat agertzen ete eben. / Miraron todos los rincones en busca de uno que vivía escondido. Ik. zirkin-zulo.

2. iz. Regate, movimiento leve, gesto. Mogitze txikixa. Ik. zirkin egin.

zirkin egin. dio esap. (TE). Evitar, esquivar, escurrir el bulto, escabullirse. Gustoko ez dan norbaittengandik edo zerbaittetik iges egin (JSM). / "Hurtar el bulto" (TE, 739). Zuzen-zuzen zetorren neregana, baiña zirkiñ ein netsan. / Directamente venía hacia mí, pero le evité. / [Harriko biharrari] Ahal daben guztiak zirkin eitxetse (egiten detse) bihar horri. / Ba ei ziran Eibarren lagun bi, beti biharrari nundik zirkin eingo ibiltzen ziranak. (Zirik 44).

zirkin-zulo. iz. (TE). Rincón, esquina, resquicio. Itxuskixa laga dozu zirkin-zuluak ondo garbittu barik . / Ya has dejado la escoba sin haber barrido bien los rincones. Ik. zirkin.

zirri

1. iz. (TE). Tocamiento con intención erótica, caricia. Atsegin hartzeko edo emoteko norbaitt ikutzia. / "Furtivo tocamiento moroso en las morbideces femeninas" (TE, 740). Zirri batzuk bildurtzen ez eben andrakumia. / Neskame koittaua, bakerik ezda, alde guztietatik zirri(ka) ebala bere burua ikusi ebanian, etxekoandriari eskatu zetsan baimena gurasuenera itxulitzeko. (Ibilt 457).

2. iz. (ETNO). Rayos de fuego, chispa. Metal urtuan txinparta eta su-txipriztiñak edo zirrixak, agoiak botatzen dittuanak, zepia kentzeko joten danian. Burdiñoletako berbia da. (Ijeliak urtzailliari) irakasten deutsa (...) noiz alboratu burdiñ-oratzar edo agoia. Han dira su-txipriztiñ edo zirriak urriñera doiazenak !....

zirri egin.

1. esap. (TE). Hurgar, enredar, tocar, remover. Zirri eiñ eban txirtxil-zuluan eta alperrik. Ik. zirrikatu.

2. esap. (TE). Hacer tocamientos/caricias, darse achuchones, meter mano. "Se entiende también palpar las curvas femeninas subrepticiamente, aunque con tácito consentimiento de la dueña" (TE, 739). Zirri eittia pekatu bada, makiñatxo bat pekatu eindako bagara hor zihar!

zirri-parrak iz. (ETNO). Ramitas, leña menuda. Sua ixotzeko erabiltzen diran abar txiki eta zotzak.

zirriborro iz. (JSM). Borrón en escritura o dibujo, garabato. Kendixozu lumia umiari, horma guztia zirriborroz bete dau eta.. / Arpegixan zirriborro batzuek ein da, atera ei zan kalera. (Zirik 103).

zirrikatu

1. zirrikatze [zirikatu] (zirrikau). du ad. (TE). Tentar, incitar, inducir, estimular. Norbaitt zeozer eittera bultzatu; tentau. Bere onian dagon gizona okerrera bihurtzeko zirrikatzia, diabruen zeregiña. / El tentar al hombre que vive en su conformidad para inducirle al mal, obra del diablo. / Guzurrezko aindu ederrekin zirrikatzen zittuan galdu gura zittuanak. / Con hermosas promesas mentirosas, les tentaba quien quería perderlos. / Iriarena bertso famatuak, alde guztietan ezautzen dira, donostiarrak zirrikatzeko kantatzen dira. (Zirik 94). / Orduan andria autua jakin biharrak zirrikatu eban, da. (Zirik 26). / Hau zirrikatu gurarik mahaiko jarduna biztutzeko, esan zetsan txantxetan. (Ibilt 468). / Erregiñak jakin nahai erantzun horrek garbi zer esan gura eban, haiñ zirrikau eban eze, azkenian atara zetsan zaldunorri. (Ibilt 458). Ik. tentau.

2. zirrikatze [zirikatu] (zirrikau). du ad. (TE). Hurgar, enredar, tocar, remover. Gauzaren bat zirrika ikutu, atzamarrekin edo zeozekin mogiduz. Nun eban sormiña, hantxe zirrikatzen eban. / Le hurgaba allí donde le dolía. / Lasto mehe batekin zirrikatzia zan nahikua txirtxil-zuluan, iskua balitz leztxe urten zeixan. / Bastaba hurgar con una paja en la cueva del grillo, para que saliera como un toro. Ik. zirri egin.

zirrikitu

1. (zirrikitxu, izirrikitu, izerrikitu). iz. (NA). Rendija, ranura, resquicio, grieta, fisura. "Izerrikittua" ez dozu sekula entzun?! Burdiñia iñoiz zartauta dauanian ero, esaten da, ez dakizu?; eta baitta bat burutik eotia ero, eta: "horrek izirrikittua jaukak! ez jakok asko igertzen baiña bajaukak izirrikittua...!". Ik. ate-zirriztu.

2. (zirrikitxu, izirrikitu, izerrikitu). iz. (NA). Punto de chaladura, de locura (fig). Burutik piskat jota egotia. Ik. zartara, urebagi.

zirrilari izond. (TE). Que mete mano, que hace tocamientos. Zirri egitten zalia. / "Aficionado a los zirris" (TE, 739). Bazan gure aldietako haundiki bat, zirrilari famia eukana.

zirrin-zarran onomat. (ETNO). Arrastrar los pies, arrastrando, onomatopeya, a rastras. Oiñak narrasian erabili. Gizon hori be majo zahartu eta narrastu da; hankak be zirrin-zarran darabiz.

zirrindara

1. [zerrenda] (zerrenda(ra)). iz. (TE). Franja estrecha de terreno, margen longitudinal, festón, fila. Ortu ertzian gerazen dan bidetxua; sail baten ertza, txatal luzekaria (ETNO. / "Margen longitudinal, festón" (TE, 658). "Se dice de una fila sutil" (TE, 739). Soluan zirrindara baten kontura dabiz auzixetan etxia jan biharrian. / A cuenta de un estrecho margen de la heredad andan en pleitos, camino de comer la casa. / Erain dot zirrindara bat solo ertzian. / He sembrado una fila en una esquina de la era.

2. [zerrenda] . iz. (AS). Resquicio. Atiak eta bentanak ixterakuan gelditzen dan bittartia.

3. iz. (TE). Estridencia, chirrido. "Onomatopeya de estridencias metálicas" (TE, 739). Zerrian zirrindariak gortutzen ninduan. / Me ensordecía la estridencia de la sierra.

zirriparra (zarraparra). iz. (TE). Alboroto, tumulto, enredo. Ondoren izan zan zirriparria aukeratuta, ahal izan eban iges eittia. / Aprovechando el tumulto que se formó después, le fue posible escaparse.

zirritzaille [zirritzaile] . iz. / izond. (OEH). (el) que toca, que hace tocamientos. Eritxi hartan zirritzalliori, hartu eraiñ zetsan neskamian galbaia,
jantzi zetsan amantala aurrian eta buruan estalki zarrori. (Ibilt 474).

zirrosi (zirrosis). iz. (OEH). Cirrosis. --Zer jeukan ba? --Zirrosis. --Hori zer dok? --Ba, tripan urak agertu, ta urok ataratzera eruan juen klinikara. (Zirik 43).

zirt edo zart

1. esap. (TE). A trancas o a barrancas, bien o mal. Zirt edo zart, amaittu dau bere taria iñok baiño lehen. / Bien o mal ya ha terminado su tarea antes que ningún otro. Ik. zirt-zart.

2. (sist ero saust, sist ero sast). esap. (ETNO). Con decisión, sin titubeos, de una vez. Zeozer erabagitzerakuan esaten da. Egizu hori azkar, zirt edo zart, baiña gaur bertan amaittu!. / Benga! sist ero saust!. Ik. zirt-zart.

zirt-zart (zirt-zaurt, zizt-zazt). onomat. (ETNO). Hacer algo con decisión y rapidez, tomar una decisión en el momento. Erabagixa, modu batian edo bestian, berihala hartu. Ez gara hamar orduan zain egongo. "Zirt-zart", ein eta kitto. Ik. zirt edo zart, di-da, fist.

zirti-zarta

1. adlag. (TE). A trochemoche, sin consideración. Zirti-zarta badaroia bere zeregiña aurrera. / A troche y moche, lleva su obligación adelante.

2. onomat. (ETNO). Pegar duro y con vehemencia. Gogor eta sutsu jotia. Zirti-zarta emon zetsen makilliakin sagar lapurretan juan ziranian.

ziski-naska iz. (TE). Embrollo, barullo, jaleo, lío, enredo, tumulto. Urten eban ziski-naskia, iñok erabagi ezindakua. / El barullo que se produjo, imposible de arreglar.

zittal

1. [zital] (zitxal, zittel). izond. (TE). Iracundo, irritable, displicente, de mal humor. Jenixo txarrekua, erria. Bihotz oneko gizona zan baiña zittala. / Era persona de buen corazón pero irritable. / Hasarre aindu zan neskamiagana milla berba zittal hari esanaz. (Ibilt 474). Ik. hasarregin, gaizto, zorri, zorripiztu.

2. [zital] (zitxal, zittel). adlag. (OEH). Coléricamente. Jarkera illunagaz esan zetsan zittal-zittal. (Ibilt 482).

zittal-ikutu. iz. (ETNO). Grano maligno de la piel, quiste.

zittal-ipurdi. (zitxal-ipurdi). izond. (NA). Amargado,-a, displicente, malhumorado,-a, cascarrabias, histérico,-a. "Zittal-ipurdixa" esaten da baiña hamen ezingo dou esan hori!, ezta? "Ha dok zittal-ipurdixa!" esaeria da baiña ezingo dou hori esan....

zittaldu

1. zittaltze [zitaldu] (zittaldutze) (zitteldu). du ad. (TE). Volver(se) iracundo/irritable, irritar(se). Zittal bihurtu. Gaixorik egon danetik oso zittalduta dabill. / Desde que ha estado enfermo, está irritable. / Ez da barrixa ha zittaldutzia. / No es nuevo el que aquél se irrite. / Ez neuke nahi zahartzara zittaldutzia. / No quisiera volverme displicente a la vejez. / Zihero zittaldu jaku uezaba diru gehixago eskatu detsagunian.

2. zittaltze [zitaldu] ( zittaldutze) . da ad. (TE). Enconarse (una herida), infectarse. Zaurixa gaiztotu. Zittaldu ein jako hankako zaurixa. / Se le ha enconado la herida del pie. Ik. zoldu, gorbiztu.

zittalkerixa [zitalkeria] . iz. (TE). Displicencia, impertinencia, desmán, desplante, desdén, desprecio. Izan genduan oratua, bere zittalkerixa bategaittik (izan zan). / El enfado que tuvimos fue a causa de una displicencia suya.

zitz eta bitz [sits eta bits] (zitz eta mitz, ziz da biz, zitz da mitz). adlag. (TE). Absolutamente, del todo, minuciosamente. Zihero. Zihetz eta mihetz Maskuelok ezetz. Eukazen aginduak zitz da mitz kunplidu bihar zittuala. / Noian kontatzera zitz ta bitz. / Ziz da biz, kiñu baten, zihero hustu eban askia. / Sis da bis, garbi platerak. (Ibilt 152). Ik. zihetz eta mihetz.

ziur

1. adlag. (TE). Seguro, sin duda, con certeza, seguramente, fielmente. Bera ziur dago, gauzak berak esaten dittuan moduan dirana. / Está seguro de que las cosas son tal como él las dice. / Iturburutik gauzia ziur jakiñaz. (Ibilt 457). / Ordainduko detsut, ziur, bestek ez bezelako neurrixan. (Ibilt 472). / Hor ba, nere erregiña eta señoria, haiñ ziur nun bete dodan aindutakua. (Ibilt 459). Sinonimuan aldian, "aunque probablemente de la misma raíz latina, tiene más prestigio" (TE, 652).

2. izond. (TE). Seguro,-a, cierto,-a. Ziurra oin nere zorigaiztua! / ¡Cierta ahora mi desgracia!

ziur egon. da esap. (OEH). Estar seguro,-a, convencido,-a. Geroago eta ziurrago nago herririk barik euskera salbatzerik ez dogula. (Zirik 7). / Egon zaittez ziur zure txarrik ez dorala sinistu. (Ibilt 480).

ziur izan. da esap. (OEH). Etar seguro,-a. Ziur zanetik Zaldunak ezingo ebala ondo hartu baiño bere edertasunan opa gozua. (Ibilt 476).

ziur-ziur. adlag. (OEH). Seguramente, sin duda. Beragaz afaldu biar baneu, ziur-ziur dodan hilletiak hillgo nindukiana. (Ibilt 464).

Eibarko euskara hiztegia