Z Letra

zine iz. (OEH). Cine. Sanjuanak hurreratu ziran eta zine modurako makiña bat ingirau (ingurau) eben. (Zirik 44).

zingu-zangu iz. (ETNO). Accionador de fuelles. Olatxuetan edo tiraderetan hauspueri lotuta daguan langeta edo kurutzia, seguru asko, hauspueri eskuz eragitteko. Burdiñoletako berbia da.

zinkun [zikoina] . iz. (TE). Cigüeña. Nere aman bigarren abizena: Zinkunegi. Ik. zikoiña.

Zinkunegi abiz. (TE). Zinkunegi (apellido). Nere amaren bigarren abizena, Zinkunegi.

zintta

1. iz. (TE). Acera. "Cinta, acera de la calle" (TE, 737). Etxe aurrian, zintta guztia hartzen dau bere salgeixekin. / Frente a casa, ocupa toda la acera con sus mercancías.

2. iz. (TE). Cinta, cordón, cuerda. Abarketa zurixetan, zintta gorrixa. / En alpargatas blancas, cinta roja.

zintta-bedar. iz. (ETNO). Espadaña. (Carex pendula, Phalaris arundinacea).

zinttura (zintura, zintxura). iz. (NA). Cinturón. Euskeraz zintturiari be "gerrikua" esaten jako: "narruzko gerrikua" eta "telazko gerrikua".... Ik. zintturoi. Zintturoia erabiltzen da gehixago.

zintturoi iz. Cinturón. Ik. zinttura.

zintz iz. ( -). Sonido que se hace al sonarse la nariz. Mokuak kentzeko egitten dan zaratia.

zintz egin. du ad. (TE). Sonarse (las narices). Mokuak kentzeko surretik arnasia indarrez bota. Mezatan, zintz ein biharra etorri jakon. / En misa le vino la necesidad de sonarse las narices. Ik. txintx egin.

zintzo

1. izond. (TE). Ahorrador,-a, trabajador,-a. Bihargiña eta aurreratzaillia danari esaten jako. Gu garan tokixan, zintzua danak dirua eitten dau; baiña gizon saskarrak, zintzuak baiño gehixago sarrittan. / Aquí donde vivimos, el que es económico hace dinero, pero el desaprensivo más que el económico. Ik. berakatz-atala baiño zintzuagua.

2. izond. (TE). Sano,-a, puro,-a, sin tacha, bueno,-a, honrado,-a, leal, cumplidor,-a. Esangura asko hartzen dittu: ona, garbixa, ondraua, leixala, esanekua; akatsik edo ustelik bakua. Sagar hónek zintzuak dira. / Estas manzanas son sanas. / Jerusalem-go neskatxa zintzuak! / ¡Doncellas de Jerusalén! / Zintzuegixa naizelako pasatzen jataz neri honelakuak. (Zirik 26). / Ezkondua zan emakume eder zintzo bategaz eta ondo ta baketan bizi ziran. (Ibilt 469). / Belarri onakin entzunaz erantzun zintzo hau bere alde zalakuan. (Ibilt 476).

3. adlag. (OEH). Sinceramente, fielmente, juiciosamente. Basarrittarrak zintzo asko esan zetsan garausartzaillia zala. (Zirik 72). / Eta hala irauntzen dogu, Jaungoikuari eskerrak, gaur arte, zintzo bezin eder ha eta zintzo bezin jarraikor ona ni. (Ibilt 483). Ik. zintzoki.

zintzo ibili.

1. (zintzo ibilli). esap. (TE). Administrarse bien. Zintzo ibillitta be, nahikua zeregin dago bizi izaten. / Aun administrándose bien, ya cuesta vivir.

2. (zintzo ibilli). esap. (TE). Proceder con rectitud, actuar rectamente. Zintzo ibilli zan alkate izan zan denbora guztian. / Procedió con rectitud todo el tiempo que fue alcalde.

zintzuan juan. esap. (AN). Ir honestamente / honradamente. [...] Eta zintzuan banoia, egizale betiko letz, nere egixa esatera... (Ibilt 375).

zintzoki adlag. (OEH). Cuidadosamente, prudentemente, fielmente. Sasoiz hartu eban emaztetzat emakume eder bat, etxekoandra zintzoki eitten ebana bixen onerako. (Ibilt 472). Ik. zintzo.

zintzotasun

1. iz. (OEH). Sinceridad, fidelidad, formalidad, fundamento. Dukiak, ez dakar ezpatarik, baizik bere zintzotasuna. (Ibilt 480).

2. iz. (TE). Economía, como virtud, buena administración, ahorro. Zintzotasuna izan bihar litzake aberastasunen oiñarrixa, baiña gaurko egunian ez da halan. / La economía debiera ser el fundamento de la riqueza, pero hoy día no es así. Ik. zuzentasun.

zintzotu zintzotze ( zintzotutze) . du ad. (TE). Volver(se) ahorrador, corregir(se), formalizar(se). Zintzo edo zintzuago bihurtu. Ha etxekalte zana, oso zintzotu da ezkondu ezkerik. / Aquél que era disipador se ha regenerado desde que se ha casado. / Komeni jakon hari apur bat zintzotutzia. / Ya le convenía a aquél hacerse un poco ahorrador.

ziñu [zeinu] . iz. (TE). Mueca, gesto, seña. Lauakin hiruan ziñua, kontrarixuak jasotzeko moduan. / Con el cuatro le hizo la mueca del tres, de forma que lo advirtiera el contrario.

ziñu egin. (ziñuak egin). du ad. (TE). Hacer muecas/gestos/señas. Ziñu ein zetsan etortzeko eta etorri zan. / Le hizo señas de que viniera y vino. / Ziñu ein zetsan nausixari, gaizto bat zalako. / Hizo muecas a un mayor, porque era travieso. Ik. kiñu egin.

ziñulari izond. (TE). Gesticulador,-a, gesticuloso,-a. Ume ziñularixak ez dau ondo emoten. / No parece bien el niño que hace muecas.

zipli-zapla onomat. (TE). Bofetadas. Matrailla bixetan emoten diran zaplatekuak (IL). / "Onomatopeya con que se significa el reparto de bofetadas" (TE, 738). Zipli-zapla ezkerrera eta eskumara, aldendu zittuan danak. / Repartiendo bofetones a diestro y siniestro, hizo huir a todos. / Harro etorren mutilla, baiña zipli-zapla jo eban aittak. Ik. zapla.

ziraun

1. iz. (TE). Lución. (Anguis fragilis). Angiduen famelixako suba ezaguna gure inguruetan. Ziraunak bere sabel barruan arrautzak ataratzen dittu.

2. izond. (TE). Insidioso,-a, intrigante. "Lo inofensivo de la especie no justifica este tropo, sino la suavidad con que se desliza y se esconde de la vista" (TE, 738). Kaltegarrizko ziraun bat zan, hasarria ipintzeko beti prest. / Zaldun gizajuak, ikusiarren andrazko ziraunan gaiztokerixia, eruan onian, ez eban gura izan beste hainbeste itxuli haren aurka. (Ibilt 480). / [...] erantzun zetsan andra ziraunari barrez-barrez... (Ibilt 487).

ziraunki adlag. (OEH). Vilmente, malvadamente. Emaztiak, orduantxe pozik, gura ez baleu lezko ezetz batzuen ondoren, esan zetsan ziraunki [...]. (Ibilt 478).

ziri

1. iz. (TE). Pasador, palo, cuña, clavija. "Pasador, pieza de seguridad" (TE, 739). Zirixa sartixozu burpill horri, igesik eiñ ez deixan. / Pon el pasador a esa rueda, para que no se escape. / Zirixak gauza askotarako bihar izaten dira industrian. / Sekula ez jok jarri bihar zirixa nasai, bere neurrixan baiño.

Asier Sarasua

2. iz. (ETNO). Gancho para atar haces. Gari-azauak lotzeko kako modukua. Garixa igitaixakin ebagi, eta lurrian lagatzen zan hasiera baten. Baiña gero azauak egin bihar izaten ziran, eta horretarako ziritxo bat erabiltzen genduan, "txaberia" jako haren izena. Lasto batzuk hartu, eta ziri horrekin korapillua egitten genduan, "izutia" esaten dana. Eta holaxe azaua eginda. Gero pilluetan ipini, eta beste guztia. Garixak biharra daka demasa. Ik. txabera.

Jaione Isazelaia

3. iz. (ETNO). Cuña. Egur zati haundixak ebateko erabiltzen diran burdiñak. Tronguak, trontziakin ebateko, zabalduta eusteko, egurrezko zirixak erabiltzen dira. / Burdiñazko ziririk ez eukanak egurrezko zirixa erabiltzen eban.

4. iz. (OEH). Engaño, trampa, provocación, incitación, estímulo. Engaiñua. Konturatu barik zerebixan zirixa diabruak bere aurka. (Ibilt 463). Ik. zirikada, ziriko.

ziri-sartzaille. izond. (TE). Embustero,-a, burlador,-a, que miente o engaña con habilidad. Zirixak sartzen dittuana. Holakua zan gure Trapu-Trapu ziri-sartzaille okerra. (Zirik 36). / Tabernan, baserrittarregaz, ziri-sartzaillia. / En la taberna, con los aldeanos, forjador de embustes.

ziri-sartze. iz. (OEH). Engaño, trampa. Ziri-sartze kontuan atzian gelditzekua ezpazan (ez bazan) be. (Zirik 90).

zirixa sakatu. dio esap. (OEH). Engañar, tomar el pelo. Haze zirixa sakatu zetsan. (Zirik 124). Ik. zirixa sartu.

zirixa sartu. dio esap. (TE). Engañar, burlarse de. Guzurra sinistu erain, engaiñau; adarra jo / "Idiotismo que significa hacer creer una mentira" (TE, 739). Ziri galanta sartu zetsan harek baserrittar gizajuari. / Buen engaño le metió al pobre aldeano. / Hori dala ta sartzen detsa Iñurrietak ziri hori. (Zirik 100). / [Dukia] aurkitzen zan lehen baiño bai-ez gogorraguan, pentsaurik ziriren bat sartu ez ete zetsan egi mingarrixa ezkutatzeko. (Ibilt 482). Ik. adarra jo, irutxur egin, engaiñau, zirixa sakatu.

zirikada iz. (JME). Sátira, puya, broma, punzada. Eztenkadia, adar-jotia. Honelakua gendun Trapu-trapu be. Beti norbaiti zirikadaren bat nundik sartuko ibiltzen zan. (Zirik 33). / Galdo-txikin zenbait zirikada, errebentagarrixak dira. (Zirik 89). Ik. eztenkada, ziri.

zirikalari izond. (TE). Incitador,-a, provocador,-a, bromista, burlador,-a. Jendia zirikatzen ibiltzen dana; adarra joten dabillena. Amezketako Ferran bezelaxe zirikalarixa. / Era burlador como Fernán el de Amezqueta. / Bihotz oneko adarjotzalle bat besterik ez da; iñori gaitzik eingo ez detsan zirikalari bat. (Zirik 53). Ik. zirikatzaille, zirikada.

zirikatzaille [zirikatzaile] (zirrikatzaille). izond. (JME). Azuzador,-a. Zirikazalia Horregaittik ez ei ziran falta zirikatzailliak diskursua ein zeixan axaxa emonaz. / Nola nun-nahi izaten diran zirrikatzalliak ta autubatzailliak, gure auzoko herrixan be ezin faltau. (Zirik 36). Ik. zirikalari, zirikada.

zirikillote

1. iz. (TE). Mejunje, brebaje, ungüento, pomada casera. "Ungüento casero para muchos males" (TE, 738). Zauri horrendako, amandriak dauka zirikillotia.

2. iz. (JSM). Cabello de ángel, mermelada de calabaza. Bazkarittan postre berezixa daukagu gaur: zirikillotia..

ziriko iz. (OEH). Cohete, puya. Zure bigarren bertso horretan sartu dirazu zirikua. (In Zirik 100). Ik. ziri.

zirillu iz. (ETNO). Fondo de la fragua. Sutegixan hondua. Burdiñoletako berbia da. Sutegixan honduari "zirillu" deitzen jako.

zirimildu zirimiltze . du ad. (JSM). Revolver, mezclar, remover. Ogixa eitteko ondo zirimildu bihar dira uruna eta ura.

Eibarko euskara hiztegia