Eibarko euskara hiztegia
U LETRA
utikan
interj.
(TE).
¡largo!,
¡fuera!,
¡vete!,
¡quita!,
¡marchando!.
Utikan hamendik, Jaungoikuan izenian!
Ez da Eibarko berba normala: "Se suele usar este imperativo, aunque no en general" (TE, 720).
uuu
onomat.
(NA).
Viento,
onomatopeya.
Haixiana.
Jolin! haixia?! aintzen dau, ume! bai! "uuu!" gaba guztian..
uxatu
du
ad.
(OEH).
Espantar,
ahuyentar.
Nola jentia huskeria bategaitik uxatzen zebanetarikua zan, "Hauspua" deitzen ei zetsen. (Zirik 90s).
uzan
(urtzen).
iz.
(ETNO).
Sanguijuela.
(Hirudo medicinalis, eta beste batzuk).
Ik.
ur-buztan,
odol-buztan.
urtzen aldaeria Agiña-San Roman aldian Trunboik jasotakua.
uzkarti
izond.
(TE).
Pedorro,-a,
pedorrero,-a.
Astua beziñ uzkartixa. / Pedorrero como el burro. /
Guzurti, lapurti, txatxarti, uzkarti...
uztai
(uztei).
iz.
(ETNO).
Aro,
abrazadera.
Olagintzan, gabiguna edo gabi-ardatza indartzeko erabiltzen ziranak. / Enborrak ez zartatzeko, txintxarrixa txintxilik ipintzeko, kupeleri "eusteko", astua lotzeko...
Gabigunak, gabi-ardatzak edo gabi-kirtenak bere luzeera guztia uztaiz indartuta edo gogortuta dauka. /
Uztaixekin lotuta daguanian kañoia oso gogor gelditzen dok. /
Nere akorduan be bai, ondiokan, uztaixak kaleko hormetan: merkatu plaza inguruan, Bittor Sarasketa kalian, Ardantzan be bai... Basarrittarrak astua lotzeko, bai ba!.
Ik.
estun,
obo,
zuntxau.
uztapiku
iz.
(ETNO).
Breva.
(Ficus carica).
Piku heldua baiño lehenagokua.
Uztapikua Sanjuanetarako heltzen da. /
Horri gurian beti esan jako "uztapikua".
uztarri
1.
(buztarri).
iz.
(TE).
Yugo,
yunta.
Idixak edo behixak alkarri eta burdixari lotzeko egurrezko piezia. Buztarrixak, gehixenetan, bikotxak dira, idi bi buztartzeko; bakarrak diraniak, buztarri-bakarrak dirala esaten da (ETNO).
Zatozie neregana nekatutako guztiok... nere uztarrixa eruateko erreza (da) eta ariña nere kargia (Mat. 11. 28-30). / Venid a mí los fatigados... mi yugo es suave y mi carga ligera.
2.
(buztarri).
iz.
(TE).
Yugo,
atadura.
Loturia.
Mutilzahar zailla, baiña jarri detse buztarrixa. / Solterón empedernido, pero ya le han puesto el yugo.
uztarri-bakar.
(buztarri-bakar).
iz.
(ETNO).
Yugo para un solo buey.
Idi bakarra lotzeko buztarrixa.
uztarrixan adarleku.
(buztarrixan adarleku).
iz.
(ETNO).
Zona del yugo que se encaja en la cornamenta del ganado.
uztarrixan burteraleku.
(buztarrixan burteraleku).
iz.
(ETNO).
Zona del yugo que se utiliza para enganchar la correa.
uztarrigin
(uztargin, buztarrigin, buztargin).
iz.
(TE).
Artesano que hace yugos,
fabricante de yugos.
"El que con el hacha labra el yugo" (TE, 718).
Patxi, Asolakua, uztarrigiña besterik ez lakua. /
Asolako Praisko, buztarrigiña. /
Nere akorduan Berretxiña hamen inguruko azkenengo buztargiña. Hari deittu, basarrira etorri, eta egunbetian buztarri bi egitten zetsuzen. Norberak egurra prest euki bihar; bai, pagua askan sartuta. Eta berak "ti-ta!", salto baten buztarrixa eginda. /
Eibarko azkenengo buztargiña Berretxiña izan zuan.
uztarrittu
uztarritze
(uztarrittutze)
(buztarrittu).
du
ad.
(TE).
Uncir,
atar al yugo,
unir.
Irixak buztarrittuta bezela sosiguza. / Lento como los bueyes en su yunta. /
Bixok dira alkarregaz uztarrittutzeko aukerakuak. / Los dos son adecuados para uncirlos. /
Alkarregaz uztarrittutzia merezi dabe bixok. / Merecen ser uncidos los dos.
Ik.
uztartu.
Uztartu erabiltzen da gehixenbat.
uztartu
uztartze
(uztartutze)
(buztartu).
du
ad.
(TE).
Uncir,
atar al yugo,
unir.
Uztarrixan biharrerako lotu; alkarrekin lotu.
Bixok dira alkarregaz buztartzeko modukuak. / Los dos son como para atarlos juntos. /
Alkar ondo hartuko dabenak komeni da buztartutzia. / Conviene poner al yugo, a quienes se han de llevar bien. /
Oiñ ein bihar dozuna da, irixak buztartzia. / Lo que ahora debes hacer, es poner el yugo a los bueyes. /
Ahal balitza bixak alkarregaz uztartu... / Si se pudiera uncirles... /
Hárek bixak alkarregaz uztartzia, gauza haundixa litzake. / Sería una gran cosa el uncir a aquéllos el uno con el otro.
Uztartu arruntagua da uztarrittu baiño.