Eibarko euskara hiztegia
T LETRA
tortola
iz.
(JME).
Prostituta (euf).
Puta berbian ordezko eufemismua
Hi, Basarri, Horrek ee... tortolen billa dabixaz, eta eruaixaz Gernikesianera.
Ik.
neskatxiki,
usatortola.
tortolos
(tortoles).
iz.
(TE).
Taba.
"Tortolosa bildots, ardi edo adarixen hankako hazurtxo bat da. Ederrena adarixana izaten zan, baiña ez zan erreza izaten holakua jiratzia" (ETNO).
Tortolesetara jokatzen zanian, adarixan tortolesa gauza haundixa izaten zan. / Cuando se jugaba a las tabas, la taba de carnero era algo especial. /
"Tortolesak"; "tortolosak" izan leike... Hori zela dan neskena... Tortolosetan neskak eitten eben, bai, neskak! mutillak ez dot uste.
Ik.
apone,
asaje.
Eibarren tórtolosa eta ápone berbak erabiltzen dira, baiña ásaje berbia tórtolosetan egitteruzkuan kantatzen da: ásaje bat, ásaje bi.... Ápone bat, ápone bi... be kantatzen da.
tortolosetan egin.
du
ad.
(ETNO).
Jugar a las tabas.
"Tortolosetan egitteko lau tortolos eta pelotatxo bat (gehixenetan trapuzkua, edo ostian harritxua) bihar dira. Nesken jokua izaten zan gehixenbat, eta bi-lau neskan artian jokatzen zan.
Tortolosak lau alderdi daukaz eta jokuak be lau zati: putsasajé, bixák, hirurák eta erregeák. Aldi bakotxian tortolos guztiak lurrera bota, eta pelotia gora botatzen dan bittartian tortolosak mobidu egin bihar dira eta danak alde bardetnetniñera begira ipini, banan-banan, pelotia barriro hartu haurretik". (ETNO). [ILek azaltzen dau zihatz zelan jokatzen zan: IL, 80-82].
Ik.
asajietan egin,
putsasaje,
hirurak,
erregeak,
bixak,
apone,
atoru bat, atoru bi...,
andadora.
totx
interj.
(ETNO).
Llamada a las ovejas.
Animalixeri etortzeko diarra, ardixeri esate baterako.
Normalian repetiduta erabiltzen da: totx! totx!..., etorri arte.
totxo
1.
iz.
(ETNO).
Mitad de goa sin mango.
[Agoia erdibitzen danian] Zati bata geratzen da atal edo kirten eratsiaz, (ezarriagaz) zein daroien berriro sutegira. Beste erdixa da totxua.
Ik.
gerrigalda,
txangot,
burute.
2.
iz.
(ETNO).
Tocho (lingote de hierro).
Burdiñazko lingotia; lehenengo ijezketaz desbastau ondorengua.
Zer ete jarabik horrek?!; totxua, forjatzeko, laban goritzen jiharduk. /
Pare bat pioi bihar jittuek totxo guztiak eruateko.
toz
(tooz, totx).
interj.
(ETNO).
Llamada al ganado para que venga del prado a casa [onomatopeya].
Animalixei etxera edo kortara etortzeko agintzeko diarra. Jenerala da, baiña gaunauakin erabiltzen da gehixenbat, eta ardixekin totx! gehixago. Txarri, oillo eta bilixekin beste batzuk erabiltzen dira (ETNO).
Toz! toz! torri toz!... Torri Pinta! Toz! toz! toooz!.
Normalian "torri! toz!" esaten da.
tra
(dra).
onomat.
(ETNO).
Rapidez e ímpetu.
Bizkortasuna eta indarra.
Hartu eta, tra! kendu zetsan eskutik. Harek ez zekan itxointzeko asmorik.
traba
iz.
(TE).
Estorbo,
obstáculo.
Juan daneko zortzi egunian, trabia darabitt iztarrixan. / Hace ocho días que tengo un estorbo en la garganta.
traba egin.
du
ad.
(TE).
Estorbar,
entorpecer,
obstaculizar,
impedir.
Harek bixak, alkarri lagundu biharrian, alkarri traba eitten detse. / Aquellos dos, en lugar de ayudarse, se estorban.
traban egon.
da
ad.
(TE).
Estar estorbando.
"Ser un estorbo" (TE, 679).
Traban egotia, munduan gauzarik tristiena. / Lo más triste del mundo es el estorbar.
Trabakua
b. iz.
(TE).
Trabakua (caserío).
"Caserío en jurisdicción de Mallabia" (TE, 679).
Trabakuan bazkaldu genduan ederto.
trabau
trabatze
[trabatu]
.
du
ad.
(TE).
Tropezar,
enredarse,
trabar,
enganchar.
Mendixan behera natorrela, zuztar baten trabau eta jausi egin nintzan buruz behera. / Viniendo monte abajo, me tropecé en un raigón y caí de cabeza. /
Gona barrena sasixan trabatzia bada, alargunen batek beragaz pentsatzen daben siñalia, esaten daben letz. / Según se dice, si la falda se prende en un zarzal, señal de que piensa en ella algún viudo. /
Zer edo hala trabau dot katiori eta badabil burdixori. / De alguna manera he sujetado la cadena y ya marcha el carro. /
Hi, tabernan larregi trabatzen haiz. Pardelorrek! (Zirik 26).
trabes
1.
iz.
(ETNO).
Apuesta,
traviesa.
Harañegungo iri-proban trabes asko ein ziran. / En la prueba de bueyes de anteayer, se hicieron muchas apuestas. /
Idi bakarrian egindako trabesak be egoten zittuan. Idi bakarreko jokuak be izaten zittuan. Idi bakarrekuetan nardaixa atzian zabalagua izaten dok. /
Berbakizun haundixak emon zittuan trabes harek ta baztarra guztietan izan ei ziran iñolazko trabesak. (Zirik 71).
/
Gure Galdo-txikik trabesa irabazi. (Zirik 90).
Ik.
postura,
kontrafabore,
joko.
2.
adlag.
(NA).
Al revés,
enrevesado,-a.
"Dirudiu": hori berbioi pixkat trabes antxa geratzen da, ez dakitt usatzen dan baiña...
trabesa egin
[trabes egin]
.
du
esap.
(OEH).
Apostar,
hacer apuesta.
Behin ein ei eban trabesa, baietz hamalau txuleta jan. (Zirik 70).
trabilla
iz.
(NA).
Pasador de pelo,
gancho de pelo,
gancho de ropa.
"Erropak esegitzerakuan eureri eusteko erabiltzen dan piezia" (AN). Baitta ulia batzeko be.
traillan
1.
adlag.
(JSM).
En cabestrillo.
"Besua lotuta eukitzia, mobidu ez dein" (ETNO).
Eskuturra hausi dabenetik besua traillan daroia.
Normalian besua traillan esaten da.
2.
adlag.
(EEE).
Atado,-a con cuerda,
atado,-a en tralla.
"Zamariak nor bera aurrean dela sokatik helduta eraman" (EEE, 143).
Horko bidetik astua traillan eruan bihar da.
trak egin
esap.
(TE).
Romperse,
quebrarse.
"Gauza trinko bat hausi edo etetzia. Sarrittan gorputzeko hazurren zarata txarra" (ETNO). / "Quebrarse los cuerpos rígidos" (TE, 680).
Eskuturrak trak ein desta, eta Arnobatekuagana juan biharra dot. /
Bizikletan nindoiala hormia jo neban eta belaunak "trak" egin zestan.
traka-traka
onomat.
(TE).
Al galope.
"Onomatopeya que imita el paso de las caballerías" (TE, 680).
Traka-traka, zaldi gaiñian Durangon zihar.... /
Zaldi gaiñian traka-traka doiazenak ikusi eta inbidixia emoten dabe..
trakatan-trakatan
onomat.
(ETNO).
Trote del caballo [onomatopeya].
Zaldi trotia.
Zaldi gaiñian trakatan-trakatan doiazela ikustiak inbirixia emoten dau..
Ik.
takatan.
tramankulu
(tramanku).
iz.
(TE).
Aparato,
artefacto,
máquina.
Tresna edo aparatu haundi eta trauskil txamarra.
"Se dice en sentido de voluminoso y elemental" (TE, 680).
Egurengo baserrixan iñun ez lako tramankua daukat ikusitta.
/ En el caserío de Eguren tengo visto un artefacto como en ningún otro lado. /
Tertzioko tramankulua gertau dozu agorrerako. /
Etxian dakaun makiña baten jartzen dau: "Artoa eta garia eixotzeko tramankulua".
tranbil
(tronbill).
iz.
(ETNO).
Rulo apisonador,
rodillo,
molón de labranza.
"Tronbilla" be bai, "tranbilla" be bai. "Tranbilla" esaten jakon soluan erpillak zapaltzeko ibiltten zanari; alper-harrixa porlanezkua izaten dan moduan, egurrezkuak izeten ziran, haundixak.
Ik.
alper-harri.
tranga
iz.
(ETNO).
Tascador,
macla.
Liñuari azala kendu eta barruko mintza (harixa egitteko erabiliko dana) etaratzeko egurrezko erramintta haundixa. Artazi haundi itxuria dauka.
trangadera
(tangadera).
iz.
(TE).
Tocho,
tronco de madera sobre el que se trabaja con el hacha,
tajo,
cilindro de madera.
"Tronco de madera sobre el que se trabaja con el hacha, para que ésta no se melle" (TE, 669).
Kaxagintzan, tangaderia bihar izaten da. /
Kaxagin guztiak eben trangaderia eta aizkoria euren lanerako. /
Aizkoriakin ez eik ezer txikittu trangadera gaiñian izan ezik.