T Letra

txorta

Begoña Diaz

1. [sorta] . iz. (TE). Ramillete, ramo, haz, manojo, puñado. Zelaiko lorekin txorta eder bat ein, eta eruan zetsan bere maittiari. / Con flores de la pradera hizo un hermoso ramillete que llevó a su amada. Ik. erramillote, mahats-txorta.

2. [sorta] . iz. (ETNO). Ristra, sarta. Ik. korda.

txorta-abar.

1. (txortabar). iz. (TE). Carga de leña, fajo de leña, haz de leña. Hiru txorta-abar bihar dittu egunero gure labiak. / Nuestro horno necesita tres cargas de leña a diario. Ik. kargabar.

2. iz. (TE). Tabaco ordinario, tabaco en haz, tabaco de fajo. Antzinako tabakorri klase bat (JME). / "Se decía también de un tabaco ordinario, que venía en haces" (TE, 700). Txorta-abarra erretzen dau, habanuandako dirua eukitta. / Fuma de los del fajo, teniendo dinero para habanos. / Zer demontre dittuk oingo takorrixak, oillo-saldia edo dalako horrek eztarri guztia pikatzen jok, hórrek aintziñako txortabarrak baiño txarraguak dittuk. (Zirik 114). / Txortabarra (abar-sorta), aintzinako takorri merke bati Eibarren. (Zirik 114).

txorten iz. (ETNO). Rabillo, pedúnculo, peciolo. Fruten buztantxua: keixena, madarixena...

txost onomat. (ETNO). Meter algo en algún sitio. Nunbaitten gauza bat sartzia. Ume berbetakua da. Ia ba, Loretxo, sartu gauzak hementxe, egin txost!.

txost egin. (txost eiñ). esap. (TE). Botar la pelota en la esquina de la pared, meter en el hoyo. Pelota jokuan, pelotiak horma ertz-ertzian jo boterik ez egin; baitta bestelakuetan zuluan sartu be. "Onomatopéyico que en el de la pelota y otros juegos significa llevar la pelota al hoyo" (TE, 700). Hirugarrenian, txost eiñ eban. / Txost ein jok, bestela jasoko najuan. / Gure lagun batek kaniketan ixa beti egitten eban txost potxoluan.

txostada iz. (ETNO). No botar la pelota al pegar la esquina de la pared. Pelota jokuan, pelotiak horma ertzian jo eta boterik ez egin. Ik. txost egin.

txostor izond. (TE). Menudo,-a, pequeño,-a. Azkoittiko Txorrotxak Eibarko Pasigietori jokatu zetsanian, txostor bat zan ondiokan. / Cuando Txorrotxa, de Azkoitia, jugó a Pasieguito de Eibar, aún era un rapaz. Ik. sostor.

txota (sota). iz. (NA). Sota, diez, en la baraja, diez, en las cartas. Baltzekua jokuan, txotia eta erregiak eta... Batzuek "baltzak" be esaten detse.. Ik. txaldun, baltzeko.

txotxó interj. (TE). ¡muchacho!, ¡chaval!. Mutiko bati deitzeko berbia. -Txotxo! Ekarriko destak takorrixa estankutik? -Neuk be, iñori ekarri eraitzen detsat! / Txotxo!: zertan diharduk? (Zirik 148). Ik. hi txo-txó. Gehixenetan bokatibuan erabiltzen da (txotxó), "gure txotxo" erakuetan izan ezik.

txotxolo izond. (TE). Necio, pedante, ligero de cascos, majadero, insustancial. Buruariña, tonto samarra (gizonezkuekin bakarrik erabiltzen da). / "Se dice exclusivamente de los varones" (TE, 701). Bere bizi guztian, txótxolo haundi bat da. / Toda su vida es un gran necio.

txotxoloaldi iz. (TE). Vena tonta, tontería. "Estar de tonterías" (TE, 700). Txotxoloaldixa darabill, eta bersuak eittiari emon detsa. / Está de tonterías y le ha dado por hacer versos.

txotxolokerixa [txotxolokeria] . iz. (TE). Pedantería, cursilería, tontería, bobada. Ez da beti txotxolokerixia bersuak eittia. / No siempre es cursilería el hacer versos.

txotxolotu txotxolotze ( txotxolotutze) . du ad. (TE). Volver(se) pedante / necio, embobarse. Konzejuko ein daben ezkero, txotxolotu ein da guztiro. / Desde que le hicieron concejal, se ha vuelto un pedante. / Gaiztotzia ala txotxolotutzia, ez dakit zer ete dan txarrago. / No sé qué es peor, si el hacerse malo o el volverse pedante. / Lagun haregaz ibiltzia zan txotxolotzia. / El andar con aquellos amigos era volverse necio. Ik. tontotu.

txu-txu onomat. (ETNO). Onomatopeya del rumor, del cotilleo. Ik. bru-bru, mor-mor.

txukun

1. izond. (TE). Limpio,-a, aseado,-a, arreglado,-a, pulcro,-a, elegante. Garbixa eta ondo apaindutakua. Gure mardo txukuna, harro juan da. / Nuestro apuesto joven hoy se ha ido orgulloso. / Ez daukazu oso txukuna kuartua. / Txukun-txukun jantzitta. (Zirik 85).

2. izond. (TE). Sabroso,-a, rico,-a. Egoki jarrittakua eta gozua. Haren etxian beti jateko txukuna. / En su casa siempre hay comida sabrosa. Ik. gozo.

txuldar (txundar, txulder). iz. (TE). Divieso, furúnculo. Txundarrak urten desta ipurmamiñian. / Me ha salido un divieso en una nalga. / Txuldarra baiño txarragua izan. / Zer más malo que el diablo. Ik. koskor, erlekizten.

txuleta iz. Chuleta. Saihetseko okelia. Baietz hamalau txuleta jan iñon laguntasunik barik. (Zirik 70).

txuliau txuliatze . du ad. (JSM). Chulear, pavonearse, presumir. Harropuztuta, oillarkerixetan jardun. Patinete barrixakin kalian txuleatzia gustatze jako. / Ez hari hona txuliatzen etorri.

1. txulo

1. iz. (JSM). Agujerito, hoyo, agujero pequeño. Ik. zulo. Artikuluakin [txulúa] esaten da.

2. txulo

2. izond. (JSM). Chulo,-a. Artikuluakin [txúlua] esaten da.

txunda-txunda iz. (ETNO). Música, banda de música, grupo de música. Ume berbetakua da. Guazen kalera, umetxo, txunda-txunda dator eta.

txuntxur iz. (TE). Cima, cumbre, pico, cerro. Galdaramiñoko txuntxurrak titi bat dirudi. / El cerro de Galdaramiño se asemeja a un tetón.

txuntxurruna iz. (TE). Altozano, alto. Harutzago dago txuntxurrunia, eta hantxe da zutiñik ondiokan haren jauregixa. / Más allá hay una elevación, y allí está todavía su palacio.

Txuribarri gatxiz. (AN). Sobrenombre. "Eibarko erdiaroko gatxizena" (AN). Juan de Isasi (EOYE, 1524, 317. or. (JEL)).

txuringa

1. iz. (TE). Hemorroide, almorrana. "Ipurzuloko zainak handitzean agertzen diren odolbatu antzekoak, odoluzkiak" (EEE, 147). Ein bihar izan zittuan indarregaz, txuringiak urten zetsan.

2. (zuringa). iz. (ETNO). Zona del ano de la vaca?, esfínter del ano(?). Útero edo matriz-tzat jaso dogu. Halaxe dauke jasota J. Larrañagak Anzuolan eta JMEk Bergaran be. Baiña itxuria, izatez, ipurzulo inguruko gixarren bat da. Holaxe dakar AZk: "esfínter, anillo muscular del ano". Urtetzen dabena? Hori ez dok txahalgintziana, ostian gaixo bat dok hori. Gaixua edo... Zera, atzia edo txixalekua, ba, batzuk zabalagua edo... ta gero, ba, hori boliori bota, bolia bota. Mamin bat izaten dok, holakoxe gorri-gorri bat. Holan, goittik behera etzanda igual behixa, ta txuringiak urten. Ta txarra dok hori! Gero ha bolia igual... zikiñetan ta infeziñua edo... Igual oilluak be hantxe pikuka ta zikiña edo badago, ba, zikiñak pegauta.

txuringiak urten. esap. (ETNO). Enfermedad de las vacas, prolapso vaginal. Behixeri, txahala egiñ ostian gehixenbat, txuringiak urten egitten detse. Aldapan badare, gehixago.

txurrupitiñian jardun / egon / ibili esap. (NA). Andar de tragos, chiquitear, potear. Harek badihardue txurrupitiñian... txurrutian!.

txutaka iz. (TE). Juego callejero. "Juego infantil que se juega en las esquinas de la calle" (TE, 701). Txutaka, bazabiz zu?

Eibarko euskara hiztegia