T Letra

2. txitxarra

2. iz. (ETNO). Corteza de cerdo frita. Han ibiltzen giñan gu, txitxarrak jan eta...; eta orduan ez zan kolesterolik. Ik. urdai-kallo.

txitxarro iz. (TE). Jurel, chicharro. (Trachurus trachurus). "Variedad de arenque" (TE, 697). Jose Migelen batela, Txitxarruak eta berdela... (TE, 698).

1. txitxi

2. iz. (TE). Carne (para comer). Ume berbetan, "okelia". Jaizu txitxia, maittiorrek, haundi eitteko!. / Bai, oiñ ez da esaten, lehenao esaten zan hori!; lehenaoko esaeria zan, "ez dago txitxirik eta, ñan papa!".

2. txitxi

1. iz. (TE). Perro. Ume berbetakua da. Atoz, bestela txitxik jango zaittu! Ik. pitxitxi.

Kutxa Fonoteka

1. iz. (ETNO). Bisbita arbóreo. (Anthus trivialis). Txori izena da. Txiri-txiri txara-txara txitxittara txarara. Ik. bertako txitxi, paseko txitxi, neguko txitxi. UZ: txirta.

txitxi-potxu iz. (TE). Cuchicheo, secreteo, chisme, cuento, comadreo, murmuración. Ixilpeko berba jarduna (ETNO). Ixilleko txitxi-potxuetan dira bixak gaur egun guztian. / Los dos están hoy todo el día en cuchicheos. / Ez dakigu zer darabixen, baiña (ixilleko) txitxi-potxuetan dihardue. Ik. txutxu-putxu, paraboletan.

txitxiburduntzi [txitxi(-)burruntzi] . iz. (AZ). Excursión con merienda (chorizo, cecina). "Comida que se prepara y se despacha en el campo" (AZ, 1063). Lehen Garizuma hasieran egitten zan mendiko jiria: txarrikixa (txorizua...) jaten zan burduntzixan erreta.

txitxil iz. (AN). Pene, pito, pitilín, verga. Lagunarteko berbia. Ik. txirtxil.

txitxiputxi (txitxiputxu). iz. (NA). Adorno excesivo. Txitxiputxi askotxo daka gauza onerako.

txix onomat. (ETNO). Sonido que se les hace a los niños para que orinen. Umieri egitten jakuen soiñua txixa egin deixen. Txixxx! egizu, ba, maittia!. Umiak txix egin nahi dabenian baiña txixak ez detsanian urtetzen.

txixa [txiza] (txisa). iz. (TE). Orina, pis. Txixa analizau biharra daukat, erabagitzeko zerena izan leikian egarri hau. / Tengo necesidad de analizar la orina, para averiguar a qué obedece esta sed. / Txixa analizatzia komeni zala. (Zirik 81).

txixa egin. [txiza egin] . du ad. (TE). Orinar, mear. Txikittan esaten zeskuen sutonduan irintzixegaz txantxetan ibilli ezkero, ohian txixa eitten zala gabaz. / De chicos nos solían decir que el jugar con los tizones del fuego, hacía orinar de noche en la cama. / Euskal dantzari batek euskeraz ez jakitzia, oraiñela eskuetan hartu ta lurrera txixa eittia modukua dok. (Zirik 41).

txixa-bedar.

Jaione Isazelaia

1. iz. (ETNO). Gordolobo. (Verbascum thapsum). Eibarren bertan ez dogu jaso, baiña Bergaran jasota dago, eta Eibarren izena ezaguna da.

2. iz. (ETNO). Diente de león. (Taraxacum officinale). Ik. kardu-hori.

txixaeiñian. [txizaeginean] (txixaiñan, txixaeiñan, txixaegiñian). ger. Meando. Txixa egitten Bihar ez dan lekuan txixaiñan harrapau habe barriro be. / Ez nok ikusten txixaeiñan nagola ala? (Zirik 75). / Kontzeju osterutz juan zan eta hasi zan nasai, txistua atarata hormara zarra-zarra txixaeiñan. (Zirik 80). Ik. kakaeiñian. Gaur egunian, galduz doia berbiau, eta beronen ordez gehixago entzuten da "txixa egitten".

txixaiñero (txixañero). izond. Meón,-ona. Ik. txixati, kakaiñero. Umien artian eta burla moduan erabiltzen da.

txixalarri iz. (TE). Ganas de mear, necesidad de mear, ganas de orinar, necesidad de orinar. Bigarren zatixa "-larri" dau, "para significar diversos estados fisiológicos" (TE, 514). Kakalarrixa, txixalarrixa, gonbittolarrixa...

txixati izond. Meón,-ona. Ik. txixaiñero, kakati. Umien artian eta burla moduan, komunera sarri juaten danari.

txo interj. (TE). ¡eh!, ¡oye!, ¡chaval!. "Se dice imitando a los de Ondárroa" (TE, 698). Txo!, nungua zara zu? / ¡Muchacho!, ¿de dónde eres tú? Bokatibuan erabiltzen da bakarrik.

hi txo-txó. interj. (AS). ¡oye tú!, ¡oye chaval!. Hi txo-txo! Hator hona! Ik. txotxó. Edozein gizonezkori diar egitteko.

txo aluori. interj. (TE). "Expresión que se usa imitando a los de la costa, sin reparar en su significado" (TE, 698). Txo aluori! Atoz hona entzun deizun... Ik. alu.

txokau txokatze . zaio ad. (JME). Extrañar. Harrittu. Ez jata bape txokatzen, bizimodu geldixa eta jan ugarixa egiñaz gizentzia. Ik. mira egin. Asko erabiltzen da.

txokauta egon. esap. (JME). Estar extrañado,-a. Harrittuta egon. Txokauta nago zela ez daben diar eitten. Asko be asko erabiltzen da.

txoke iz. (ETNO). Agolletado (en ánima de cañón). Eskopeta-kañoian puntan arimian diametrua gitxitzia, tiro luzietan perdigoien sakabanatzia txikixagua izan deiñ. Ik. xokbora, arima.

txokiatzaille (txokiazaille). iz. (TE). Operario que pone a punto el mecanimo del gatillo. "Uno de los oficios de la armería" (TE, 698). Sumendixa, oillarduna, txokiatzaillia zan, eta onenetarikua.

txoko

1. iz. (TE). Rincón, esquina. Ik. zoko.

2. iz. (TE). Lugar de nacimiento, tierra, origen, pueblo, país. Jatorrixa esan gura dau. Norberan txokua ez da errez ahaztutzen. / No es fácil olvidarse de su rincón. Ik. zulo.

3. iz. (ETNO). En el frontón, esquina entre el frontis y la pared izquierda. Pelotako berbia da.

1. txokor

1. iz. (ETNO). Mazorca de maiz desgranada, zuro. Aletutako artaburua. Ik. txorokil, kaskara, artakaskara.

txokor-batze. iz. (ETNO). Deporte rural que consiste en recoger cáscaras de maíz, carrera recogiendo panochas. Ik. kaskara-batze.

2. txokor

2. iz. Cigarro puro. Norbaitten lepotik afari dotoria ein eban, oin esaten dogun moduan akeita ta txola hartu be bai ta txokor (purua) haundi bat erdi errerik etxerutz abixau zan. (Zirik 37). Ik. puru, zigarro-puru.

txokozulo izond. (TE). Se dice de la persona que no sale de su pueblo. Herrittik urtetzen ez dabenari esaten jako. Batzuk dira ipurlokak; beste batzuk txokozulo. Anton. ipurloka.

txol iz. (OEH). (neologismo) copa. [...] Oin esaten dogun moduan "akeita" (kafia) ta "txola" (kopia) hartu be bai ta "txokor" (puru) haundi bat [...]. (Zirik 37).

txolan egin esap. (EEE). Follar, joder, echar un polvo. Narrua jo, narrutan egin. Eperretara juan eta aitzakixakin txolan egiñ. / Haren txolan ein biharrak ez eukan akaburik. Ik. jo, narrua jo, txakilletan egin / ibili.

txolin izond. (TE). Habladora, ligera de cascos. Andrakume barritsua eta kaskariña. / "Calificativo de aplicación casi exclusiva al genero femenino" (TE, 699). Diruduna, politta eta zeuk nahi dozun guztia, baiña txoliña. / Rica, bonita y todo lo que tú quieras, pero habladora. / Isildu zaittez, txoliñori, esan zetsan Kaxkurriok. (Zirik 120).

txolot (txolet). iz. (TE). Vaso de metal con asa. Azunberdiko txolota zan egunero haren erraziñua. / Un cazo de un litro era su ración diaria. Ik. antosin, gailleta.

txolot-ontzi. iz. (TE). Vaso de metal con asa. Txolot-ontzixa ekarrirazu, ardaua neurtu deiran. / Tráeme el cazo para que mida el vino. Ik. antosin, txolot, gailleta.

txolotakada. [txoletkada] . zenbtz. (TE). Cazo lleno. Txolotakada bat esne hartu dot gosaritzat. / He tomado un cazo de leche por desayuno.

Eibarko euskara hiztegia