T Letra

txepetxanak iz. (TE). Nidada del reyezuelo. Txarako karabixan, urtero ziran txepetxanak. Ik. txepetx.

txertatu txertatze [txertatu] (txertau). du ad. (AN). Injertar. Txertatuak, Txertatzen: Gaztelaniaz agertzen da: Chertados, chertando (EOYE, 1498, 450. or. (JEL)).

txi-txi-txi onomat. (ETNO). Rapidez [onomatopeya]. Bizkortasunana. Umiak, batzuk dittuk kalmauaguak, guria dok nerbiosia eta txi-txi-txi-txi, jo-ta hanka egitten dau segiduan!.

txiba iz. (ETNO). Trompa, peonza. Ik. tronpa, pospolin. Gipuzkoa aldian ziba / txiba esaten da, Eibarren normalian tronpia.

txibato iz. (ETNO). Molinera. (Clitopilus prunulus). "Txibatua" esaten jetsagu, onguak nun dagozen esaten dabelako, txibatuan atzetik beti ongua agertzen dalako inguru berian. Mendira juan, bai? eta txibatua ikusi ezkero, egun batzuetara barriro buelta hara. Hantxe egongo dittuk, toki bardiñian onguak.

txibixa [txibia] (txibi(xa)). iz. (TE). Jibia, calamar, chipirón. Txibixatara urten dau Joxe Marik batelian. / Ha salido a por calamares en la lancha J. M. Ik. jibixa, txipiroi. Hiztunen arabera amaierako -a berezkua da edo ez.

txidar iz. (ETNO). Arveja, algarroba. (Vicia sativa). "Alelí amarillo, cierta hierba cuyos granos se parecen á la simiente de nabo; es buena para el ganado; brota en los trigales" (AZ, 1050).

txiflo iz. (ETNO). Silbato. Lixarrakin egitten gendun guk txiflua, lixar madalaz.

txik onomat. (ETNO). Cuidadosamente [onomatopeya]. Badakitt hori, 'i'xari eta, azentua: azentua, txik! / Goittiberan bi be bai!; baiña, indibiduala. Tabla bat, halan, jartzeko; beste bi, halan, burpilla erabiltzeko. Eta burpilla zan rodamento bat, eta hankekin, txik! dzik! erabiltzen zan.

txik-txak onomat. (ETNO). Rapidez [onomatopeya], facilidad con que se hacen las cosas [onomatopeya]. Txikittasuna, bizkortasuna zeozer egitterakuan. Txik-txak egitten ziran azauak.

txiki

1. izond. (TE). Pequeño,-a. Anton Baltzen asto txikixak, uezabak beste edo gehixago ekixan Eibarko barri. / Hori bai hori gizona ta ez hi, txiki ziztriñori! (Zirik 90). / Beti izan naiz jatun txikixa. (Zirik 102).

2. iz. (NA). Niño,-a, crío,-a. Goixian juan dia kalera, eta gaur gurian be faltia txikixana!

txiki-txiki egin. esap. (TE). Triturar, desmenuzar. "Reducir a partículas una cosa" (TE, 691). Harrapatzen bahaut, txiki-txiki eingo haut. / Si te cojo, te voy a hacer pedazos.

Txiki gatxiz. (TE). Txiki (apodo), chiquito (apodo). Galdos-Txiki, gure eskolako laguna. / Azpiri, Eibarko Txikixa, pelotari haundixa, eta esaten eben letz, haundiña. / Azpiri, el Chiquito de Eibar, gran pelotari, y según decían, el mayor.

txikin [txikien] (txikixen). izond. (TE). El / la menor, el/la más pequeño,-a. Gehixentasun markia dauka. / "Superlativo irregular de pequeño, el menor" (TE, 690). Txikiñak be, beretako laiñ irabazten dau. / Aun el menor gana tanto como para sí. Mugatuan: txíkiña (txíkixena).

txikirrin (txipirrin). izond. (TE). Diminutivo de pequeño,-a, chiquitín,-ina. Txiki-n diminutibua. Neska batek umia eiñ ei eban, baiña... txiki-txikirriña. / Tanboliña, txikirriña, pitxiña, tartakariña, luzekiña, Iturriño.

txikita iz. (NA). Chiquita, perra chica [dinero]. Pentsaizu! gure amak esaten eban, elixan, bandejia: txikitia bota eta txakur haundixa hartu! Mallabiko esaten eban zeiñek be....

txikiteo iz. (NA). Poteo, chiquiteo. Lehen txikiteuan kantatzen zeben eta oiñ iñok ez dau kantatzen txikiteuan. Gaztiak ez!; zaharrak bez: zaharrak erretirauta dare txikiteotik!.

txikiterixa iz. (NA). Chiquillería, gente menuda. Ume aldria. Txikiterixia formal dabill?.

txikito iz. (NA). Chiquito, vaso pequeño o medio vaso de vino. Lagunekin ibiltze alde edo, txikito bat edo beste eraten ei dittu. (Zirik 111).

txikittu

1. txikitze [txikitu] (txikittutze) . du ad. (TE). Empequeñecer(se), reducir(se), disminuir(se), mermar(se). Txiki edo txikixago bihurtu; laburtu. Zahartzara, korputza txikittu eitten da. / A la vejez, se reduce el cuerpo. / Soiñekua apur bat txikittu dau semiari janzteko. / Ha reducido un poco el traje para vestírselo a su hijo. / Hori gure asmu haundiñak txikittutzia da. / Eso es empequeñecer nuestros mayores proyectos. / Ebanjelixuak erakusten desku, txikitzia bihar dogula haundi izateko. / El Evangelio nos enseña que debemos empeñecernos para ser grandes. Ik. txatxartu.

2. txikitze [txikitu] (txikittutze) . du ad. (TE). Picar, trocear, despedazar, partir. Zati txikittan zatittu. / "Reducir una cosa a pedacitos" (TE, 690). Kipula bat txikittu orixotara, gorrittu sutan eta arrautza batzuk gehittu... / Picar una cebolla en aceite... / Hutsa denboran ein zeskun, hamabi arruako txarrixa txikittutzia. / En un momento nos hizo el despedazado del puerco de doce arrobas. / Mahaixan okelia txikitzia, aittak eitten dau. / El partir la carne en la mesa, lo hace el padre.

txikitzaille iz. (ETNO). Jefe de ferrería menor. Olatxo edo tiraderetako burua.

txiko iz. (TE). Potro, potrillo. Txikua lezkotxe saltakarixa eta egon ezindakua. / Saltarín e inquieto como un potro. Ik. moxal, txotxolo. Gaur egun asko galdu dan berbia. Eskualde guztian entzuten da, baiña gitxi eta jente nagusixan ahotan bakarrik.

txikorixa iz. (ETNO). Achicoria. (Cichorium intybus).

txilibito [txilibitu] (txilibitto, txilibitxo, txiribito). iz. (TE). Pene en lenguaje familiar. Txilibitton, Portalian bizi zan seme-alabegaz, zeintzuk jarraittu izan eben aittan izenakin. / "Pitxua" eta "txilibitxua", lehenago, lotsarik ez euken berbak bixak.. / Zure granujiak txilibitua bistan daroia. / Ekekei, ekekei! txilibitua bistan! / Horrek berba asko, baiña ez jakok txilibitua jaso be egingo.... Iñoiz lagun artian be erabiltzen da. "El naturalismo de otros tiempos no concedía ninguna malicia a esta expresión, y en Eibar había un honrado vecino a quien llamaban Txilibitton. Quizá esto obedezca a que hay otros sinónimos groseros que son tabú" (TE, 691).

txilibittu [txilibitu] . iz. (TE). Flauta, silbo. Lixarran adar gaztiekin eitten genduan txilibittua, soiñua joteko. / Con un palo tierno del fresno, hacíamos el pito para sonarlo. Ik. frantxulet.

txilibran iz. (NA). Pacharán, licor de endrinas. Gindekin edo basaranekin egindako likoria. Ze da hau botilliau?: txilibrana! "Txilibrana" badakizu ze dan?, gure aitxak esaten eban hori, "txilibrana". Ik. txilibrizkau.

Eibarko euskara hiztegia