T Letra

tunbal iz. (ETNO). Cencerro grande. Ik. txintxarri, dunba, arranmin, arran.

tuntun (txuntxun). iz. (TE). Tamboril, música de tamboril. Domeka arrasaldetan tuntunian dantzan. / Atzo txuntxun / gaur be txuntxun / beti txuntxun gaittun gu...

tupi iz. (ETNO). Tupí. Moldura eta errebajuak egitteko, erdixan ardatz bat eta azpixan motorra daukan mahaixa. Honi errebajua egitteko tupixan pasatzia dok onena.

turko iz. / izond. (OEH). Turco,-a. Turkuen lur urriñetara juan zan gudura. (Ibilt 490).

turri-tirri (txurri-txirri). onomat. (NA). Sonido de la guimbarda, sonido de la filarmónica. Mosu-kitarrian soiñua. Erregalau desta fillarmonikia. "Soiñua" be bai eta "fillarmonikia" be bai. Beste bat zan mosu-kitarria. Ni umia nitzanian, mutillak, danak, hoixe joten mutiko guztiak, "tturri-tirri-turri-turri...", eta halaxe izen be, mosu-kitarria! Baiña bestia filarmonikia da, e?!.

tute iz. (TE). Tute, juego de naipes. Tutian ein genduan Katillunian goizaldera arte. / Tute jokuan parerik bakua zan Itxurbe. (Zirik 88).

tutik be ez (tutik bez). zenbtz. (TE). Nada, nada de nada. Orokorra da, ezebeza aitzen emoteko. Ik. tautik be ez. Jakiñ erakuekin erabiltzen da.

tutu

1. iz. (ETNO). Tubo. Barrutik hutsa eta muturretan eregixa dan pieza luzia edo hodixa, normalian ebagidura zirkularra dabena. Su-armen kañoia. Txorrotik ez dok taladrinarik jausten, tutua zikiñez beterik itxitta-edo euki bihar jok.

2. iz. (NA). Culo. Han daoz playan, tutuaz gora, atzia bistan.. Lagun artian esaten da.

3. iz. (NA). Coche, automóvil. Ume berbetakua da. Zer?! tutukin zoiaz? / -"Hogei durokin "tutu" txikixa izen biharko dau!", -"Ba! halakotxia! Jo! baiña bizkor dabill!, "xxxxist!" ibiltzen dira!. Ik. popo, papu-papu.

4. iz. (ETNO). Bocina. Ume berbetakua da.

Tutulukua [Tutulukoa] . b. iz. (TE). Tutulukua (caserío). Tutulukua Kiñarra ballian. / Tutulukua, Zesterukua, Guenengua, Tangillangua...

tutuluko estratan egon. esap. (UD). Estar lejos, estar en el quinto pino. Alperrik diharduzu horrekiñ, ez detsu aitzen, Tutuluko estratan dago. / Berekautakuetan jiharduan beti; Tutuluko estratan jakan burua. Figuraduan, burua urriñ eukitziana. "Eibarren bada Tutulu baserri ezaguna. Ez dakit zergaittik, baiña badirudi sasoi batian urrin samar edo basamortuan edo zeguala uste zala eta, halaxe bertako estratia. Dana dala, hortik hartuta datoz Tutuluko estratan egon, Tutuluko estratara juan esamoldiak" (IL, 48).

tutuluko estratara juan. esap. (IL). ¡vete al carajo!. Aspertu naiz zurekin, juan zaittez Tutuluko estratara!. Ik. pikutara juan, Pekiñera juan.

txabalita / txabalito iz. (NA). Chavalita,-o. Persona gaztia, edo nagusixa danak gazte itxuria eukitzia. Txabalitia emoten dozu, gazte emoten dozu: hamazortzi urte esan bazendu, ba... Baiña hogeta zortzi urte?!.

txabera iz. (ETNO). Gancho para haces. Zirixa, gari-azauak lotzeko kako modukua. Garixa igitaixakin ebagi, eta lurrian lagatzen zan hasiera baten. Baiña gero azauak egin bihar izaten ziran, eta horretarako ziritxo bat erabiltzen genduan, "txaberia" jako haren izena. Lasto batzuk hartu, eta ziri horrekin korapillua egitten genduan, "izutia" esaten dana. Eta holaxe azaua eginda. Gero pilluetan ipini, eta beste guztia. Garixak biharra daka demasa. Ik. ziri.

txabilla iz. (ETNO). Molinillo para retorcer el hilo. Txabillia gizonezkuak erabiltzen zeben; andrazkuak goruetan egitten zeben. Batakin zein bestiakin izpixak bihurrittu egin bihar dira harixa egiñ arte.

txabola iz. (TE). Majada, cabaña, borda. Ubitxako txabola inguruan perretxiko asko eitten zan gure eskolako denboran. / En las inmediaciones de la borda de Ubitxa, se criaban muchas setas cuando nuestros años de la escuela. / Tutuluko txabolia, aspaldixetan hutsik zan. / La borda de Tutulukua hacía tiempo que estaba sin uso. Ik. abeletxe, zaltegi, txapittula, korta.

txabolatxo iz. (OEH). Txabola pequeña. Geu ezin gaittuk kabidu hemen txabolatxuan. (Zirik 128).

txadon iz. (OEH). (neologismo) iglesia, templo. Neol. creado por AG en 1897, de etxe 'casa' y deun 'santo' (AG 1063). Mañana iremos a la Txadona a jaupa; creo que tocan hasta el txaneuzkiñ. (Zirik 40). Bistan da ez dela erabiltzen. Adibidia Juan San Martinen zirikada kritikua da.

txahal iz. (TE). Ternero,-a. Ez dakit zeiñ Aingeruzarko baserrira juan dan gaur Patxi, txahalan tratua eittera. / No sé a qué caserío de Angiozar ha ido hoy Francisco a cerrar el trato de un ternero. / Gollibarren da txahaletan, goizago urtenda.

txahal-isko. iz. (ETNO). Ternero, novillo joven. Isko gaztia; txahal arra, iskotu artekua (10-12 hille). Ik. zekor, isko.

txahala bota. (AN). Vomitar, devolver, echar una vomitona. Zentzu figuraduan: gonbittuak bota. Ik. botaka egin, gomittau, gomitto.

txahala egin. esap. (ETNO). Parir [la vaca].

txahalilla bota. (txahalilla egin). esap. (ETNO). Abortar [la vaca].

txahalill iz. (NA). Ternero,-a abortado,-a. Behixak euki dau txahalhilla, hoixe penia!.

txahaltxiki iz. (TE). Ternero,-a recién nacido,-a. Txahal jaixo barrixa, bigantxia zein txahal-iskua. Txahal-txikixa bezin gauza polittik, ez da baserrixan. / No hay en el caserío cosa tan bonita como el ternero.

txakara baten adlag. (NA). En un salto, rápidamente. Juan zaitte txakara baten etxera eta ekarrizu soka bat.

Txakarra gatxiz. (TE). Txakarra (apodo). "Sobrenombre en Eibar" (TE, 683). Txakarranekuak ziran Olerrian, Zaldibarko partetik.

txakarrak iz. (AS). Dinero.

Txakel gatxiz. (AN). Sobrenombre. Chaquel de Mendaro, morroiaren gatxizena Eibarren (EOYE, 1489, 271. or. (JEL)).

txakil [zakil] . iz. (AN). Pene. Ik. txistu, buztan, pitilin, pitto, txilibito.

txakilletan egin / ibili. esap. (EEE). Follar, joder, echar un polvo. Narrutan egin, narrua jo. Eskola ostian txakilletan harrapau zittuezan. / Txakilletia pekatua ez da! baiña... txakilletan eittia, txakurrak be eitten dabe!. Ik. txolan egin, jo, narrua jo.

txakillante izond. (EEE). Ligón. "Larru kontuetan gogorra" (EEE, 144). Hori bizi guztian izan dok txakillante erremia.

txakilleta iz. (NA). Coito, cópula. Txakilletia pekatua ez da! baiña... txakilletan eittia, txakurrak be eitten dabe!.

Eibarko euskara hiztegia