T Letra

trankildu trankiltze . du ad. (OEH). Tranquilizar(se), calmar(se). Bestiorrek laster trankildu eban esanaz. (Zirik 44).

tranpa

1. iz. (OEH). Trampilla, abertura practicada en el piso o tejado. --Iberdueroko ispetoria naiz eta atia zabaldizu. --Ba, pixkatian itxaizu, tranpia kendu bihot (bihar dot) eta. (Zirik 121). Ik. tranpa-zulo.

2. iz. (UD). Trampa, engaño, treta. Konsegiduko dabie handik edo hemendik, nahiz da tranpa ta abar, euren asmua betetzia. (Zirik 23). / Ezeizu tranparik eiñ.

3. iz. (OEH). Trampa, artilugio para cazar, para atrapar. Mutikotan tranpekin ibiltzen giñan txorittan. / Txorixa, ezkontziakin majo harrapau hinduen tranpan. (Zirik 76).

tranpa-zulo. iz. (OEH). Trampilla, abertura practicada en el piso o tejado. Jausi zan tranpa-zulotik kortako simaur artera. (Zirik 121). Ik. tranpa.

tranpan. adlag. (OEH). Haciendo trampas, en la trampa, engañando, engañosamente. Bai ete? erantzun zetsan Matxinek barrez-barrez, tranpan harrapau ebala pentsaurik. (Zirik 109).

tranpetan. adlag. (OEH). Haciendo trampas, trampeando. Gure neskatillia tranpetan dabil. / Diabruori halakuori; berriz be tranpetan harrapau haut.

trapu

1. (drapu, drapo). iz. (TE). Trapo. Aberatsak bazterrera botatzen daben trapua, pobrien jantzigarrixa sarri. / El trapo que los ricos arrinconan, muchas veces es la vestimenta de los pobres. / Trapu batekin hartu detse batelari ein jakon eregixa. / Con un trapo le han tomado a la lancha la vía de agua que se le ha hecho. / Lamain pupua eta lauzin trapua. / "Refrán. Se dice de la persona quejumbrosa que todo lo dramatiza como los niños malcriados". / Lamain pupua eta dukatan trapua. / Han etorren Txorokilla trapu baltz batekin matrallia lotuta. (Zirik 127).

2. izond. (TE). Tramposo,-a y de mala fe. Jokolarixak baiño trapu haundixagua. / Es más tramposo que los jugadores.

tratante iz. (NA). Tratante de ganado. Ganauak saldu eta erosi egitten dabena, basarrittarrarekin tratua egitten dabena. Ik. txarridun, ganaudun.

tratau

1. tratatze [tratatu] . du ad. (OEH). Tratar de, dirigirse con un determinado tratamiento. Hire semiari berbetarako edukaziño pixkat emon bihar detsak; ze, hikan tratatzen najok eta. (Zirik 78).

2. tratatze [tratatu] . du ad. (OEH). Tratarse, relacionarse. Akordauko da txarrauekin tratatutakuan. (In Zirik 124).

tratu

1. iz. (TE). Comercio, negocio, trato compra-venta, trato, acuerdo. Traturako asko balio daben andria hartu eban, eta ondo juan jakue dendiakin. / Valía mucho para el comercio la mujer que tomó y les ha ido muy bien en la tienda. / Madrilera juan ei ziran tratu kontuko biaje batera. (Zirik 10). / Guk tratua holan jaukagu einda, alkarren komenentzietara. (Zirik 32). / Eiñ genduan tratua haustiagaz ekarri detsut heriotza tristia. (Ibilt 489).

2. iz. (NA). Género de la huerta para vender en la plaza. Bedarrak ero idiak ero; gero handik etorri eta tratua batu! gitxi ero asko...

3. iz. Trato, modo de tratar, maltrato, esfuerzo. Ze moduzko tratua emon dotsue Frantzia aldian? / Makiñatxobat bada gure herrixan tratu txarrak jaso dittuana. / Sorgiñ gaiztuak tratu txarrian erebixelako zurkatxa sarturik arimian barruraiñok. (Ibilt 467). / Ezkaillu apur batzuek hartzeko, holako tratua hartu bihar hebala jakin izan baneu, ez neuan ezer esango. Ze, zargu-ezkailluen lekuan plumunixia hartu bihok (bihar dok). (Zirik 36).

4. iz. (OEH). Relación, trato. Hartuemona. Tratu onekua da. / Nik eztaukat (ez daukat) traturik horrekin. / Tratuan oso andra korrientia da. / Tratu honen gorabehera guztiak neri aurraz kontu emotekotan. (Ibilt 457).

tratua egin. esap. (TE). Hacer un trato, cerrar un trato. Eskopetia hartu eta ehitzan eiñaz, Gollibarrerutz urten dau, txahal baten tratua eitteko asmuan baserri baten. / Tomada la escopeta, al mismo tiempo que caza, ha salido hacia la Puebla de Bolívar, con propósito de contratar una res en un caserío.

tratuan. adlag. (OEH). Negociando, comerciando, tratando. Biajante bat euan dendarixakin tratuan. (Zirik 114). / Denpora askuan tratuan ibilitta gero etziran (ez ziran) konpondu.

tratulari iz. (TE). Tratante, mercader,-a. Ferixarik ferixa, tratulari dabil lau zartain zaharregaz. / Anda de tratante de feria en feria, con cuatro sartenes viejas. / Hónek katalanok, izan be, jaiotzatik dira tratulari aproposak. (Zirik 115).

traza iz. (TE). Parecido, semejanza. Zeiñen trazia dauka gizon horrek? / ¿A quién se parece ese hombre? / Gauzeri trazia emotia erreza; espiritua ezartzia gatxa. / Sacar el parecido de las cosas es fácil; lo difícil es ponerles espíritu. Ik. antz, irudi, itxura, tajura.

trebe izond. (OEH). Diestro,-a, experimentado,-a. Jan kontu horretarako trebia zan, beti zan mahairako prest. (Zirik 70).

trebera iz. (ETNO). Trébede. Sutan lapikuak jartzeko euskarrixa. Lapikuak eta ontzixak beheko-suan ipintzeko erabiltzen dan burdiñazko trepetxua. Hanka bakua izan leike (laratzian esegitzeko) edo hankaduna. Ik. neskame. Eibarren trebera berbiau da gehixen erabiltzen dana, neskame baiño gehixago.

trebetasun iz. (OEH). Destreza. Ta, alkarren bertsolaritzarako trebetasuna goratzen hasi ziran batian hara zertaraiño heldu ziran. (Zirik 98).

trefiladora iz. (ETNO). Trefiladora especial para hilo de oro. Urredunak urre-harixa egitteko erabiltzen eban makiñia. Trefilatzeko makiña haundixen eredua hartu eta geuretako espezial egindako trefiladora txikixa erabilli izan dogu urre-harixa egitteko. Hilerak diamantezkuak ziran eta Suizatik ekartzen genduzen lehen; gero, Barzelonatik. Ik. terraja, suberatu, trefilau.

trefilau trefilatze . du ad. Trefilar. Harixa tiratu; alanbria egin. Ik. trefiladora, terraja, suberatu.

treku izond. (TE). Terco,-a, obstinado,-a, tozudo,-a, cabezón,-ona. Astua bezela, treku amorratua. / Lo mismo que el burro, un gran terco. / txirtxil trekua. (Ibilt 213). Ik. temoso, setatsu, setati, egoskor, burugogor, beria-eitteko.

tremes iz. (TE). Torta de pan moreno, (pan) bazo, comuña. "Eralgi bako urunakin egindako ogixa, zahi eta guzti; gehixenetan arturuna eta urun zurixa nahastian daukazena" (ETNO). "Biribilla, erre gabekoa eta irina gainetik izaten zuen. Umeek eta ez hain umeek oso estimatua izaten zuten" (EEE, 144). Elgeta-kaleko labarixak eitten eban tremesa gozuetarikua zan. / Gerra ostian jaten genduan ha tremesia eta, artua eta... ha zan ona!!.... / Tremesa izeten zan bueltakue. Ogixe piskat luzantza. Izena diferentie, zer ostien jateko igul txamar: Zeozer izeten zien bastotxuago, baiña ez, ez eukan... Loditxuago izeten zan, ta pixkat tronkotxuago urtetzen zan, tronkotxuago. Ik. ogi-tremes.

tren iz. (TE). Tren. Trena hartu biharrian, oiñez noia ibilli bat eitte aldera. / En vez de tomar el tren, voy a pie dándome un paseo. / Ondarruara ez dago trenik. / No hay tren para Ondarroa. / Trena martxan hasi zanian. (Zirik 90).

trenbide (trenbire). iz. (TE). Vía. "Camino de hierro" (TE, 681). Bidekurutz baten, trenbidia zaintzen bizi da. / Vive vigilando la vía en un cruce.

trepetxu (trepetxo). iz. (TE). Apero de labranza, pertrecho, instrumento. Erraminttia, taillarreko zein basarrikua, baiña gehixenbat basarrikua. Txabola bat ein dabe etxia joten, trepetxu guztiak hantxe gordetzeko. / Han construido una tejavana junto a la casa, para guardar allí todos los aperos. / Ganorazko taillarretan, trepetxo bakotxandako leku bat, eta trepetxo bakotxa bere lekuan. / Sanjuanak etorri ziran eta han euken Untzagako plazan euren trepetxuori kajoi haundi baten kontra. (Zirik 45).

tresna iz. (TE). Herramienta (no de corte), útil de trabajo. "Erreminttia (baiña ez ebaketakua)" (ETNO). Tresnia ugari biharrekua ofizio hauraxe. / Aquél es un oficio que requiere muchos útiles.

tresna-zorro. iz. (ETNO). Bolsa de herramientas.

tribuli iz. (AN). Taladro.

triki-traka onomat. (ETNO). Andar recio y ruidoso. Ibilkera indartsua. Gaztetan egitten genduzen mendi-ibilixak! triki-traka, triki-traka, puntarik punta. Ik. tiki-taka, taka-taka.

trikili-trakala adlag. (AZ). A trancas y barrancas.

trikimontaiña [trikimailu] . iz. (TE). Enredo, razón especiosa, martingala. Errazoi faltsuak, engaiñuzkuak; endreduak, azpijokuak. Asmauko dittu harek trikimontaiñak, bere burua garbi ataratzeko. / Ya discurrirá aquél no pocos enredos para sacar limpia su persona. Gehixenetan pluralian: trikimóntaiñak.

trikiti (trikitri). iz. (TE). Pieza de música que se toca con el pandero y el acordeón. "Baile aldeano del país" (TE, 681). Izuko zelaixan trikitixa eitten zan Asentzio egunian. / Sasoi baten erromerixetan ez eben agarraurik joten, dana trikitixa. "Azken aldixan soiñu txikixari be esaten jako trikitixa, baiña izatez soiñu txikixaz joten dan musikia eta dantzia besterik ez da" (ETNO).

trikiti-soiñu. (trikiti-soiñu). iz. (TE). Tonada de "trikitixa". Soiñu txikixaz joten dan musikia. / "Tonadores del trikiti" (TE, 681). Trikiti-soiñua joten erromerixarik erromerixa.

trillo iz. (ETNO). Masa, mazacote de tierra en la huerta, se forma cuando se anda mucho en la tierra muy mojada. Asko bustittako lurran gaiñian ibilittakuan egitten da, lurra gogortuta. Aldeizu hortik, trillua egingo da eta. / Trillua daguan lekuan biharra egittia ez da bape politta. Ik. zotal, zopil, sopin, erpil.

Eibarko euskara hiztegia