Logo Eibarko Udala

Eibarko euskara hiztegia

S LETRA

sastakai (zaztakai). iz. (AN). Puñal. Eta hau esanaz, oratu zetsan kopetetatik (mototsetatik) eta zaztakai zorrotza sartu zetsan lepotik. (Ibilt 490). / [Dukiak] kendu eban Zaldunan bihotzetik sastakai zorrotza. (Ibilt 489).
sastiau sastiatze . du ad. (NA). Pinchar, punzar. Pedrok esaten dabena, sastiau eitten dabela anbulatorixora doian bakotxian...
sastra iz. (ETNO). Maleza, matorral.   Sasi, arantza, elorri, ota eta antzerakuen moltzua, anabasia. Ik. sasikarte, sastrakada, sastraka.
sastraka iz. (TE). Maleza.   Sasi, arantza, elorri, ota eta antzerakuen moltzua, anabasia (ETNO). Etxe errian hondatutako horma artian, dana sastrakia zan. / Entre las paredes arruinadas de la casa incendiada, todo era maleza. / Sastrakia izaten da, bariaziñua. Arbola... arbusto txikixak klase asko: arantza zurixa ta arantza baltza ta... Sastrakia haritxi esaten jako. Laharra be haren famelixakua da! Bertan, sastrakia dagon lekuan, laharra be bai!. Ik. sasikarte, sastrakada, sastra.
sastrakada iz. (ETNO). Maleza.   Sasi, arantza, elorri, ota eta antzerakuen moltzua, anabasia (ETNO). Ik. sasikarte, sastraka, sastra.
satan ongo iz. (ETNO). Boleto de satanás. (Boletus satanas).  Badirudi izen hau literaturatik (liburuak eta egunkarixak) heldu dala Eibarrera. Nahiko kaltegarrixa da, eta beti aittatzen da liburu eta antzerakuetan.
satandera iz. (TE). Comadreja. (Mustela nivalis).   "Lit.: señora de ratones" (AZ, 944). Gure basuetako beste friztixa asko bezela, satanderia be gastau da. / Como otras muchas alimañas de nuestros montes, también la comadreja ha desaparecido. / Aixerixia baiño txarragua satanderia. Satanderia oillotokixan sartzen danian, sekulako triskantzia egitten dau harek! Bardin jako oillo bat akabau, ala dozenia. Harek mobitzen dan guztia garbitzen dau. / Satanderia okerra dok, beti gaizki eiñ! Azaldegikuari oilluak jan etsazen. Horren problemia hori dok, beti gaizki eiñ, okerkerixia. Basakatuak be dana jan, ahal dan dana. Ik. ogigaztai.  Eibarren asko be gehixago erabiltzen da satandera izena ogigaztai baino. Dana dala, ogigaztai be ezaguna da, inguruko herrixetan holan darabixe eta (Bergaran, Arrasaten, Markiñan...).
satelite iz. (OEH). Satélite. Beste satelite bat bota ei juek oin be, nork jakik zenbat bidian. (Zirik 23).
satero iz. (ETNO). Musaraña. (Sores sp., Crocidura sp.). Bai! Sateruak! Xaguak modokuak baiña mustur luziaz. Erdi-itsuak dittuk horrek. Ik. muga-sagu.
sator iz. (TE). Topo. (Talpa europaea). Satorra, lurpian bizitziarren, arkakuso hazi batzuk jaten dabe. / Al topo, con vivir bajo la tierra, le comen unas pulgas gigantes. / Halaxe ibiltzen zuan beti. Eta egun batetik bestera, etxaburuko zelaixa satorrak jota! Goittik behera sator-bidez jositta! Orduan hasi zuan orruaka: "sator higuingarrixok! Nik garbittuko zaittuet!". Baiña ezin, satorrak bera baiño gehixago zittuan. Izan be, satorra akabatzia ez dok hain erreza izaten. Ik. hariapeko.
sator-bedar. iz. (ETNO). Tártago. (Euphorbia lathyris).
sator-bide. iz. (TE). Galería de topo, topera.   "Montones de tierra removida por el paso del topo" (TE, 652). Sail guztia sator-bidez jositta zan, ixa laixen biharrik ez zala. / Toda la pieza estaba trabajada por el topo, de forma que casi no necesitaba de la laya.
sator-zulo. iz. (ETNO). Madriguera de topo.
satorrak jo. esap. (ETNO). Socavar la tierra (labor de topo).   Lurzorua zuloz bete. Satorrak ez dau orpuan joko. (Harruan harroz beti tente-tente doian pertsoniagaittik esaten da).
sats
Jaione Isazelaia
1. iz. (TE). Estiércol. Ik. simaur.  Ezaguna da Eibarren, baiña erabiltzen dan berbia simaur da.
2. iz. (TE). Mucho, cantidad. Han be, ez zan dana satsa. / Tampoco allí era todo oro (sustancia). / Dirua satsez ein jok horrek. / Dirua satsez ein jok horrek!  Adberbixo moduan erabiltzen da gehixenetan. / JMEk halaxe dakar: "(adb). Ugari, edozenbat, dirua hitzaren ondoren eta beste banaka batzuen atzean jarrita: Dirua satsa ein juan taberniakin...".
Satsu gatxiz. (TE). Satsu (apodo). Zuloagan zan guregaz Satsu abadia, hala izentaua, gizajuak soiñekutarako ez ebalako ataratzen, eta beti hondatuta agertzen zalako.
satsu izond. (TE). Sucio,-a, descuidado,-a, inmundo,-a.
saust onomat. (AS). Cortada, zas.
Sautsi [Saratsuegi] (Sautxi). b. iz. (TE). Sautsi (caserío).   Kiñarra-Otaola ballekua. Sautsittik zihar igo genduan Iragorrira.
seda [zeta] . iz. (TE). Seda. Gaur edozeiñek erabiltzen dau sedazko soiñekua. / Hoy cualquiera usa un vestido de seda.
sega
1. iz. (TE). Guadaña. Bedar ebatera urten dau segiakin. / Ha salido a cortar hierba con la guadaña. / Bedarronduak segiakin ebaten ziran, domeka goixetan eta, zapatuetan eta... Goixian goixago jaiki, egunsentixan jaiki, eta bedarrondokuak egin bihar. Egualdi ona daguanian ezin da itxoin, aprobetxau egin bihar da bedarrondokuak egitteko. / Heriotzaren sega zorrotzak eztau (ez dau) iñorendako errukirik. (Zirik 12).
2. iz. (NA). Siega, deporte rural de siega con guadaña. Gaur basarrixetan iñok ez jok eitten segarik. Gaur eitten jittuek ba segadorekin bedarrak ebai eta idiak eta danak. Ba hortitxik galdu dok segia gehixen neretako. / Areta gizon-proban be ondo, segan be bai, aixkoran be bai, Areta be ondo!. Ik. sega-joko.
sega-harri. iz. (ETNO). Piedra para afilar la guadaña.   Segia zorrozteko erabiltzen dan harrixa.
sega-joko. iz. (NA). Campeonato de siega. Ik. sega.
segapote (segapoto). iz. (ETNO). Bote para guardar la piedra de afilar la guadaña en agua. Ik. zorroztarri.
segidu segitze . du ad. (JME). Seguir, perseguir.   Jarraittu. Biharra eta biharra, betiko moduan segitzen dogu. / Segi aurrera bildurrik barik! / Atzetik segidu desta etxeraiño. Ik. jarraittu.
segiduan [segituan] (segiruan). adlag. (TE). En seguida, inmediatamente.   Berihala. Ik. behinguan, aurki, berihala, berihalakuan, behingoz.  TEk diño bere sasoirako be segiduan asko erabiltzen zala.
segixan adlag. (NA). Seguido,-a, sin interrupción. Itxazpixan ha garixa eon bazan, Itxostian artua; hurrengo urtian han garixa eta bestian artua: segixan sekula bez leku baten, beti kanbixauta.
seguramente adlag. (OEH). Seguramente, con toda probabilidad. Jokuan larregi ein eta erretiro txarrak edo izango dittuzu, seguramente. (Zirik 102). Ik. seguru.
segurantzia iz. (JME). Seguridad, fiabilidad, confianza, certeza. Udan eztago (ez dago) bape segurantziarik egualdixakin.
segurantzian. adlag. (OEH). En la confianza de, (estar) seguro, confiado. Eta Zalduna a(g)intze zintzo honen segurantzian, ezaguten ebanetik Nausixa gizon berbakua zala [...]. (Ibilt 483).
seguro [aseguru] . iz. (TE). Seguro, póliza. Segúruan dirua hartziarren, sua emon zetsan bere etxiari.  Artikulodun formia "con acento prosódico en la primera u" esaten da (TE, 653): [segúrua].
seguru
1. adlag. (TE). Seguro,-a, seguramente, según parece. Daukan guztiakin be ez da seguru, ez dalako ezer ziurrik mundu honetan. / No está seguro con todo lo que tiene, porque nada es cierto en este mundo. / --Zer dala-ta asmau heban gizur hori? Heure beranduko etorreria tapatziarren seguru. (Zirik 28). Ik. seguramente.
2. izond. (TE). Seguro,-a, diestro,-a, que no falla. Bihargin segurua eta azkarra. / Trabajador diestro y de rendimiento.
seguru egon. da esap. (OEH). Estar seguro, tener certeza. --Baiña seguru hago hemen galdu jana? --Egixa esan, galdu, han handikaldian galdu jatak. (Zirik 54). / Eta seguru nago [...] ezingo leukiala kerizatu. (Ibilt 477).
1. da esap. (OEH). Estar seguro, fiarse, confiar. Bere zintzotasunagaz seguru zan partetik. (Ibilt 479).
2. da esap. (OEH). Es seguro que. Leihotik ainduko balitzaz, seguru zan behia jota hazurrak apurtzia. (Ibilt 461).