Logo Eibarko Udala

S LETRA

Sanandresak iz. (NA). Fiestas de san andrés, sanandreses.   Eibarko patroian jaixak.
Sanbartolomiak iz. (ETNO). Fiestas de san bartolomé.   Elgoibarko patroian jaixak.
sanidade iz. (TE). Frescura, naturalidad, descaro, desvergüenza.   Ez dauka esangura txarrik. / "Se dice en Eibar en sentido de cara dura" (TE, 646). Haretxek saltzeko baleu daukan sanidadia, apur bat erosiko netsake. / Si tuviera en venta la frescura que usa aquél ya le compraría un poco.
sanjose lora iz. (ETNO). Prímula. (Primula vulgaris).   San Jose egun inguruan lorara datozen lora zuri-horixak. Zelaixetan eta bide ertzetan ugarixak.
Sanjuanak iz. (TE). Fiestas de san juan, sanjuanes.   "Las fiestas patronales de San Juan en Eibar" (TE, 646). Urte guztian behin, Sanjuanetan eitten eban bihar apur bat, ura, azukrezauak eta patxarra saltzen. / Una vez al año, por San Juan, solía trabajar un poco vendiendo agua, azucarillos y aguardiente. / San Juan, San Juan! nekez etorri eta bizkor juan. / Gauza onak (kasu honetan herriko jaiak) gutxitan gertatzen direla eta gutxi irauten dutela adierazten duen errefraua. / Sanjuanak heltzen diranian. (Zirik 20). Ik. Juan.
Sanmigelak (Samigelak, Samielak). iz. (ETNO). Fiestas de san miguel.   Setienbrian 29xan bueltan. Agiñako jaixak. Lehen ez zan karamelorik eta letxarrerixarik oingo moduan, baiña Sanmigeletan joten genduzen atrakoi edarrak!....
sano
1. izond. Sano,-a, saludable, de buena salud.   Osasun ona daukana edo egoera onian daguana.
2. izond. (TE). Valiente, atrevido,-a. Gizon sanua agertu zan gerran, eta sanokerixa asko kontatzen dira beriak. / Se mostró valiente en la guerra, y se cuentan muchas valentías suyas.
3. adlag. (TE). Atrevidamente, con valentía. Sanua zanetik, sano jarki jakon iskuari, eta berihala benderatu eban. / Siendo valiente, se le plantó con valentía al toro y le venció en seguida.
sanokerixa iz. (TE). Valentía, audacia, osadía. Gizon sanua agertu zan gerran, eta sanokerixa asko kontatzen dira beriak. / Se mostró valiente en la guerra, y se cuentan muchas valentías suyas.
sanopotro izond. (NA). Sanote, tranquilo, pancho.   Gibel-haundixa, patxada larregikua; kerten samarra. Ik. gibel-haundi.
Santa Iñes [Santa Ines] . l. iz. (TE). Santa inés (ermita). Santa Iñesko ermittian harri bat be ez da geldittu. / No ha quedado ni una piedra de la ermita de Santa Inés.
Santamaña l. iz. (TE). Santa marina (ermita).   "Ermita de San Marina en el camino a Zaldívar" (TE, 646). Santamañan, ehitzarixak pasian zaiñ. / Los cazadores esperaban el paso en Santa Marina.
Santixauak iz. (TE). Fiestas de santiago, santiagos. Santixauak, Ermuko jaixak.
santolari iz. (TE). Santero. Erromerixa guztietan agertzen zan santolari oker bat, santotxuan limosnen kontura. / En todas las romerías solía aparecer un santero de malas costumbres, a cuenta de las limosnas al santo.
santu
Jaione Isazelaia
1. iz. (TE). Santo,-a. Elixako Santuak, munduko probatzietan irabazle urten ebenak. / Senarrak, oso osatu gurarik haren benetako gaitza, esan zetsan afaittarako konbidau ebala fraille sermoilarixa, bere deboziñoko santua. (Ibilt 464).
2. izond. (TE). Santo,-a.   Sagraua dana, beneragarrixa. Jaunan mendi santua, Sion.
3. iz. (TE). Estampa, imagen, ilustración, dibujo, foto.   "En Eibar se ha dicho así de todas las ilustraciones en papel impreso, seguramente de cuando no las había más que de carácter piadoso" (TE, 647). Emoirazu liburu hori, santuak ikusi deixorazen. / Dame ese libro, para que le vea las estampas. / Zine modurako makiña bat ingirau eben, nok daki nundik; zulo batetik begiratuta santuak ikusten zirana. (Zirik 44). / Hi, makiñia aberixau ein dok eta ezin juat santorik pasau. (Zirik 46).
4. adlag. (TE). Todo el santo (para enfatizar).   "Adjetivo con que se subraya la duración en adverbios de tiempo" (TE, 647). Sekula santuan ez da etorriko ardi galdu hori. / No vendrá en toda la santa eternidad esa oveja perdida. / Egun santu guztian bere zain nago hamentxe. / En todo el santo día estoy esperándole aquí. / Goizaldera, sekula santuan, etxeratu ziran errondalarixok. / Hacia la madrugada, por fin, en una santa hora, volvieron a casa los trasnochadores. / Atxolin ta Irurixa ziran lagun bi ordu santu guztiak alkarrekin pasatzen zittuenak. (Zirik 10).  Beste zeozen onduan erabiltzen da, berak edo albokuak inesibo markia dabela: "Sekula santuan [sekula santan]", "Egun santu guztian /egun guzti santuan"...
santutxu iz. (ETNO). Humilladero, capilla pequeña con la imagen de un santo. Agiña aldian dago Santutxu bat, San Roman inguruan. Han, bide zaharran albuan, San Ildefonson santutxua.. / Lehen bidiak, ontxe daozen moruan, oin zabalduta daozela!, baiña bidiak igualak. Arratera badao ba?! Santutxuan gora eta daozen bidiak?, pistarik barik ba hortxe!.
sapa (sepa). iz. (ETNO). Mata, montón.   Zeozer zarratu eta ugarixa: landarak, saillak, uliak... Hirukotxa sapia egitten da, bai!.
sapaillo [sapailo] (sapaillu). iz. (TE). Balcón. "Leihua" eta "sapaillua", galdu jakuzen berbak, iñoiz ohittu badira Eibarren. / Eta Zaldunari besotik oraturik [...] eruan eban sapaillu aldendu batera. (Ibilt 475). Ik. balkoi.  Ez da Eibarko berbia: "Se conoce por la literatura, pues en el léxico común se dice balkoia (TE, 647).
saraketa (saaketa). iz. (ETNO). Trabajos relativos a la escarda.   Saratze-lanak. Ik. jorraketa, goldaketa, araketa.
sarats iz. (ETNO). Sauce. (Salix atrocinerea). Ik. kurutzei.  Kurutziak egitteko erabiltzen danez, kurutzeixa be esaten jako.
saratu saratze (saatu). du ad. (ETNO). Rozar, binar, escardar o arar ligeramente la superficie de la huerta.   Lurra azal-azaletik labrau, lur-azala hausteko (lurra gogortu danian), edo bedar txar txikixak kentzeko ezer landatuta ez daguanian. Arto-zuztarrak geratzen diaz, ta zuztarrak atxurrakin saratu; saratu esaten etsen: garbittu bedarra. Gero etortzen zanian zemendixa, ganauak ipiñi ta golda bat sartzen zan, ta harek goldiak lurrari buelta emoten detsa. Ta ondo nahi ebanak biharra eiñ, ha saratutakua, beste lagun bi edo hiru ha bedarra goldazulora sartzen. Geratzen da garbi-garbi!. Ik. zopizarriau, jorratu.
sarda
1. iz. (TE). Cepillo metálico, cepillo de limpieza, raspa.   "Alanbrez edo bestelako materixalez egindako tresnia, zeozer garbitzeko erabiltzen dana, esate baterako, limak" (ETNO). / "En la armería, cepillo con púas de alambre" (TE, 648). Sardiakin igurtzi biharra dauka horrek, hogei urteko ugarrak kentzeko. / Eso necesita que le pasen la raspa, para quitarle las roñas de veinte años. / Sardiakin garbittu bat emoixok limiari; ez dok ikusten irrist egitten dabena, ala?. / Limiari karraskiñak kentzeko sardia onena.
Jaione Isazelaia
2. iz. (TE). Rastrillo, horca, tridente.   Zurezko kertena eta burdiñazko hortz luze eta zorrotzak dittuan esku-tresnia. Honek sardak dira, eta hau lauhortza. Sarda txikixa eta haundixa, baiña hau lauhortza. Baiña lauhortza da beti simaurra mobitzeko.
sardaka egin. esap. (ETNO). Trabajar con la horca, cargar el carro con la horca.
sardai iz. (AZ). Vara, palo, pértiga.   "Se usa para derribar castañas" (AZ, 940).
sardandegi (sardandei, sardaunde(g)i). iz. (ETNO). Sidrería. Ik. sardautoki, sardautegi, txakolindegi, ardandegi.
sardau [sagardo] . iz. (TE). Sidra. Ondarruan be sardau onak izaten dira. / También en Ondarroa suele haber buenas sidras. / Sardaue, hamen Agiñaurrien; sagarra hantxe euen-eta! Bastante eitten eban hak! Baiña iñok erateko gitxi sardaue. Sardaue kalekuek eraten dabe gehitxuago, baiña basarriko sardaue... Ardaue, basarrixen ardaue. Iñoz guk be zaragixak erun genduzen Arandora be. Orduen, politto gastau artien! gastau ta gero triste txamar!. / Meltxor, ataraik pitxar haundi bat sardauz beteta. (Zirik 18). Ik. sagardo.  Sardau da Eibarko formia: "Lo común en Eibar" (TE, 640).
sardautegi [sagardotegi] (sardautei, sardaunte(g)i). iz. (TE). Sidrería. Egualdi txarra danian, egun guztia emoten dabe sardauteixan sartuta. / Cuando hace mal tiempo, pasan el día metidos en la sidrería. / Olagarrua erreta jaten dabe sardaunteixetan. / El pulpo se come asado en las sidrerías. Ik. sardautoki, sardandegi.