Logo Eibarko Udala

S LETRA

sumo [suma] . iz. (TE). Olfato, percepción.   "Agudeza del olfato. Se emplea con referencia a los perros de caza" (TE, 666). Erbi-txakur horren sumua, ezagutu danik fiñena. / El olfato de ese lebrel, lo más fino que se ha conocido.
sur
1. [sudur] . iz. (TE). Nariz. Arpegixan dogu, begi bixen azpittik surra. / Tenemos en la cara, bajo los dos ojos, la nariz. / Arrautzia deitzen zetsen bat juan zan behin Perikoitxua esaten zetsen sur, belarri eta iztarriko espezialistiagana. (Zirik 56)
2. [sudur] . iz. (TE). Olfato, sentido del olfato. Txakurrak dauka surra fiña, gurian aldian zorrotza. / El perro tiene el olfato fino, mucho más agudo que el nuestro.
sur fin. izond. (TE). De agudo sentido del olfato, de olfato fino. Surra bezin fiña bazendu belarrixa, hobe litzateke. / Sería mejor que tuvieses el oído tan fino como la nariz (el olfato).
sur haundi. izond. (TE). Narigudo,-a, narizotas. Ik. surluze.
sur karakote. iz. (TE). Nariz aguileña. Famelixa haretako ume guztiak eben sur karakotia. / Todos los de aquella familia tenían nariz aguileña. Ik. karakote, kako.
surluze [sudurluze] . izond. (TE). Narigudo,-a. Bizkai aldian badira ugari surluziak. / Por Vizcaya abundan los narigudos. Ik. sur haundi.
surmotz [sudurmotz] . izond. (TE). Chato,-a, de cara aplanada.   "Txatua, que también decimos en Eibar, es lo mismo que los que dicen kamuza" (TE, 666). Markiñako surmotza, aizkolari erremia. / El Chato de Markina, buen leñador.
surmotz horrek aintzen deuk hiri. esap. (TE).   "Se reprocha así a los descarados, suponiendo que los chatos lo son siempre". (TE). Surmotz horrek aintzen deuk hiri, lotsagabiorri, hik darabixan zaratia!  Gitxi erabilia.
surpe [sudurpe] . iz. (TE). Boca. Surpetik juan jakoz, zittuanok eta ez zittuanok! / Por debajo de la nariz se le ha ido lo que lo tenía y lo que no tenía.
surzillo [sudurzulo] . iz. (TE). Fosa nasal, agujero de la nariz.   "Ventanas de la nariz" (TE, 666). Lotan, surzilluetatik hartzen dogu arnasia. / En el sueño, respiramos por la nariz.
susmau susmatze [susmatu] (susmatutze) . du ad. (TE). Sospechar, recelar, imaginar, presentir, notar, percibir.   Itxuriak eta aztarrenak erainda, norbaitten edo zerbaitten gaiñian zeozer (ona ez dana) pentsau; susmua hartu. Urriñetik susmau eban zer ebillen etxe barruan. / Sospechó desde lejos lo que ocurría dentro de casa. / Hortik etorri jakon susmatutzia emaztiak zer zerebixan. / De ahí le vino la sospecha de lo que se traía su esposa. / Susmau barik gizonak erebixan aixelkokerixia. (Ibilt 470). / Susmau ebanian bateronbat hurreratzen zala ixillixan. (Ibilt 468). Ik. susmua hartu, somau.
susmo iz. Sospecha, recelo, percepción.   Zeozen gaiñeko ustia, batez be txarra, aztarren hutsetan oiñarritzen dana. Errezelua. Bere susmua guztiz osatu guran. (Ibilt 483).
susmua hartu. esap. (NA). Sospechar, recelar, imaginar. Lehenguak ikusitta, hasieratik hartu netsan irutxurran susmua. Ik. susmau, somau, igarri.
susto (sustu). iz. (TE). Susto, sobresalto. Ez zan bildurtixa, baiña lapur batek behin sustu haundixa emon zetsan. / No era miedoso, pero una vez un ladrón le dio un susto grande. Ik. izu.
sustrai iz. (TE). Raíz. Landarak atzera jartzeko, biraldatzerakuan, sustrai guztiegaz atara bihar izaten dira eta euren lur apur bat aldian dabela. / Las plantas para replantarlas, hay que tomarlas con todas sus raíces y algo de su tierra. Ik. zuztar.
sustraittu sustraitze [sustraitu] . du ad. (OEH). Enraizar(se), arraigar, echar raíces. [Ipuiñak] euskaldun diran herrixetan sustraittuta darez. (Ibilt 453).
sutako adlag. Del fuego (perteneciente al fuego).
sutako burdiña. iz. (TE). Morillo, caballete para poner la leña en el hogar.   "En plural, los hierros del fuego de cuando el hogar bajo" (TE, 667). Lagaizuz baketan sutako burdiñok, erre bihar gaittuzuz ba! / ¡Deja los hierros del fuego, pues nos vas a quemar!
sutako hauts. iz. (ETNO). Ceniza.   Antxiña detergente moduan erabiltzen zan, erropia garbittu eta zuritzeko. Sutako hautsa!, harek, izaren gaiñian botata haretxek lagatzen dau dana zuri-zuri. Ik. su-hauts, sutauts.
sutako txapa. iz. (ETNO). Morillo, plancha de hierro que respalda el fuego del hogar.   Beheko suan atzekaldian ipintzen dan burdiñazko txapia. Ik. su-burdiña.
sutauts
1. iz. (ETNO). Pólvora.
2. iz. (ETNO). Ceniza. Iñoiz sutautsakin be egitten dira lanak. / Sutautsa ona izaten da ontzixak garbitzeko. Ik. su-hauts, sutako hauts.
sute iz. (NA). Incendio.
sutegi
Iñaki Arana
1. (sutei, sutai). iz. (TE). Fragua, herrería.   Eskuz forjatzeko edo tenplatzeko erabiltzen dan laba txiki eta zabala; burdiñia lantzen daneko lekua bera (ETNO). Txirixo-kaleko buruan zan gure aittitten suteixa. / En lo alto de Txirio-kale estaba la fragua de nuestros abuelos. / Larreategi, Anzuetegi, Amuategi, arrantei, sutei, Sartei. / De Vizcaya solían venir, mendigando, los mutilados en las factorías de allá. / Bizkai aldetik agertzen ziran, eskian, hanka-bakar geldittutakuak hango sutaixetan. / Zenbait bihargin ganorabakok suteixa ixotzen sekulako keiak ataratzen dittue. / Eibarren gaur be bihar asko egitten da sutegixan: tenplau, iraotu, zementau, suberatu, forjau eta abar. / Ekarrik egur-ikatza sutairako. / Txondorra eitten eben... haundixa baiña txondorra! Igual eitten zittuen ehun zaku edo... "¡Vete a saber!" Ta gero ba ha erretzen zanian, kentzen eben ta zatixak ein, zakuak bete ta gero saltzen zeben, ba, taillarretan! Suteirako, ez dakizu? Suteirako ikatza, ba, gauzak berotzeko ta erreminttak eitteko ta ba...Hartu idixekin burdikadia ta kalerik kale saltzen! Ta ofizinara juan ta "Zu, ikatza dakat" ta "Ekarrizuz zaku bi!" Ta horretxek. Saldu!.
2. iz. (ETNO). Fragua de ferrería, crisol.   Burdingaixa, egur-ikatza eta hauspuetako haixian bittartez burdiña hutsa eta agoia lortzen dan labia. Sutegi eta arragoa gauza bera dala esan leike. Urtzailliak bete bihar dau sutegixa miaz; ezarri, bihar dan ikatza; eta egin, bihar dan guztia, agoia ataratzeko prestau artian. Ik. arragoa.
sutondo (sutondu). iz. (TE). Alrededor del hogar, del fuego.   "El rededor del hogar" (TE, 667). Sutonduko ipoiñak lezkotxe zahar usain gozua dau soiñu horrek. / Esa música tiene dulce sabor viejo como los cuentos del hogar. / Hotzak etorri naiz, baiña sutondu honetan epeldu naiz biziko onduen.
sutsu izond. (OEH). Fogoso,-a, ardiente. Geruago ta joko sutsuagua ekarren [pelotarixak]. (Zirik 30).
sutu sutze ( sututze) . du ad. (TE). Encolerizar(se), enfurecer(se), enardecer(se).   Berotu, bere senetik urten. / "Encenderse en ira" (TE, 667). Felipe Posporua, bihargiñ ondrau eta zintzua, baiña hutsak sututzen ebana, gizajo bat izanakin. / Era sabido que, aunque pacífico, tales palabras habrían de encenderle en ira. / Jakiñekua zan holako berbegaz ha sututzia, alperrik izan baketsua. / Sututzen jakon barrua, eta begixegaz eta arnasa luzeka ibiltzen zan, hari aitzen emon gurarik beregaittik erebixan sua. (Ibilt 475). / Bere barrua suturik [...] ostikoka atarako eban frailliori. (Ibilt 469). Ik. suak hartu, su hartu.
suzko erroberak iz. (TE). Fuegos artificiales. Geldittu zaittez bixar arte, gaur gabeko suzko-erroberak ikusteko. / Quédate hasta mañana para que puedas ver los fuegos artificiales de esta noche. / Sanjuanetan urtero suzko erroberak, eta Amañako jaixetan be bai. Amañako jaixetan ixa hobiak!. Ik. txapligu.
suzko-burdi iz. (TE). Locomotora.   "Neologismo ensayado para significar la locomotora" (TE, 667). Suzko-burdixak azpixan hartu eban gizajua. / Al pobre le pisó una locomotora. Ik. makiña.
suzulo iz. (ETNO). Oído del cañón.   Su-arma batzuek kamaran daken zulua, igniziñua kargiakin komunikauz tirua eragitteko. Armerixako berbia da.