P Letra

Petri l. iz. (TE). Petri (lugar). "Lugar en inmediaciones de Eibar" (TE, 626). Salbadortik Petrira jo genduan, perretxiku billa.

petrikillo [petrikilo] . iz. (OEH). Curandero. Petrikillo, Sakabitxa, Trukuman ta hárek zittuan medikuak, hárek, ta ez beste tonto harro hónek. (Zirik 52). Ik. Arnobateko, sasimediku.

petrolio iz. (OEH). Petróleo. Nahi ardaua, nahi ura edo nahi petroliua, edozer bihar eban
egarrixak ittoko ezpaeban. (Zirik 18).

petrolio-lata iz. (TE). Lata de petróleo. "Antiguo envase de petróleo lampante utilizado para otros menesteres domésticos con tal generalidad, que su designación quedó incorporada al léxico común" (TE, 626). Petrolio-latan ekarten eban itturriko ura. / Traía el agua de la fuente en una lata de petróleo.

pezeta (peseta). iz. (OEH). Peseta. Peseta bat propiña emon. (Zirik 92).

piadre (piedre). adkor. (TE). ¡mala!, ¡pierde!. "En los juegos infantiles se denuncia con esta voz toda infracción a las reglas" (TE, 626). Piadre dozu erreixia zapaltzerakuan. / Pierdes al pisar la raya.

pieza

1. iz. (OEH). Pieza de máquina o mecanismo o herramienta. Makiña, mekanismo edo tresna baten osagai bakotxa,esate baterako: baskulia eskopetan. Baskulia pieza inportantia eskopetan. / Pieza fiña, gaizki akabauta, arlote gelditzen da. / Akabautako piezak dittuk eta kontuz akatsik atara barik / Dornuari berunezko ahuak ipintzen jakoz pieza fiñeri oratzerakuan, hónek ez orbantzeko. / Eskopetiak baskulan daroian zenbait pieza txikiren artian "boizetia" deitzen jakon bat be eruaten dau.

2. iz. (ELH). Unidad de trabajo en piezas, pieza suelta. Lan-eredu baten arabera egindako banakako elementu bakotxa: hainbeste pieza orduko; pieza soltia. Hori pieziori, makiña honetan 60 pieza minutuko egitten ipini leike.

3. iz. (OEH). Pieza musical. Pieza bat bi aldiz kantau biharra izan juek. (Zirik 85). / Hara, piezak nahi dozuezenak jo zeikiez. (Zirik 21). / Hi, esaidak aurtengo jaixetan ze piezatzuek jotia nahi dozuezen. (Zirik 20).

piezakuan. adlag. (TE). Trabajo a destajo, por pieza producida. Bihargiñari ordaintzeko moduetako bat: produzitzen daben piezako hainbeste (ETNO). Eibarren piezakuan lan eittia nahixago izaten dau bihargiñak. / En Eibar el obrero prefiere trabajar a destajo. Ik. jornalian.

pijo adlag. (TE). Con aplicación, con tesón, con ardor. Pijo diharduzu lanian, alperrik euzki-galdia. / Trabajas ardorosamente, a pesar del sol que hace. / Pijo-pijo jardun dogu egun guztian. / Hemos trabajado con aplicación todo el día.

pika

1. iz. (TE). Pez, pasta para fijar piezas. "Landu biharreko pieza txikixak tinkatzeko damaskiñauan erabiltzen dan oria; erretxiña, pika baltza, segua eta almazarroi hautsez egiña" (ETNO). Damaskiñauko berbia da. / "Pez, compuesta de polvo de almazarrón, resina y aceite, que sirve para sujetar las piezas en que ha de trabajarse" (TE, 626). Pikan ipiñirazu orratz hau, urria ezarri deixoran. / Bere neurrixan jarri bihar izaten dok pikia, damaskinadua egin baiño lehen. / Pikia lehen eiñ eitten zuan, gure aurretik. Baiña azkenengo urtietan, batzuek eitten juen eta bestiori saldu. Zailla ez zuan, baiña zikiña! Usain zatarrekua gaiñera. Bai! Izaten zuan nahastatzia resinia, sebua eta hauts gorrixa. Hauts gorrixa esaten gentsan, "almazarrón". Sebua ipini bihar zuan neurrixan, bestela gogorregixa izaten zuan eta salto eitten juan, apurtu.

2. iz. (ETNO). Yunque pequeño. Segia zorrozteko erabiltzen dan burdiñia, lurrian edo bankuan ezartzen dana. Ik. pika-jungura.

3. (pike). izond. (ETNO). Pendiente, escarpado,-a, empinado,-a. Aldapatsua. Terreno pikia dok hori; tente be ezin leikek ibili barren!. / Arnasestuka heldu nok, zuenera aldatza pikia da ba. Ik. errepa, aldats, aldapada, aldapa.

pika-jungura. iz. (ETNO). Yunque que se usa para afilar guadañas y herramientas semejantes. Segia zorrozteko erabiltzen dan burdiñia, lurrian edo bankuan eartzen dana. Azpixan ipintzen dana asientuakin, hori da pika-junguria; eta pikamaillua, ba, beste gauza bat da, segia jo ta pikatzekua. Ik. pika.

pika-zur. iz. (ETNO). Taco de madera para la pasta. Damaskinauan, pieza txikixak tinkatzeko pikian euskarri egitten daben zurezko takua. Ondo gertatzen danian pika-zura, denbora askorako izaten dok.

pikada (pikara). iz. (TE). Picazón, picadura, picotazo. Erlian pikadia, oso minberia; subiana, ogeratzekua. / La picazón de la abeja es verdaderamente dolorosa; la de la culebra, para acostarse.

pikamaillu iz. (ETNO). Mazo, martillo grueso que se usa para afilar guadañas y semejantes. Segia zorrozteko erabiltzen dan maillua; segian ahuan joteko erabiltzen da.

pikar izond. (TE). Empinado,-a. Eibarren "Pikar-kalia" eta "Pikar-gaiñ", aldats pikarra ebelako. Ik. errepa, aldats, aldapa. TEk badakar bere Lexikoian baiña ez da erabiltzen; pikia esaten da.

pikaro izond. (NA). Pícaro,-a, bribón,-ona, astuto,-a, marrajo,-a, travieso,-a. Maliziatsua, marrajua; bihurrixa. Ha pikarua zan ha bera be eta!, geldi eoteko klasia ez ha, e?!.

pikatxoi iz. (TE). Pico, picachón, piqueta de los zapadores. Papelak baltz eitten kerizan edo pikatxoiakin jardun euzki-galdatan, ez da bardiña. / No es lo mismo escribir a la sombra que trabajar con el pico al sol.

pikau

1. pikatze . du ad. (ETNO). Picar o rayar [base para damasquinado]. Damaskinauan 1. eragiketia: basia erreixau, era gurutzatuan eta goittik behera, labaiñiakin kanaltxuak egiñaz. Pikaua, urria sartzeko edo inkrustatzeko moduan basia prestatzia da, labañiakin egindako erreixekin edo kanaltxuekin. Ik. perliau, sonbriau, matiau, damaskinau-eragiketak.

2. pikatze [pikatu] . du ad. (ETNO). Afilar [guadaña]. Zorroztu. Segia pikatzen, hor dago ixa ordu erdixan. Ez dakit noiz amaittuko daben, baiña ardixak zain dagoz, ia noiz jetxiko.

3. pikatze [pikatu] (pikatutze) . ad. (OEH). Picar, irritar. Zer demontre ditxuk oingo takorriak (tabakuak), oillo-saldia edo dalako horrek iztarri guztia pikatzen jok. (Zirik 114).

pikatzeko lima. iz. (ETNO). Lima para el botón de la delantera de culata. Kaxapuntako botoia pikatzeko limia. Armerixako berbia da.

pikatzeko zerra. iz. (ETNO). Herramienta para picar culatas. Zurezko heldukelua eta puntan zerra-hagiñak dittuan esku-erreminttia, kaxak pikatzeko erabiltzen dana. Armerixako berbia da. Kaxak pikatzeko zerria.

pikete iz. (ETNO). Piquete, piqueta. Horzdun maillukia.

piko (piku). iz. (TE). Pico [de aves]. Hegaztixena. Ehitzarixak esaten dabe oillagorra bere piku luzia lurrian sartuta egoten dala. / Dicen los cazadores que la becada suele estar con el pico hundido en tierra. Moko da sinonimua, baiña hau ez da Eibarkua. "Mokua, no entra en el léxico común de Eibar" (TE, 627).

pikolodi iz. (ETNO). Picogordo. (Coccothraustes coccothraustes). Ik. paranden gixoi. UZ: mokolodi.

pikopasa iz. (TE). Pasa de higo. Pikopasiak ez desta eitten onik. / Las pasas de higo no me sientan bien. / Aguria pikopasia (edo mahaspasia) topau neban. / Le encontré al viejo hecho una pasa.

pikor

1. iz. (TE). Grano, gránulo. Ale txiki eta biribilla. Edur-pikorrak dihardu. / Está nevando (no copos) en forma de granos.

2. iz. (TE). Picazón, aspereza. Iztarriko lakarra, laztasuna. Iztarriko pikorrakin jaiki naiz eta berbarik eiñ ezinda nago. / Me he levantado con picazón en la garganta y estoy que no puedo hablar.

3. izond. (TE). Granujoso,-a, granujiento,-a. Azal pikorra dauka arpegixan. / Tiene granujienta la piel de la cara.

piku

1. (piko). iz. (ETNO). Higuera. (Ficus carica). Ik. piku-arbola.

Jaione Isazelaia

2. (piko). iz. (TE). Higo. (Ficus carica). Uda-azkeneko hego-haiziak, aukerakuak pikuak heldutzeko. / Los vientos solanos del otoño vienen bien para madurar los higos.

piku-arbola. iz. (TE). Higuera. (Ficus carica). ... Eta beste baten, gosetu zan. Eta ikusirik urriñetik piku-arbola bat orriz jositta, juan zan ezer topatzen ete zetsan... / ... Y otro día, tuvo hambre. Y viendo de lejos una higuera poblada de hojas, se acercó a ella por si le encontraba fruto... Ik. piku.

piku-orri. iz. (TE). Hoja de higuera. Gure lehenengo gurasuak, piku-orrixegaz eindako soiñekua.

pikupe. iz. (OEH). Lugar bajo la higuera. [Kazarixak] haze ezteguak izaten dittuen udabarrixan, pikupean. (Zirik 72).

pikupian egin. esap. (ETNO). Modalidad de cazar bajo la higuera. Keixapian antzera, goixaldian pikupera juan eta bertara agertzen diran txorixen zain egon. Ehiza klase hau, baiña, udazkenian egitten da. Txinbuak eta paseko txori txikixak harrapatzen dira, sasoikuak: bigotedun txinbua, pikuko txinbua, e.a. Pikuak, arbola pikuak, ezta? Ta haintxe pikuak jatera etortzen ziran zozo-birigarruak. Ta "a distancia", txabola txiki bat eiñ, ta handitxik eitten genduan tirua. Eta gero, egun argiz, juaten giñan arbolapera, ta haintxe topatzen nittuan hildda erenak. Ik. keixara, keixapian egin, heskeran egin.

pikutan egon. esap. (IL). Estar en babia, estar abstraído,-a, estar distraido,-a. Hori be pikutan dago, ez da enterau be eitten.

pikutara juan. esap. (IL). Echarse a perder, irse al cuerno. Hau txamarriau be pikutara juan da. Ik. Pekiñera juan, Tutuluko estratara juan.

pikuka [pikoka] . adlag. (TE). A picotazos, picoteando. Pikuka dabiz oilluak kortan, txindurriz beteta dagolako inguru guztia. / Las gallinas están picoteando en el corral, porque todo está lleno de hormigas.

pikukada

1. iz. (TE). Picotazo. Oillalokian pikukadia euki neban arpegixan luzero. / Tuve largo tiempo en la cara un picotazo de la clueca.

2. zenbtz. (TE). Cantidad de material en el pico, pico lleno de material. "Carga del pájaro en el pico en trance de construir el nido o criar los hijos. Detalle con el que se delata a los buscadores de nidos" (TE, 627). Pikukadiagaz dabill harutz eta honutz habixara juan gura ezda, gure agirixan dalako.

3. iz. (TE). Piscolabis, almuerzo, picoteo. Esangura figuradua dauka. Toki-ederrian ein dogu gaur hamarretako pikukadia.

pikuluze izond. (TE). Hablador,-a, charlatán,-ana, picotero,-a. Beste asko bezela, pikuluziak galdu eban. / Como a otros muchos le perdió el tener el pico largo.

pikuoker iz. (ETNO). Piquituerto. (Loxia curvirostra).

Eibarko euskara hiztegia