Eibarko euskara hiztegia
P LETRA
perdoi
iz.
(ETNO).
Tolerancia.
Pieza baten mekanizaziñuan neurri estandarrarekingo onartzen dan diferentzia.
Horri trankil jan heikixo beste pare bat milimetro gehixago, hainbeste perdoi bajaukak-eta. /
Perdoi gitxiko gauzentzat, kalibria baiño mikrometrua neurtzaille hobia dok; neurrixa ziurrago hartu leikialako.
Periko ta bere txakurrak
iz. ber.
(ETNO).
Leyenda del cura cazador.
Periko zan abadia, kazarixa. Mezia emoten euan, eta elixan mezia entzuten, beste kazari batzuk euazan. Ta Perikok, han onduan eukazan kazako txakurrak. Ta hasi zian zaunkaz, erbixak pasatzen-ero, ta erbixei zaunkaz. Ta mezetan euazan kazarixok, mezetatik urten ein eben, erbixori harrapatzera. Periko horrek segidu eban mezia emoten, ta atzera be txakurrak zaunkaz; ta pentsau eban "han! nere txakurrak harrapau juek ba erbixa!" Ta mezia laga, ta kazara juan zan bera be, kazia hainbeste gustatzen jakon-eta. Horregaitxik, kastigua ipiñi etsen, mezia emotetik kentzia, ezin gehixago mezaik emon izetia. Ordutik, gehixago ezin izan eban mezaik emon. Urkon ta Anboton ta... kondenauta geratu zan betiko, ta Anbotoko Señorian lagun ein zan. Ta esaten da: "han doiaz hegaran, Periko ta bere txakurrak".
Ik.
Juanito txistularixa.
perkatx
izond.
(TE).
Persona diligente,
persona cuidadosa,
persona trabajadora.
Pertsona maratza, bizkorra, bihargiña danaz esaten da, neskatillez normalian.
Ume perkatxa dator zuenori. / Niña avispada viene esa suya.
perliatzaille
iz.
(ETNO).
Perleador,-a.
Damaskinauan, perliatzia zeregintzat dabena.
Gehixenetan, emakumiak izaten ziran etxietan perliatzen eitten ebenak.
perliau
perliatze
.
du
ad.
(ETNO).
Perlear.
Damaskinauko 5. eragiketia: puntzeta batekin kanala egitten jako eta sakabokauakin zidarrezko bolatxuak ataratzen.
Gehixenetan, emakumiak izaten ziran etxietan perliatzen egitten ebenak.
Ik.
sonbriau,
matiau,
damaskinau-eragiketak.
pernil
iz.
(ETNO).
Jamón.
Txarrixagandik gehixen gustatzen jatana pernilla da. /
Antxiña, sartu sukaldian eta: -"jesus neska! hori don pernilletan!"; baiña oiñ ez dao holakorik.
Ik.
urdaiazpiko,
jamoi,
urdaigixarra,
urdai,
hirugixarra,
gixarra.
Ez da larregi erabiltzen; jamoi eta urdaiazpiko gehixago erabiltzen dira.
perra
[ferra]
.
iz.
(TE).
Herradura.
Perriak zoriona ekarten dabela siñisturik, ataiko atian josi eban zaldixak galdu ebana. / Creyendo que la herradura trae fortuna, clavó sobre su puerta la que perdiera el caballo. /
Noiz nahi jango leuke harek, meriandatze alde, idi-hanka bat perra ta guzti. (Zirik 70).
perra-etxe.
iz.
(ETNO).
Sitio para herrar,
herradero.
Perra-etxiak lehen mordua ziran, oin bat be ez.
Ik.
perratoki.
1.
iz.
(TE).
Ruido de caballerías,
ruido de herraduras.
Orduan bazan inguruan perra-hotsa... / Entonces sí que había ruido de caballerías...
2.
(perrots).
iz.
(EEE).
Escapada,
marcharse corriendo,
escapar corriendo.
Figuradua da.
"Mutillak! Guardia zibillak!": ha izan zan perra-hotsa, ahal ebanak ahal eban lekutik!. /
Harek eruan eban perra-hotsa! ez genduan ikusi be egiñ. /
Lapurrak jo daben perrotsakiñ ez dabe errez harrapauko..
perratoki
[ferratoki]
.
iz.
(ETNO).
Herradero [lugar],
montaje en donde se hierra.
Kaballerixia eta ganauak perratzen diran tokixa.
Lehen Berretxiñan, Amezabalegin, Azittaiñen... bazan, baiña oin perratokixa kenduta dago han.
Ik.
perra-etxe.
perratzaille
[ferratzaile]
.
iz.
(TE).
Herrador,-a,
herrero,-a.
Takilli errementarixa zan perratzaille aittua. / Takilli el herrero era herrador experimentado.
perrau
perratze
[ferratu]
.
du
ad.
(TE).
Herrar,
poner herraduras.
Perrau biharra daukak hik, asto haundixorrek! / Tú, grandísimo asno, estás necesitando que te pongan herraduras. /
Bartolo errementarixanian egingo detsue zaldixa perratzia. / Donde Bartolo el herrero te herrarán el caballo.
perrejil
[perrexil]
(perejill).
iz.
(TE).
Perejil.
(Petroselium hortense / Petroselinum crispum).
Ostekaldian, lurrezko ontzi baten eukitzen genduan perrejilla, etxeko eta auzokuentzat beste. / En el corral, en una vasija de barro, teníamos perejil bastante para nosotros y los vecinos. /
[Autuabatzallerik] gure auzoko herrixan be ezin faltau. Holako saltsa guztietako perrejil bat, juan zan haretariko bategana. (Zirik 37).
Ik.
saltsa guztietako perrejil.
perretxikotalari
(perretxikolari).
izond.
(TE).
Buscador,-a de setas,
aficionado,-a a buscar setas.
Gure aitta zan perretxikolari amorratua. / Nuestro padre era gran aficionado a buscar setas.
perretxikuak
iz.
(TE).
Setas.
(Basidiomicetos).
"Nombre genérico de hongos y setas" (TE, 625); "Familia criptogámica de las setas" (TE, 625).
Jateko fiña perretxikua, eta ona osasunerako. / Las setas son comida fina y saludable. /
Perretxikuak dira bi modutara: jatekuak eta zapo-perretxikuak, ez diranak jan bihar hil gura ezik. /
Salbadortik Petrira jo genduan, perretxiku billa. /
Perretxikutara, erbittara, ardautara, dirutara. /
Danak dittun perretxikuak, neska! Onguak be perretxikuak dittun, eta zuzak be bai. Daneri esaten jetsanagu "perretxikua". Eibarren beti egon don zaletasun haundixa, gaiñera! Perretxikotalarixak eta kazarixak?! Larregi beti Eibarren! Umetan be beti juaten giñonazen aittakin San Salbador ingurura, perretxikotara, ia úrdiñik ala úrritxik topatzen genduan. /
Perretxiku benenosuak. (Zirik 62).
Absoluto mugagabian: perretxiko; izen generikua danez jarri da mugatu- pluralian.
perretxiko-jale.
iz. / izond.
(OEH).
Que come setas.
Mahaikada gizona batu ziran, danak perretxikujale itsuak. (Zirik 62).
perretxiko-jan.
iz.
(TE).
Comilona a base de setas,
banquete a base de setas.
Makiñatxo bat perretxiko-jan eitten zan sasoi baten Txirixo-kaleko lanteixetan. /
Gaur afaittan haze perretxiku jana dakadan. (Zirik 92).
perretxiko-leku.
iz.
(TE).
Terreno de setas.
"Terreno criador de setas" (TE, 625).
Lehenago, perretxiko-lekuak herrittik pauso bira ziran. / Antes, los lugares de hallar setas estaban a dos pasos de lo urbano.
perro
iz.
(NA).
Perra,
perra gorda.
Antxiñako dirua. Hamar zentimo.
Rekorridua eitten genduan tiuen etxetik, domeketan. Batak perrua, bestiak perro t'erdi... zinerako laiñ. Hiru perro! Hiru perro zan zinia!.
Ik.
txakur haundi.
Hamar zentimo esateko perro baiño gehixago txakur haundi.
peska
1.
iz.
(ETNO).
Pesca,
lo pescado.
Agorra egindakuan, potzoko ura kendu eta han peskia geratzen zan. /
Peska ona zeroian galdetu nahixan: --Da; zenbat? (Zirik 123).
2.
iz.
(ETNO).
Pesca,
pesca de río.
Beti, bizi guztian ni billa: peskan be bai, ta ehizan... amorraiñetan be txiki-txikittatik. Ondiok fraka motxetan ta gizon zaharrekin! Euren ondorian, botillekin ezkaillotan, eta gustora ni. Arraiña egoten zan! Arraiña asko! Saturixora juaten giñan gehixen. Oin, peskan hasi Txontan, makillatxo bategaz. /
Lizentzia ez; peskan bihar dana pazientzia dok. (Zirik 14).
Normalian apartau egitten dira arrantza eta peska Eibarren. Itsasokuari arrantzia esaten jako, eta errekakuari peskia gehixago. Antzera peskari eta arrantzale.
peskan egin
du
esap.
(OEH).
Pescar.
Hauxe dok hauxe... afiziñorik ez da peskan ein bihar. (Zirik 107).
/
Plaentxiatarrak, haizpietan peskan eitten zaliak dira. (Zirik 38).
peskari
iz.
(ETNO).
Pescador,
pescador de río.
Estaziño kalekuak, Estaziñua dominatzen eben, orduan errezagua zan bagoietatik eta zerbaitt ekartzia. Hamen, plaza ingurukuak, plazan eitten eben lapurretan. Untzagakuak ziran "intelijentienak". Zelan musikia egoten zan, ba harek guk baiño -behealdekuak baiño- lehenago ikasi eben, zera, neskekin dantzan ein eta neskengana arrimatzen! Gu berriz, behetarrak, peskarixak giñan onak. Maltzaga zelan genkagun hurrian, ba... gure dibersiñua zan: txirrinboliakin Maltzara juan, igari eiñ eta loiñak harrapau. /
Zargu-ezkaillutan hain peskari ona haizen ezkero [...]. (Zirik 35).
Ik.
arrantzale.
2. peto
1.
izond.
(TE).
Igual,
idéntico,-a,
semejante,
calcado,-a.
Bardiñ-bardiña. / "Se emplea para denotar el grado máximo de semejanza o identidad" (TE, 625).
Bere aitta peto-petua dozu seme hori. / Enteramente el padre es ese hijo.
Indarra emoteko: peto-petua.
1.
iz.
(OEH).
Peto,
armadura del pecho.
[Zaldunak] gertau zittuan bris-bris zaldixa eta onen apaiñ guztiak, eta hala be, bere galtzairuzko petua. (Ibilt 459).
2.
izond.
(UD).
Auténtico,-a,
castizo,-a,
genuino,-a.
Benetakua, tipikua.
Hi be ofizinista peto-petua izango haiz baiña neurtzaille txarra.
/
Gatxizenez "Biriarrua" zan bat, mutilzahar peto-petua zana. Haren bildur guztiak, ezkontzeko arrisguanak ziran. (Zirik 125).
petralkerixa
[petralkeria]
.
iz.
(TE).
Impertinencia,
insolencia.
Petralak petralkerixia.
Petralkerixaz betetako atso zahar bategaz zan zerbitzaille. / Era sirviente de una vieja llena de impertinencias. /
Isilik egon hari, isilik; petralkerixarik esan barik. (Zirik 25s).